ҚОЯНДАР СИСТЕМАТИКАСЫ. ШОШҚАЛАР СИСТЕМАТИКАСЫ. ҚҰНДЫЗДАР СИСТЕМАТИКАСЫ. СОҚЫРЛАР СИСТЕМАТИКАСЫ

ЖОСПАР
1. ҚОЯНДАР СИСТЕМАТИКАСЫ
2. ШОШҚАЛАР СИСТЕМАТИКАСЫ
3. ҚҰНДЫЗДАР СИСТЕМАТИКАСЫ
4. СОҚЫРЛАР СИСТЕМАТИКАСЫ
Құмқоян-Қазақстанда мекендейтін үш қоянның ішіндегі ең кішкентайы. Қаза қстанны ң
оңтүстік бөлігінде биік тау белдеулеріне дейін к өтеріледі, дегенмен шөл және шөлейтті
аймақтарда кең таралған түр.Ін қазбайды, күндіз демалысы үшін таяз сайларды
пайдаланады.Құмқоян-қасқыр, түлкі, дала мысығы,ірі қанатты жыртқыштардың да негізі
қорегі болып табылады.Қазақстанда жылына 85 мы ң құмқоян терісін даярлайтын бол ған.
Ақ қоян-негізінен қалың қар түсетін орманды жерлерде тіршілік етеді. Жыл бойы жайылым жа ғдайына,
қардың түсуіне орай, жыртқыштардың азды-көптігіне қарай қоныстарын ауыстырып отырады. Дене т ұр қы
68 см, салмағы 5 – 6 кг. Жазда түсі сұр ғылт қо ңыр, қыста т үгелдей аппа қ болып т үлейді. Бас қа қояндардан
ерекшелігі құлақ қалқанының ұшы қара, құйрығы дөңгеленген қыс қа болады. Жылына, а қпан – маусым
айларында 2 – 3 рет көбейеді, 3 – 10 көжек туады. Жазда ш өптесін өсімдіктермен, б ұталармен, а ғаштармен
қоректенеді, ал күз, қыс айларында ағаш б ұталары мен қабы қтарын кеміреді. А қ қоян туляремия ауруын
таратуы мүмкін. Ағаштардың қабығын кеміріп, орман шаруашылы ғына аздап зиянын тигізеді. А қ қоян еті,
терісі мен түбіті үшін ауланады.
Орқоян-қоянтәрізіділер отрядының өкілі, бұл отрядқа қояннан басқа шақылдақтар
жатады.Қоянның Қазақстанда үш түрі кездеседі.Орқоян-осылардың ішіндегі ең
үлкені.Жылдамдығы сағатына 70 шақырымға жетеді,қуғыннан қашқанда көбіне кілт
бұрылыстар жасап, ирек-ирек жүгіреді.Орқоян 12 жылдай өмір сүреді.Негізгі жаулары-
қасқыр мен түлкі, кейде дала қыраны мен бүркіт те қоян алады.Қазақстанда аңшылар
жылына 3000-дай қоян аулайды.
Келесі кейіпкердің ұсқыны фотошоппен жасалғандай. Бұны балаңа көрсетсең,
«асырап алайықшы» деп «зайыбыңды» алары анық. Бұл не өзі? Мал ма? Қоян ба?
Кенгуру ма?
«Патагония қояны» деген екінші атына қарамастан, Мара — қоянтәрізділер емес,
кеміргіштер «руының» өкілі. Ал кеміргіштердің ішінде Caviidae «әулетінен»
тарайды. Демек, Мараға қояннан бұрын өз «әулетінен» шыққан кәдімгі теңіз
шошқасы әлдеқайда жақын екен.
Доңыздың басқа жануарлармен салыстырып қара ғанда айтарлы қтай а қылды екендігі
дәлелденген. Доңыз миы үш жастағы нәресте баланы ң а қыл де ңгейіне с әйкес келеді.
Пенсильвания университетінің ғалымдары шош қаның т үрлі тапсырма шешу икемін тексеру
мақсатымен компьютер ойынын үйретіп көрген. Зерттеу н әтижесі тая ғанда қорытынды ретінде
олар доңыздың шимпанзе секілді ойынның бастап қы ережесін ме ңгере алатынына к өздері жеткен.
Бұл жануарда ұзақ уақыт есте сақтау қабілеті бар ж әне иіс сезу м үшесіні ң жа қсы болуы
жерқұлақты оңай тауып алуға мүмкіндік береді. Шош қа кез келген жа ғдай ға тез бейімделеді.
1. Басы; 2.Құлағы; 3.Мойны; 4.Арқасы; 5. Артқы аяғы;6.
Сирағы; 7. Іші; 8.Емшегі; 9. Тұяғы
Вьетнамская парода; Миргородская; Шерстистая мандалица
Қытайда піл тұмсықты доңыз дүниеге келді
Жаңа туған торайдың аузы жоқ, есесіне оның пілдікі сияқты тұмсығы бар. Бұл жануар
Шошқа бұдан бөлек тағы 7 торай туған. Мұндай мутант тек, осы торайдан ғана байқалған.
Ол туғаннан кейін, екі сағат өткесін өліп қалған. Қораның иесі осы оқиғаны таныстарына
