Халық тық педагогика

Презентация қосу

Халықтық
педагогика

Дайындаған:
Маулетова.А.К.
Тобы:Е-415
Тексерген:Серикова.Н.У.
Жоспар:
1. Халықтық педагогика.
2. Халықтық педагогика мен этнопедагогика
байланысы.Халықтық педагогиканың мақсаты.
3. Жаңылтпаштар.
4. Мақал-мәтелдер.
5. Нақыл сөздер.
6. Ырымдар.
7. Пайдаланылған әдебиеттер.
Халықтық педагогика - халық арасындағы тәрбиенің мақсаты мен міндетін халық арасында үстем болған
көзқарастардан, тәрбие мен оқытудың халықтық құралдары мен іскерлік, дағдыларының жиынтығынан керінетін
эмпириялық педагогикалық білімдер мен халық бұқарасы тәжірибесінің алаңы. Халықтық педагогикалық зерттеуді ң
көзі педагогика мазмұнды және сол бағыттағы ауыз әдебиеті, этнографиялық материалдар, халықтық тәрбие
материалдары, ойындар, ойыншықтар, халықтық және жастар мерекелері, отбасылық тәрбие тәжірибесі т.б.
Халықтық педагогика - ойыншықтарда, ойындарда, дәстүр, әдет, ырымдарда, тәрбие және мінез-құлық
жиынтыктарының ережелерінде, батырлық дастандарда, халық ауыз шығармашылығында сақталған тәрбиелік және
педагогикалық мәліметтер жиынтығының тарихи пайда болуы. Халықтық педагогикаға кемшіліксіз тәрбиелеумен
қатар, оған қол жеткізудің жолдары мен құралдары енеді. Халықтық педагогика құндылықтары өсіп келе жатқан
ұрпақтың бойында ұрттық сананы қалыптастыруға жаңа оку-тәрбие үдерісіне бағыттауға, оның бойында әлемдік
мәдениетте өз ұлтының, этностың рөлі туралы тусінігін дамытуға көмектеседі.
Халықтық педагогика (этнопедагогика) білім жиынтығы және тәрбие дағдысы этномәдени дәстүрде сақталып
қалған, халық этникасында және көркемдік творчествасында, тұрақты ұлттық спецификалық қарым-қатынас
формаларында және уәкілдердің әртүрлі нәсілдермен және ең маңызды болып келетіні бірлік және этностық
бүтіндігі.
Халықтық педагогика - ол ұлттың мәдени сызығын өзінде сақтаған, әдістері және тәрбие дағдысы, өзіндік
халықтың жиналу және басқа этностардың салты. Оқылудың көз бұлағы халық-педагогика фольклор-этнографиялық
және антропологиялық материалдар, археологиялық, табыстар, мемуарлық әдебиеттер және т.б. нормативті
талаптар болып табылады.
Халықтық педагогика - көбінесе халық шығармашылығынан шығарылып тастау керек (фольклорлық педагогикалар).
Фольклордың мәтіні және салттары көрсетілген.
Халықтық педагогика - толық тәрбиелік концепцияны құрайды.
Халықтық педагогика
Халымақсаты.
қтық педагогиканың мақсаты-жас ұрпақты ата-баба жолымен, оларды ң
тәжірибесіндегі ең жақсы мұраттарына тәрбиелеу. Мұның өзін жас ұрпа қты ұлтшылды қ
бағытта емес, ұлттық негізде тәрбиелеумен халқымызды ң мол мұрасын оларды ң бойына
сіңіре білуде және жас жеткіншектерге өз ұлтының әдет-ғұрпының өзіндік ерекшелігін, шы ғу
тарихын ашып көрсету арқылы жүзеге асыру. Осыларды ң нәтижесінде Қаза қстанды
мекендейтін жеткіншектерді қазақ халық педагогикасы негізінде ұлтты қ сана-сезімі оян ған,
рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, эстетикалық талғамы жоғары, арлы, қамысты,
еңбекқор етіп тәрбиелеу; халқымыздың бай тарихи т әжірибесіне с үйене отырып, келер
ұрпақты бауырмалдыққа, еңбек сүйгіштікке, өнерге баулу, отбасы, ауыл-айма қ, Отаныны ң ар-
намысын қорғай білетін, жаны жарқын, ар-ожданы биік азамат етіп т әрбиелеу. Осындай ізгі
мақсатты іске асыру жолында қаншама ғасырлар бойы отбасынан бастап, ауыл а қса қалдары,
билермен көне көз қариялар, ақындар, жыршылар, әнші, к үйші, термеші сия қты өнер адамдары
және қоғам бәрі белсене ат салысатын ұжымдық тәрбие ісін жүргізушілер болып келгені
баршаға аян.
К.Д. Ушинский: «Халықтың тәжірибесінсіз
педагогика да жоқ, педагог та жоқ», -
деп айтқанындай, этнопедагогиканың
әдіснамалық негізі - халық тәжірибесі,
сондықтан сол жерде жасайтын халықтың
қасиетті және құнды үрдістерін зерттеу
арқылы оқушыларға ұлттық тәрбие беру
ісінің мәні жайында тұжырым жасауға
болады. Себебі ұлттық тәрбие-ұлағатты іс.
Бұл тек қазақ халқы үшін ғана емес,
Республикадағы барлық ұлттар үшін қажет.
К.Д.Ушинский 1923.03.19-
1870.12.22
Халықтық педагогика дәстүрлеріндегі тәрбие мен білімнің қазақ халқымен бірге жасауы оның таным, наным, сенім, ұғым, әдет,
ғұрып, салт- дәстүр үдерістерінде жалпы даму өсіп-өну үдерісіне айрықша орын алады. Ғасырлар басы үздіксіз саба қтасты қта
берілген тәрбие мен білім қазақ баласының жадында мәңгі сақтай алушылық қасиетін қалыптастыры, оны үнемі өмір
тәжірибесінде пайдалануу халқымыздың ерекше ұлттық ерекшелігі, солай болып қала беретін даусыз. Халықтық педагогика
қалыптасу тарихы бар кең ауқымды, көп салалы ғылым.
Бұны дәлелдеп «халықтық педагогика», «этнопедагогика» терминдерін ұсынған, олардың бір-бірінен айырмашылы ғы мен
ұқсастығын ерекшелігін ажырата ашып көрсетіп, педагогика ғылымында алғаш анықтама берген-Г.Н.Волков. Оны ң аны қтамасы
бойынша халықтық педагогика тәжірибеге және оның сипатына қатысты, ал этнопедагогика-теориялық ой саласы.
Ол этнопедагогика терминіне мынадай анықтама береді: "Этнопедагогика -халықтың жас ұрпа қты т әрбиелеу т әжірибесі
туралы, олардың педагогикалық көзқарастары туралы ғылым. Халық педагогикасы -халық ауыз әдебиетінде, салт-д әст үрінде,
ырымдарында балалар ойындары мен ойыншықтарында мәңгі қалған педагогикалық мағлұматтар мен т әрбиелеу т әжірибесіні ң
жиынтығы. Халық педагогикасы - халыққа қажет қасиеттерді қалыптастыру үшін пайдаланылатын педагогикалы қ ма қсатты ң,
міндеттердің, әдіс-құралдардың, тәсілдердің жиынтығы мен өзара байланысы" дей келе, "...б ұл білім мен ма ғлұматтар, әдетте,
ауызша таралады. Оның зерттеу тақырыбы – тәрбие, ал тәрбие объектісі - адам, т ұлға". Оның б ұл е ңбегі тәрбие п әніне,
педагогикалық негіздеріне, әдістеріне, құралдарына анықтамалар берді ж әне халы қты қ педагогика б үкіл халы қты ң ұжымды қ
тәрбиесінің нәтижесі, рухани жетілу жолдары екенін ашуымен құнды.

