Табиғи сулардың химиялық ластануы

Презентация қосу

Табиғи сулардың
химиялық ластануы
Суды пайдалану
Судың негізінен тіршілік адамзат, жан
– жануарлар, микроорганизмдер және
өсімдіктер пайдаланады. Су тірі
организмнің құрамына кіріп онда зат
және энергия алмасуына қатысады. Су
10 – 12% кемсе адам әлсіреп, шөлдеп,
қол – аяғы дірілдеп жалпы жағдайы
нашарлайды. Ал 20 – 25% кемсе оның
өмір сүруі тоқтайды. Бір адамның 50т
су пайдаланады.
Судың жылуды аз жоғалтып көп
жинайтын қасиетінен байланысты жылу
тарату жүйесінде кеңінен
қолданылады. Көптеген өндірістік
процестерде жылыту, энергия алу,
кептіру және тағы басқа қажеттіліктер
үшін таптырмайтын ресурс көзі
Суды ең негізгі қолданушы ауыл
шаруашылық саласы. Мысалы, 1 тонна
бидай алу үшін 1,5 тонна су
пайдаланады.
Суды ластайтын заттардың
классификациясы
Қоспалардың түрлері көп
болғанымен тазалау
технологияларының негізгі –
бөлшектердің сулы ортадағы
дисперстілігі (майдалығы) немесе
көлем мөлшері осыларға
байланысты судың құрамындағы
барлық қоспаларды мына топтарға
бөлуге болады:
Гетерогенді, судағы қоспалардың
бөлшектері осымен толық
араласпаған. Бұған судағы
қалқыма, калоид және жоғарғы
молекулалы қосылыстар жатады.
Галогенді, бұл таза ерітінділер.
Бұларға – суда ион немесе
молекула түрінде жүретін
заттарды жатқызуға болады.
Құрамында ең үлкен қалқыма
қоспа бөлшегі бар болса ол бірінші
топқа жатады. Содан соң әрбір
келесі топқа өткенде олардың
мөлшері шамамен 10 еседей
кішірейіп отырады.
Калоидты ерітінділер –
микрогетерогенді, ал жоғары
молекулалардың қосылыстар
ерітінділері – галогенді, бірақ бұл
бөлшектердің мөлшері шамалас.
Бірінші топқа суда ерімейтін мөлшері
10ˉ сантиметр және одан да үлкен
қалқымалар жатады. Бұл қалқымалар
мөлшері су лайлығының, ал кейбір
жағдайларда судың түсінің өзгеруінің
де негізі болып табылады. Бұл топқа
саз балшықты заттар, карбонатты
қосылыстар, гипс, майда құм, әртүрлі
тұнбалар, металдардың нашар еритін
гидроксиді, кейбір органикалық заттар,
планктондар және тағы басқа жатады.
Суда жүзіп жүрген бөлшектердің ішінде
ауру тудыратын бактериялар,
микроорганизмдер және вирустар да
болуы мүмкін.
Бірінші топқа жататын заттар
кинетикалық тұрақсыз. Олар тау
кен жыныстары және топырақ
арқылы ағып өткен су арқылы
қоймаларына енеді. Су қозғалысы
жоқ кезде олар тұмбаға түседі.
Бұл топқа жататын қосылыстарды
бөлу үшін әртүрлі физикалық –
химиялық процестер
қолданылады:
тұндыру;
механикалық гравитациялық өрісті немесе

центрден тепкіш күштерді қолдану;
сүзу (құм немесе майда сеткаларды

қолдану);
темір немесе алюминий гидроксидімен және

балшықты минералдармен сорпциялау;
флотациялау;

агрегациялау және седиментациялау

(арнайы реагент қосып бөлшектерді
ірілендіріп оларды тұндыру);
патогенді микроорганизмдер үшін әртүрлі

бактерицитті заттарды қолдану.
Екінші топқа – жұқа дисперсті,
гидрофильді, гидрофокты,
колоидты қоспалар және жоғары
молекулалар заттар жатады. Бұл
қоспалар кристалды болуы мүмкін.
Олардың бөлшектерінің мөлшері
10ˉˉ см. Екінші топқа топырақ
және құмайт жерлерден
қосылатын минералды бөлшектер,
әртүрлі формадағы гумусты
заттар жатады.
Екінші топқа жататын
қоспалардың өздігінен су түбіне
тұнуы өте қиын. Оларды су
құрамынан көтеру үшін суды
алдын ала тотықтырғыштармен
өңдейді. Хлорлы азонды және
басқа тотықтырғыштарды
жеткілікті мөлшерде қолданғанда,
судың сапасы жоғарлайды.
Үшінші топқа – суда еріген газдар
және органикалық заттар жатады.
Су қоры