айтып, көрсету үшін торайды қатырып қойған.
Құндыздар адемі жүндері мен танымал
Құндыздар (лат. Castoridae) — кеміргіштердің бір тұқымдасы. Көлемі ірі, сулы жерде тіршілік етуге икемделген.
Бұған жататындар: камчат кұндызы, өзен құндызы, Канада құндызы: бұлардың терісі өте құнды болады. Түк-ң
жалғыз түрі. Дене ұзындығы 100 (130) см, салмағы 30 кг. Жартылай суда мекендеуге бейімделген. Суда танауы
жабылады. Аяқтары қысқа, бесбармақты жарғақталған артқы аяқтары мыкты. Тырнактары ірі — жалпа қ, арт қы
аяқтарының екінші бармағының тырнағы қақ айрылған (жүнін тарауға бейімделген). Жүні калың, жұмсақ, ашық-
қоңырдан қара-қоңырға дейін өзгереді.
Құйрығы жалаңаш күректәрізді (ұзындығы 30 см кеңдігі 10-13 см). 2 түр. Канадалық құндыздар (C. canadensis)
Солтүстік Америкада(Аляскадан Солтүстік Мексикаға дейін); ТМД, Батыс Карелия, Солтүстік Ленинград облысы,
Амур облысы Оңтүстік Сахалин және Камчаткаға жерсіндірілген. Өзен құндыздары (C. fiber) Еуразияның орманды
далалық аймақтарда және далалық аймақтарда өзендер бойында тарал ған. 20 ғ. басында жойылуға така ған.
Құндыздарды бөгет құрылысының чемпиондары деп атау ға болады. Е ң ірі бөгеттеріні ң
ұзындығы 700 метрден астам ұзындықта болған.
Бабырский деген қалада осы жануарға байланысты
ескерткіш қойылған
Соқыр тышқан жер астында мекендеуге бейімделген сүтқоректілер.
Дене бітімі жұмырлау, тұрқы 13 см, түгі жұмсақ, қылшықсыз, түсі сарғылт, қара қоңыр.Көзі кішкене,
құлағы шала дамыған, күрек тістері жер ақзуға икем, тіршілік әрекетін топырақ арасында өткізіп, жер
бетіне сирек шығатын кеміруші. Еуразияның дала, шөлаймақтарында таралған, тауда 4000 м
биіктікке дейін кездеседі. КСРО –де 3 түрі болды, оның ішінде Қазақстанда кең тараған түрі- кәдімгі
Соқыр тышқан. (Е.talpinus).Бұның дене тұрқы 94,0-115,5 мм, топырақ бетінен 10-30 см тереңдікте
топырақты қазып, өсімдік тамырымен қоректенеді. Қазып босатқан топырағын анда-санда жер бетіне
шығарады және бұл топырақ осы қоректік ін жолының аузын жабады. Інін, ұясын қоректік ін
жолына жалғастыра 1,5-2 м тереңдікке жасайды. Бау-бақша, беде егістігіне зиян келтіреді
МҰХАНОВА МӨЛДІР
Қолданылған әдебиеттер БЛ-409
тізімі:
1. P/S:Қоян туралы жазба
"Қазақстандағы жануарлар әлемі"
кітабынан алынды.
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік:
Биология / Жалпы редакциясын
басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын -
Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028
б. ISBN 9965-08-286-3
3. Т. Мұсақұлов, ОРЫСША-
ҚАЗАҚША ТҮСІНДІРМЕЛІ
БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том
ҚАЗАҚМЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ,
Алматы — 1959, Редакциясын
басқарған: Биология ғылымының
докторы профессор Т. Дарқанбаев
4. Қазақстан құстары мен аңдарының
биологиясы; Алматы -2010; Омархан
Беркінбай, Бірлікбай Есжанов, Бахтияр
Ташенов, Гүлжан Құлманова
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қояндар

Қояндар жайлы

Бактериофагтар тарихы

PROTOZOA дүние тармағының систематикасы

МЫСЫҚ ТӘРІЗДІЛЕР ТҰҚЫМДАСЫ

Өнеркәсіпте пайданылатын дрожжилар

ЕСКЕКАЯҚТЫЛАР ОТРЯДЫ.ИТБАЛЫҚ ТАР ТҰҚЫМДАСЫ PINIPEDIA

Сусарлар тұқымдасы

Тірі организмді классификациялау ерекшеліктері

Систематиканың негіздері

Пәндер