НЕРВ ҰЛПАСЫ

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы ұлттық университет

НЕРВ ҰЛПАСЫ

Орындаған :Төлеген Д .М
Тексерген:Сатиева К.Р
Нейрон түрлері

1 – униполярлы;
2–
псевдоуниполярлы;
3 – биполярлы;
4 – мультиполярлы.
Униполярлы нейрондар сирек кездеседі. Биполярлы клеткаларды ң өзгеше т үрі
псевдополярлы нейрондар. Псев-доуниполярлы клеткалар жиірек кездеседі.
Бигіолярлы нейрондардың қарама-қарсы бағытта тарайтын екі өсіндісі болады,
осыған байланысты клетка денесінің пішіні үршы қ сиякты келеді. Нерв
клеткаларының көпшілігі мультипо-лярлы болады. Бүларды ң пішіві т үрліше
болуы мүмкін. Өсінділердің біреуі нейрит, қалғандары дендриттер. Нерв
импульстары аксон арқылы тиісті орнына беріледі, ал де-ндриттерге келген
импульстар клетка денесіне беріледі. Өсінділер өте үзын болуы м үмкін ж әне
нейриттегі нейроп-лазманың (цитоплазманың) мөлшері нерв клеткаларыны ң
денесіндегі нейроплазманың көлемінен кейде ж үз, тіпті мы ң есе арты қ болады.
Белоктар нерв клеткасының денесі мен оның дендрит-терінде ғана синтезделеді.
Нерв клеткасының ядросы ірі және ақшыл келеді, бір немесе бірнеше ядрошы ғы
болады.
Клетка денесінің нейроплазмасында жарық микро-скопімен к өрінетін
хроматофилдік зат немесе Ниссльдің түйіршіктері деп аталатын базофильдік
заттың түйіршіктері болады (сурет). Олар көбінесе ядроның ма ңьшда немесе
клетка денесінің шет жағы мен дендрит-терде жиналады, аксонда болмайды.
Электрондық микро-скоппен карағанда Ниссль заты бос орналаскан ж әне
мембраналарға бекіген, рибосомалар мен полирибосомала-ры бар гранулалы қ
эндоплазмалық ретикулумның жалпақ цистерналарына бай цитоплазманы ң
аймағы екенін дәлелдейді.
Жұлының нерв клеткасындағы Ниссль заты:
1-клетка денесі, 2-ядро, 3-Ниссль заты,
НЕЙРОГЛИЯ
Нейроглия — нерв үлпасының көмекші және ма ңызды қүрамды б өлігі.
Нейроглияның клеткалары нерв импуль-старын өткізбейді, біра қ олар нерв
үлпасында тіректік, трофикалық, қорғаныс ж әне изоляциялы қ функциялар
атқарады. Сонымен бірге мидың эпифиз және гипофизінде нейроглия осы
органдардың негізгі массасын күрайды ж әне секреторлы қ функция ат қарады.
Нейроглияның клеткалар саны нейрондар ға қара ғанда 10 есе к өп. Б үл
клеткалар орталық нерв жүйесінің клетка-ларын қоршап, олардын
арасындағы кеністікті толтырып, механикалық тіректік функция ат қарады.
Глиалык клеткалардың метаболизмнің активтігі өздерін қорша ған
клеткалардын метаболизміне тығыз байланысты деп есептейді. Жат қа сактау
процестеріне қатысатын болуы керек деген жорамал да бар. Шванн
клеткалары деп аталатын нейроглияны ң
серіктері миелинген талшы қтарыны ң қабы қшаларын синтездейді, ал
қалған клет-калар фагоцитоздық функция атқарады.
Нейроглия клеткаларының бірнеше типтері бар: нерв т үтігінен дамитын
макроглия (глиоциттер) мен мезенхима-дан пайда болатьш микроглия
(глиалық макрофагтар).
Макроглия клеткаларының екі категориясын ажыра-ту ға болады: астроциттер
мен олигодендроциттер. Астро-циттер протоплазмалы қ ж әне талшы қты
болып белінедІ
Нейроглияның түрлері:
1— плазмалык астроциттер, 2— талшықты астроциттер, 3— олигодендроцитгер,
4— микроглияның клеткалары ірі нейрондардың арасындағы.
Жүйке торы
НЕРВ ТАЛШЫҚТАРЫ
Қабықшалармен қапталған нерв клеткаларының өсінділері нерв талшы қтарын к үрайды. Нерв