Г.Н.Волков.
1927.10.31-2010.12.27
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты
күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда
болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз
дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән
білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты
жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш
жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа,
бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан к өріп
қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты
тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Біздің бүгінгі бағдар-бағыт
Бостандық,бірлік,бейбітшілік.
Бұлар болса бәрі болады
Болады бізде болашақ , бақыт.
Зайыры ,заманымыз заң-зәкөнге зәру заман
Зорлықтың,зомбылықтың,заңсыздықтың
залалы зор, заманымыздың зауалы.
Парақорды паналама,
Парақордың пірі-пайда
Пәтуасы-пара.
Парақор парықсыз пенде.
Ынжық Ыдырыс Ырыстыдан ыңғай ығады.
Ырысты ызақор,ымырасыз.
Ырықсыз ығады.
Сояу таяқты,
Ағаш аяқты,
Бір адам жаяу,
Бізге таяу ,
Жүріп келеді баяу. Ескен Елубай.
Ана- ардақтар адамың,
Ақ сүтін ақта ананың.
Ананың алсаң алғысын,
Азаматсың,арлысың.
Мақал-
мәтелдер.
Мақал - мәтелдер - әр халықтың өз даму тарихында басынан кешкен алуан түрлі
оқиғалары, өзі аңғарған табиғат құбылыстары, қоғам мүшелерінің өзара қарым-
қатысы, мінез-құлқы, психологиясы жөніндегі жасаған қорытынды, тұжырымдарының
түйіні, өмір тәжірибесінен жинақталған философиялық ойлардың ұтқыр да ұтымды,
жатық та көркем көрінісі, фразеологиялық оралымдардың еңделіп, сырланып, әбден
қалыпқа түскен тұрақты түрлері. Ол бір ғана емес ертеден бері қалыптасқан ой
дәлдігімен, мазмұнының тереңдігімен ерекшеленетін ауыз әдебиетінің бір түрі.Ол
айналадағы сыры мол дүние туралы білімнің сұрыпталған жиынтығы, халықтың өзінше
шағын ауызша энциклопедиясы ғана емес, ұстаздық, тәлімгерлік роль де атқарады, адам
бойындағы барлық жақсылықты асқақтатып, жамандықты жерлеп,бала тәрбиесінде
ерекше орын алатын халық даналығы.Мұндағы ақыл-кеңестер қысқа да нұсқа, әрі
тұжырымды болды.. Халық даналығы ата-анаға ұрпақ тәрбиесі жөнінде өзінен
бұрынғылардың моральдық-психологиялық, медециналық-гигиеналық, өнер-
сайыскерлік ой-пікірлерін де шоғырландырып, бүкіл халықтың тәлімдік тәжірибесін
мирасқа қалдырып отырды. Көшпеліліердің сонау ерте дәуірінен-ақ бұларды көп біліп
әрі оны ақылмен байыптай алатын адамды ерекше қастерлеуі тегін емес. Ондай адам ата-
баба даналығының көзіндей саналатын. Мақал-мәтелдер белгілі бір шешіммен істің
дұрыстығын анықтайтын логикалық қызметтің эталоны тәрізді адамның ой-
әрекеттерінде маңызды роль атқарып отырады.
Абай мұрасы мақал, мәтелге айналған ақыл-нақылды өлең жолдарына бай.

Бақпен асқан патшадан
мимен асқан қара артық.

Еңбек етсең ерінбей, тояды
Сақалын сатқан кәріден
қарның тіленбей.
еңбегін сатқан бала артық.

Тамағы тоқтық, жүмысы
жоқтық - аздырар адам
баласын.
Тіл қаруы – сөз,
Тілің болса, Басқа қамың сөз қаруы – ой. Жақсының өзі Жақсы – ай
үнің бар, түк емес, Ақылды ой,
өлгенмен мен күндей –
Тіл болмаса, Тілдің қамы алғыр сөз –
адамның ең Сөзі өлмейді. Әлемге бірдей.
түгің жоқ... тұрғанда.
жоғары қасиеті.