Жер шарындағы су қоры 1386 млн
км алып жатыр. Жер шарындағы
су қоры болып табылатын: мұхит,
көл, тоған, ағынды су, мұздықтар
т.б.
Жер шарындағы су қоры
Су жүйесі Мөлшері Жалпы Тұщы су
(мың км) қордағы қорымен
салыстырғанда
Мұхит, теңіз 13 млн 8000 96,5
Жер асты 23400 1,7
сулары
Тұщы сулар 10530 0,76 30,1
Мұзды және 24064,10 1,74 68,7
қарлы аймақ
Жер астындағы 300 0,022 0,86
тоң мұздар
Көл сулар 176,4 - -
Өзен сулары 2,12 0,0008 0,006
Су қорларын ластаушы көздер
Өндірістік және тұрмыстық
қажеттіліктерге жыл сайын 600 – 700
м су жұмсалады. Олардың 130 – 150 м
гидросфераға қайтып оралмайды.
Қалдық суларды қанша тазалағанмен
10 – 20% ластаушы заттар бөлінбей
сақталады. Бір рет пайдаланылған
қалдық суларды тазалау үшін оларды 7
– 14 есе немесе 30 есе таза оттегісімен
мол сумен араластыру қажет.
Су біртұтас кешен ретінде болатын
табиғи ресурс. Табиғи ресурстың бұл
түріне жатады:
Адамзаттың хайуанаттар мен
өсімдіктер әлеміне өмірлік
қажеттіліктерін өтуге;
Өндірістік – шаруашылық
қажеттіліктерге (жуу, материалдар мен
құралдарды суыту, өсімдіктерді суарту
т.б.);
Гидротасымалдау және кемелермен
жүк тасу;
Өзіндік ерекшелігі бар технологиялық
процестерді қамтамасыз етуге (электр
энергиясын өндіру);
Су шығынын өлшейтін гидрологиялық
станциялар мен посттарда ағынды өзен
суы есептеліп жаңғыратын су
ресурстарының шамасы анықталды.
Орташа жылдық ағыны бойынша су
ресурстарын бағалау судың
пайдалануын жоспарлауда және сумен
қамтамасыз етілудің деңгейіне баға беру
арқылы қолданылады. Жер шарындағы
өзеннің ағынды суы мен жер асты
сулары 41 мың км құрайды. Ол жердегі
айналымда болатын жалпы көлемі 8%
алады. Жер шарындағы құрлықтардың
өзен суларымен қамтамасыз етілуі
мынандай (адам жылына):
Австаралия - 12,9 мың м
Азия – 7-94 мың м
Европа – 5,18 мың м
Африка – 13,67 мың м
Солт. Америка – 26,7 мың м
Жер асты суы планетада барлық тұщы судың
14% құрайды. Жалпы суды пайдалануға
халықты ауыз сумен қамтамасыз ету, су
туризмі, шомылу жерлері т.б. кіреді,. Ол негізгі
су заңына сәйкес белгіленген тәртіп бойынша
тегін жүзеге асырылуы қажет. Арнайы суды
пайдалану әртүрлі халық шаруашылықтың
объектілерін қамтиды. Мұның жалпы суды
пайдаланудан айырмашылығы объектілер
суды пайдалануды үшін мемлекеттік
органдардың рұқсатын алуы керее және төлем
ақы төлейді. Соңғы жылдарда өзендегі
ағынды сулардың мөлшеріне адамдардың
тигізетін әсері артып келеді.
Бұлар суды пайдалану су бөгеттерін жасау су
артқы құрылғыларын салу миморация
жүйесінің құрылысы т.б.
Жердің су балансы
(М.И. Львович бойынша)
Баланс элементтері
Баланс элементтері Жылдық көлем (км³) Жылдық қабат (мм)
Жылдық көлем (км³) Жылдық қабат (мм)
Құрылық (ауданы 149 млн км²)
Шеткі облыстар (Мұхит бассейндері)
Жауын – шашын 102100 865
Өзен ағымы 37400 320
булану 64700 545
Мұхитқа ағыны жоқ облыстар
Жауын – шашын 7400 231
булану 7400 231
Дүние жүзілік Мұхит (ауданы 361 млн км²)
Жауын – шашын 410500 1135
Өзен ағымы 37400 447900 103
Булану 447900 1238
Бүкіл Жер (ауданы 510 млн км²)
Жауын – шашын 520000 1020
Булану 520000 1020