талшықтары ми мен жүлынның өткізуші жолдарын, ал шет жа ғында нервтерді күрайды. Орталы қ нерв
жүйесінде нерв талшықтары мидың ақ затының қүрамына кіреді. Нерв талшы ғыны ң басты б өлігін
орталық (өстік) цилиндрлер күрайды.
Оны қабықшалар қаптап түрады. Қабықшаларының қүрылысына қарап нерв талшы қтарыны ң екі т үрін
ажыра-тады: миелинсіз (жүмсак затсыз) және миелинді (жүмса қ затты) нерв талшы қтарьш.Ж үмса қ затсыз
нерв талшығы Шванн клеткаларымен қоршалған бірнеше (7—12) орталы қ цилиндрлерден т үрады. Ж үмса қ
затсыз қабықшаның қүрамында миелин болмайды. Жүмсақ затсыз нерв талшығы жүқа дәнекер үлпалы қ
базальдық мембранамен қапталған. Электрондық микроскоп талшы қты ң орталы қ цилиндрі Шванн
клеткасының цитоплазмасына батып түратынын және нерв клеткаларының есінділері Шванн
клеткаларының плазмалеммасынын қос қатпарына асылып т үрғандай болып көрінетінін бай қа ған.
Плазмалык мембрананың осы қос қабатын мезаксон дейді. Мезаксон мен глиялы қ клет-калар шекаралары
жарық микроскопымен көрінбейді. Ак-сон мен оны қорша ған Шванн клеткасы өз бетінше жеке
қүрылымдар. Бүлардың мембраналары ені 100—150 А° са ңылаумен б өлінген.Жо ғары сатыда ғы
омыртқалылардың Шванн клеткасы бір ядролы клетка, оның цитоплазмасыңца жа қсы жетілген
гранулалық эндоплазмалық ретикулумның, Гольджи аппа-раты мембраналарыны ң ж әне к өптеген
митохондриялардың болатынын электрондық микроскоп анықта ған. Бүл органо-идтарды ң болуы осы
клеткалардың белсенділігінщ жогары екенін көрсетеді.Миелинді (жүмса қ затты) нерв талшыктары орталы қ
және шеткі нерв жүйесінде байқалады. Бүл талшықтар нерв импульстарын өте тез ж әне д әл өткізеді.
Орталық ци-линдрге тікелей жанасып, оны қаптап тұрады. Изолятор ролін атқарады деп есептейді. Миелин
нерв талшығын то-лықтай каптамайды, белгілі аралықта үзіледі. Үзілген жерін Ранвьені ң үзілісі деп
атайды.Бүл жерлер Шванн қабықшасымен капталмайды. Мие-лин қабықшасы үзілуішн орталы қ
цилиндрге қажетті заттардың енуіне, иондар алмасуына тигізетін әсері үлкен ж әне нервтік қозуды ң
жылдамдығын да арттырады. Әрбір миелинді талшы қта бір ғана орталы қ цилиндр болады, оны қоршай
моншақ сияқты тізілген дәнекер үлпалық базаль-дық мембранамен каптал ған леммоциттер
орналасады.Миелиндік қабықшада үзілістер арасында кішкене са ңылаулар болады, оны Шмидт-Лантермен
кесіндісі дейді.Бүлар орталық нерв жүйесінің аймағында болмайды. Миелиндік қабы қша сырт қы жа ғынан
мықты мембранамен — неврилеммамен қапталған.
Миелинді нерв талшығы:
1-орталық цилиндр (аксон), 2-миелин қабықшасы, 3-Шванн
қабықшасы, 4-Ранвъенің үзілісі, 5-Лантерманың қиындысы, 6-Шванн
клеткасының ядросы.
Нейрондардың өзара байланысы. Нейрондар әрқайсысы өз алдына жеке
қызмет атқармайды. Олар өза-ра байланысып, біртүтас жүйе қүрайды.
Нейрондардың өзара және сол сиякты нерв жүйесіне жатпайтьш клетка-
лармен жанасып, байланысқан жерлері синапстер деп ата-лады.
Синапстарды қүрылысы мен орналасуына қарай үш топқа бөледі:
нейрондарааралық, рецепторлық-нейрондык және нейроэффекторлық
деп. Нейрондарааралық синапстар аксодендриттік, аксосомалық және
аксоаксондық болып бөлінеді. Синапстардың формалары түрліше
болғанымен олардың қүрылысында жалпы үқсастық белгілер байқалады.
Синапс аймағындағы аксондар мен дендриттер үшта-рьшда миелинді
қабықша болмайды және жуандау келеді.