Ақ шашты ана:
Бейнет, «Жастығым — Ана алдында Тіл тас Шебердің
Бейнет түбі — балам» дейді. — құрмет, жарады, қолы — ортақ,
зейнет. Ақылды бала: Ата алдында Тас жармаса, Шешеннің тілі
«Ай-күнім — — қызмет. бас жарады. ортақ.
анам» дейді.

Алтау ала болса, Тәнім –
Ауыздағы жанымның Жолдасын
кетеді; садағасы, Үлкен бастар,
Ырыс алды – тастаған –
Төртеу түгел Жаным – кіші қостар.
ынтымақ. жолда қалар.
болса, арымның
Төбедегі келеді. садағасы.
Нақыл сөздер.
Нақыл сөздер (Афоризмдер)- күрделі мәселeлерді терең
ете дәл жеткізетін ой шалымы кең, қысқа қайырымды
шешен сөз. Ол - көп қырлы, түйіндеуге бай, көркемдік
дәрежесі жоғары сападағы, қанатты сөз айшығы
данышпан ақылдың төзінен, ой көзі айқын керінетін
сөз жасаушы ұлы шебердің мүсіндеуінен шыққан іші -
алтын, сырты - күміс сөз төресі. Нақыл сөздер үлгісі
қазақ әдебиетінде ерте көзде-ақ ауызекі тіл өнерге,
енегеге айналған шақтан бері қалыптасқан. Олар
мақал-мәтелдермен қатар туып отырды. Әдетте, бұл
нақыл сөздер ел аузында белгілі кісілердің атымен бірге
жүрді, ал авторы ұмытылған сөздердің өзі де тарихи
кісілердің атын жамылып отырды. Бұлай сақталу
нақыл сөздердің бірден-бір өзіндік ерекшелігі болып
табылады. Жазба әдебиетімізде нақыл сөздердің бай
негізін өзінің дидактик. шығармалары арқылы Абай
жасады. Шын мәнінде, Абайдың нақыл сөздер
көздейсоқ, жәй бір құбылыстар емес, заңды, тарихи
қажеттіліктер негізінде туған тутас дүние. Дидактик.
поэзияны шығыс әдебиеті ертеден бастаған.
Шын бақ - ата- Алтын ұяң - Отан
ананың махаббаты қымбат,
Басыңа күн туғанда он екіден айырылма:
1.Жағаласпай жан қалмақ қайда,т өбелесте
мен балалардың таза Құт береке – атаң жаныңнан айырылма;
2.Не шындық. Не сұмдық. Жау тисе де ақылыңнан
жүрегінде. қымбат, айырлма;
Асқар тауың - әкең 3.Еркесіз ел, серкесіз отар болмас. Ел бастаушы
көсеміңнен айырылма;
қымбат, 4.Тіл- кесілмес атқан оқ. Дау туылар, шешеніңнен
айырылма;
Мейірімді – анаң 5.Арсыз мың арықтап, мың семіреді. Жаныңды
қымбат, алса да, сыртыңнан айырылма;
Жалғанда қазақтан асқан жомарт елді 6.Өзіңді зор,басқаны осал деме. Көппен көрерсің,
көрген де, естіген де емеспін. «Өзім Туып өскен елің еліңнен айырылма;
7.Жаман деп қатыныңнан, көшем деп отыныңнан
дегенге өзегін суырып береді» деген қымбат. айырылма;
әсірелеп айтылған сөз шығар. Ал өзі
жаяу қалса да астындағы жалғыз атын 8.Ырызғысыз пенде болмас, даяр асың- малыңнан
түсіп беретіні құдайдай шындық. «Сый айырылма;
қылсаң сыпыра қыл» дейді, қазақ. Бұл 9.Ағайын, туыс, дос- жарансыз кім бар. Болымсызға
өкпелеп, досыңнан айырылма;
қазақ біреуді шын сыйлағысы келсе барын
базарға салады. Тереңде жатқан асылын
Сенбе ешкімге, 10.Қырық найза адам көргісіз соқыр түн деп,
да, ардақтысын да бетке шығарады. тұрса да қанша қарақудай баспанаң- қосыңнан айырылма;