Су қорларын қорғау 4 кешенді шараларға
бөлінеді:
Озық технологиялар қолдану арқылы су
тұтынуды шұғыл азайтатын, лас суларды
төгетін, қысқартатын айналмалы және тұйық
су жүйелерін пайдалану;
Ластанған ақаба суларды тазарту шаралары.
Оларды ауыл шаруашылық және техникалық
мақсаттарда пайдалану. Арнайы қоймалар,
тазартқыштар салу;
Су көздерінің санитарлық тазалығын қорғау,
арттыру, арнаулы биологиялық өңдеулерден
өткізу;
Суға зиянды әсерлерді азайту. Шектеу
шаралары су жағасына орналасқан
өндірістерді азайту, оларды тәртіпке келтіру;
Ағын суларды тазалау
механикалық, химиялық және
биологиялық әдістермен
тазартылады. Ластанған судағы
бактерияны жою үшін ағын суды
залалсыздандыру жүзеге асады.
Механикалық тазалау әдісі – ағын
судағы ерімеген қоспаларды алып
тастау. Механикалық тазалаудың
арнайы құралдары болады. Олар:
мөлшері 5 мм болатын үлкендеу
қоспалар елеуіштер. Одан да ұсақтары
сүзгішпен ауланып судан бөлек
тасталады. Минералдық ластанған
ағынды суды тазалау үшін оның
құрамын тазалау үшін құм аулайтын
құрал, ал судың бетіне қалқып шыққан
лас нәрселер үшін май, мұнай, шайыр
аулайтын құралдар қолданылады.
Тұндырғыштарда үлес салмағы
бірліктен де көп болатын
өлшенген заттар тұндырылады. Ал
жеңіл заттар тұндырғыштағы
судың бетіне қалқып шығады.
Механикалық тазалау арқылы
тұрмыста пайдаланылған ағын
сулардан 60% дейін ерімеген
қоспаларды алып тастауға
болады. Өндіріске пайдаланылған
ағын судан 35% алынады.
Химиялық тазлау әдісі – ағын суды
химиялық тазалаудың мәні мынандай:
лас суға химиялық нәрселер қосылады.
Суға қосылған химиялық заттар
ластаушы заттармен реакцияға түсіп
ерімеген затты ішінара ерімейді затты
залалсыздандырады. Кейбір ерімеген
заттарды зиянсыз ерітіндіге
айналдырады. Химиялық тазалау
әдісінде фенолды ағын суды
қышқылдандыру кеңінен қолданылады.
Су үлкен дозадағы хлормен хлорланады
және азонмен қышқылданады.
Өнеркәсіпте пайдаланылған қышқыл
ағын суды тазалау үшін
бейтараптандыратын құралдардың
орнына әктеуші сүтпен өңдеу
қолданылады. Химиялық әдіс ағын
судағы ерімеген ластаушы ерітінді
заттардың мөлшерін 95%, ал ластаушы
ерітінді заттың мөлшерін 25% дейін
кемітуге мүмкіндік береді. Ағын суды
электролиз әдісімен де тазалауға
боады.
Биологиялық тазалау әдісі –
биологиялық тазалаудың мәні аэробтық
биохимиялық процестердің көмегімен
органикалық тұрғыдан ластанған ағын
суды минералдауда жатыр. Бұл әдіспен
тазалау нәтижесінде су мөлдір болады.
Оның құрамына ерітінді оттегімен
нитраты болады. Ағын судың табиғи
жағдайларда биологиялық жолмен
тазалауы көбінесе арнайы дайындалған
жер учаскелерінде, су арнасы
алқаптарда және сүзілетін алаңдарда
жүзеге асырылады.

Ұқсас жұмыстар

ЛАСТАНУ СЕБЕПТЕРІ

ӨНЕРКӘСІП ОРЫНДАРЫ

ФИЗИКАЛЫҚ ЛАСТАНУ

Табиғи жағдайда суды өзін - өзі тазарту әдістерінің сипаттамасы

Негізгі тұтынушылар - өнеркәсіп орындары және ауыл шаруашылығы

СУДЫ ТАЗАЛАУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Каспий теңізіндегі мұнайды бұрғылау

ЖЕРДІҢ РЕКУЛЬТИВАЦИЯСЫ

Ағынды суларды тазарту әдістері

Еріген газдар

Пәндер