Аксонның бүл бөлігінде көптеген митохондриялар мен синапстық
көпіршіктер болады. Сонғылары цитоплазмалык мембраналармен
коршалған. Көпіршіктердің диаметрі 40— 50 нм-дей. Электрондық
микроскоп синапс (контакт-жанасу) мор-фологиясының көптеген
детальдарын анықтады. Атап айтқанда, нейрондардың өзара немесе басқа
клеткалармен жанасқан жерінде, жанасушы клеткалардың плазмалық
мембраналарының арасында ені 12—30 нм синапстық саңылау деп
ататалын кеңістік болады. Ол жарық микрoскопымен байқалмайды,
Синапстық саңылаулармен шектескен бір мембрананы, яғни аксонның
нейрилеммасын пресинапстық мембрана, ал екіншісін, дендриттін нейри-
леммасымен жанасатын — постсинапстық мембрана дейді. Синапстын
пресинапстық бөлігінде көпіршіктер мен мито-хондриялар көп болатын
болса, постсинапстық бөлігінде олар болмайды.
Миелинді талшықтың кқлденең кесіндісінің
электроннограммасы: 1-орталық цилиндр, 2-миелин, 3-
Шванн қабықшасы, 4-коллагендік фибриллалар.
Синапстардағы қозудың берілуі ерекше химиялык за-ттын, медиатордың, ацетилхолиннің
бөлінуіне байланысты. Ол пресинапстық көпіршіктерде ғана жиналады және пре-синапстық
аксонды қоздырған кезде жеткілікті мөлшерде бөлінеді. Медиаторлар көпіршіктерден
синапстық саңылауға шығады да постсинапстық мембрананың компо-ненттерімен
байланысқа түсіп, оған тез сіңеді.
Медиаторлар импульсті нейроннан нейронға, нейроннан бүлшық ет элементтеріне немесе
секрет бөлуші клеткаларға өткізуді қамтамасыз етеді.
Нейрондараралық синапстар нерв клеткаларьпшң ара-сындағы синапстар. Егер бір
нейронның аксоны басқа по-стсинапстық нейронның дендритімен контактіге түссе, б үндай
синапстарды аксодендриттік деп атайды. Бүлар си-напстардың кең тараған түрі және
күрылысы да түрліше болады. Егер бір нейронның аксоны басқа постсинапсты қ нейронны ң
перикарионымен контактіге түссе. ондай синапсты аксосомалық дейді. Бір нейронның аксоны
екінші бір постсинапстық нейронның аксонымен байланысса, ондай синапсты аксоаксонды қ
деп атайды. Нейронаралық синап-стар өте көп болуы мүмкін. Морфофункциялық белгілері
бойынша синапстарды химиялык және электрлік деп бөледі. Химиялық синапстар
қоздырушы және бөгеуші бо-лып ажырайды. Бүларға тән белгі пресинапстық полюста
козуды постсинапстык полюсқа өткізуге катысатын затка — медиаторға толы прессинапстық
көпіршіктердің болуы. Ең көп тараған медиатор норадреналин мен ацетилхолин, бірақ бас қа
да медиаторлар болады. Ацетилхолин — меди-аторлардын ішіндегі бірінші белгілі
болғандарының бірі. Оны 1920 ж. Отто Леви күрбака жүрегінің кез келген нервісінің
парасимпатикалык нейрондарының үштарыиан бөліп алған. Ацетилхолинді б өлетін
нейрондарды холинэр-галык, ал норадреналиңді бөлетін нейрондарды адренэрга-лы қ деп
атайды. Химиялық синапстың мына бөліктерін ажыратуға болады: пресинапстық бөлігін,
постсинапстык бөлігін және синапстық саңылауда. Пресинапстық бөлігінде пресинапсты қ
көпіршіктер болады. Көпіршіктің диаметрі 50 нм
ЙДАЛЫНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: интернет желісі,Анатомия человек 2006 ж

Ұқсас жұмыстар

НЕРВ ТАЛШЫҚТАРЫ

Эпителий ұлпасының қызметі

Көп қабатты эпителий

Нерв ұлпасының құрылысы мен маңызы

Қанның сарысуындағы жалпы кальцийді, фосфорды анықтау

Нерв ұлпалары

Жас ерекшеліктері физиологиясы

КӨП ҚАБАТТЫ ЭПИТЕЛИЙЛЕР

Қан ұлпасы

Жалпы ұлпа туралы түсінік

Пәндер