11. Пенде жан серігі- бес қаруды тастама. Шыбын
мақтап, жаның шыққанша намысыңнан айырылма;
12.Өте шығар сұм жалған, боқшылыққа
Қор қылады, қайырылма. Адам күні адаммен оңалмақ, өнерпаз
деген ат алсаң, өлсең дағы қайғырма;
Досы жоқпен сырлас, қулығын ішке
Досы көппен сыйлас, сақтап. Сенімді ақыл мен ерікке
Қайғысыздан сақ Өзіңе сен, өзіңді бағындыру қажет. Табандылық
бол, алып шығар, пен
Қайғылыға жақ бол. Ақылың мен өзіңді-өзің билеу, өр рух пен
еңбегің екі қайыспайтын қайсарлық -
жақтап. ерлік-
тің кепілі.
Ырымдар.
Ырым дегеніміз өз алдына бір жақсылықтың
немесе жаманшылықтың хабаршысы, адамды
сақтандыратын белгі іспетті. Сонымен қатар,
қазақтарда нені істеуге болмайтыны туралы
«тыйым» ұғымымен байланыстағы «ырымдар»
да бар (табу).
Әр түрлі ырымдар мен тыйымдар.
Қазанды есік жаққа қаратып қисайта аспайды. Ол құласа: «Несібе төгіледі,
ырыс далаға қашады. Отқа төгіліп, дән куйеді. Қазан шайқалса, ырыс шамданады»
деп ырымдайды.
Шәугімнің шүмегін ошақтың аузына қаратып аспайды. Шай тасыса - үйдегі қыз
ащы азап арқалайды деп ырымдалады. «Тұз астың иманы, қыз - үйдің көркі». Дәм-
тұз ауыспақ қыздан. Тұз шамданса - қыз шамданады. Дәм-тұз атқан адам өмір
бойы оңбайды деп, сол ырымға нанады.
Үйге кірген жыланды өлтірмейді. Басына ақ тамызып шығарып
жібереді. Себебі, кейбір кездерде періштелер жылан бейнесіне кіріп, жер
бетін шарлайды екен. Жыланды сол періште болар деп ойлайды. Ал
даладан жылан көрсе - қуып журіп өлтіреді. Себебі, оны қасты қ
жасайтын қара бас, шубар төс дұшпан деп қаралайды.
Қорада тұрған ат иесін көргенде құйрығын көтеріп, борт- борт жел шығарса -
сапар нышаны деп ұйғарылады. Ал аузын ашып есінесе - жақсылық нышаны. Жолға
жургелі тұрған ат құмалақ тастаса - жолдың оңга бастағаны, олжалы болмақ.
Қуаныш сыйлайды деп ырымдалады. Сүрінген атты ұрмайды. Қайта көзін оң қолмен
сүртіп тазалайды. Онысы - сайтан аттың көзін басып тұрса, қашып кетсін дегені.
Жолаушы келе жатып, атының сауырынан ұрмайды немесе қамшы салмайды. Себебі,
жапанда жалғыз өзі келе жатқан жолаушыны қолдап, жебеген Қызыр пайғамбар
аттың сауырында отырады деп жориды.
Әдетте бұта, бүрген, ши түбіне саритын ит үй іргесіне сарыса «к ұт к ұйды» деп ырымдайды. Қаза қ ырымында
ит опадар саналады. Жеті қазынаның біріне косылады.
Ит аспанға қарап ұлыса - сол шаңырак иесінің өліміне к өрінеді, деп жаман ырым ға жорылады. «П әле өз басы ңмен
кетсін» деп итті карғайды. Қуып жүріп ұрып өлтіреді. Қара жерді тере ң казып к өміп тастайды. Үстіне жеті адам кара
тасты бастырады да, түкіріп безінеді. Онысы - итті ң н әлесі өзімен бірге кетсін дегені.
Ит адамға опадар саналады. Малды күзетіп, ит-құстан корғайды. Жаугершілік кезінде сактыкка себін тигізеді,
жаудың келіп калғанын сездіреді. Осыған орай аңыз да бар. Мысы қ: «Күлден баска бермеді, тоза қ отына к үйдір» деп,
иесіне опасыздык етеді екен. Аи ит кұйрығымен отқа су сеуіп, адамды тоза қ азабынан құт қару ға ұмтылады деген с өз
бар.
Күн күркіреп, нөсер жауын, найзағай жаркылдаса - үйдің іргесі отпен аласталады. Адамдар «бисмилла,
бисмилла!» деп, тәуба қып, иман келтіреді. Қазак ұғымында найзағай - алланың жын-шайтанға атқан оғы.
Үй іргесін отпен аластаудың мәні - құдай тағала даладағы жын- шайтанды атқыла ғанда, олар қашып келіп
үйдің іргесіне тығылмасын дегені. Сондықтан оларды отпен қоркытып қуу керек. Іргені отпен аластамаса
үйге жасын түсүі ықтимал. Адамдардың сәл пәледен шошып, зәре-құттары қалмайды.
Жайшылықта мініс атының жал-құйрығы күзелмейді. Себебі ат иесі өлсе- оны ң мініс аты тұлданып, жал-
құйрығы күзеледі, қаралы күйге келтіріледі. Сондықтан жайшылықтағы мініс ат сондай күйде көрінбесін
Аулдан атқа мініп аттанғанда артынан ит ере шықса, қуалап зорлықпен кері қайтармайды. Өйткені ит иесіне
дегені.
опадар. Мүмкін жолы болар деп, жақсылыққа жориды.
Қазақ қыз баланы қорламайды. «Қыздың қабағында құт бар. Қыз қабағы күрен тартса – ел жұртқа
шалдығады. Қыздың қабағы күлімдесе – құт қонады. Қызды жылатқаның қырсығы қырық есекке жүк
болады» - деп ырымдап, қыз баланы адамның бақытына балайды.
Адамның алақаны қышыса – ақша ұстайды, табаны қышыса – жол ж үреді.
Адам түшкірсе «жәрікімалла» дейді.
Мойын құяңның салдарынан қарысып қалғанда, кербез кісінің сыртынан сәлем жасаса, жазылады .
Пайдаланылған
әдебиеттер:
1. Төлеубекова Р.К. Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика. – Алматы: РБК, 1994.- 140 б.
2. Қаплиева А.Қ. Есім Ұ.Ә. Қазақ отбасында халықтық педагогика құралдары арқылы мектеп
жасындағы қыз баланы тәрбиелеудің педагогикалық шарттары, пед. ғыл.канд.дисс. Шымкент, 2006, 26
б..
3. Волков Г.Н. Этнопедагогика. М., Педагогика. 2000. – 188 с.
4. http://nukte.ucoz.kz/load/10-1-0-92
5. Б. Мұқанова, Р. Ильясова “Этнопедагогика”, Астана, 2008 ж
6. Елубай Е “Тапқырларға тапсырма” : өлеңдер.-Алматы:Өнер,1996-64 бет.
Назарларыңызғ
а

Ұқсас жұмыстар

Халықтық педагогика

Халық педагогикасы мен этнопедагогиканың байланысы

ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫ - ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ НЕГІЗІ

Педагогикалық талант иегері

Педагогика мен психологияның әдіснамалық негіздері

ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ТУРАЛЫ

Бала тәрбиесінде халықтық педагогиканың міндеттері мен бағыттары

Халық педагогикасы тәрбиені еңбек пен өнерге негіздей жүгізді

БИОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ ЭТНОПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ

Халық педагогикасының мақсаты

Пәндер