Мүшелер және ұлпалар биохимиясы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым
Министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті

СӨЖ
Мүшелер және ұлпалар
биохимиясы
Тексерген: Қайырханов К.К
Орындаған: Әбдиева А.С
Топ: БТ-407
Мазмұны:
• Қан биохимиясы

• Бауыр және бүйрек биохимиясы

• Бұлшықет биохимиясы

• Сүт безі және сүттің биохимиясы

• Тері биохимиясы

• Сүйек биохимиясы
Қанның
биохимиясы
Қ анның физико-химиялық қасиеттері
Қан – қызыл түсті, мезодермадан түзілетін сұйық ұлпа. Қан қызыл
түсті, кермек дәмді, қоймалжың, тұтқыр сұйық. Оның түсі құрамында
ерекше белок - гемоглобиннің болуына байланысты. Артерия қанының түсі
ашық - қызыл, ал вена қаны- қоңыр қызыл болады. Бұл қанның оттегімен
қанығу деңгейіне байланысты.
Қан – плазмадан, эритроциттер мен лейкоциттерден, тромбоциттерден
құралған жүйе. Плазма да, сарысу да сұйық зат. Оның түсі құрамында
бояғыш заттардың (лютеин, каротин, ксантофилл) болуына байланысты. Қан
плазмасының 91-92% су, 8-9% - плазмада еріген зат.
Судың тұтқырлығы бір өлшем деп алынса, онымен салыстыр ғанда
плазманың тұтқырлығы 1,7 - 2,2, ал қанның тұтқырлығы - 5,0-ге
тең.Қанның тығыздығы 1,050 -1,060. Ол эритроциттер санына тәуелді
өзгереді, себебі эритроциттердің тығыздығы - 1,090, ал плазманы ң
тығыздығы 1,025 -1,034
аралығыңда болады. Қанның осмостық қысымы 686,3-737,3 Па.
Қан сарысуының беттік керілісі 55-75• нм аралы ғында өзгереді. Қанны ң
әлсіз сілтілік реакциясы бар. Мысалы, жылқыда қанны ң рН м өлшері 7,2-7,6.
[5]
Қан плазмасының химиялық
құ
Қ рамы – қанның барлық 55 – 60 % құрайтын түссіз
ан плазмасы
сұйықтық, 90-92 % судан тұрады. Органикалық заттары: Нәруыздар –
альбуминдер ( 4 – 5 %), глобуминдер ( 2 – 3,5 %), фибриноген ( 0,2 –
0,4%) . Нәруыздардың жалпы мөлшері 7 – 8 %;
Құрамында азоты бар нәруыз емес қосындылар ( амин қышқылдары,
полипептидтер, мочевина, несеп қышқылы, креатинин, креатинин,
аммиак )11 – 15 ммоль/л ( 30 – 10 мг%). Бүйрек қызметі бұзылғанда
қанда осы қалдықтық азот мөлшері кілт көтеріледі;
Құрамында азоты жоқ органикалық заттар: глюкоза 4,4 – 6,65
ммоль/л ( 80 – 120 мг %), бейтарап майлар, липидтер;
Ферменттер мен проферменттер: олар қан ұю үрдісіне және
фибринолизге қатысады.
Бейорганикалық заттар ( 1% дай):
Na+, Ca+, K+, Mg+ катиондары;
Cl-, HPO-, HCO- – аниондары.[5]
Қан эритроциттері мен лейкоциттері
Лейкоциттер - ядросы бар қан клеткалары. Ересек адамның 1 мл қанында 6-
8 мың лейкоциттер болады. Баланың иммундық қабілеті (ауруға қарсы т ұру ,
қорғану қабілеті) лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер бала организміні ң
жұқпалы, яғни инфекциялық ауруларға қарсы тұру ын қамтамасыз етеді.
Лейкоциттердің бірнеше түрлері бар: а) дәнді лейкоциттер немесе
гранулоциттер; ә) дәнсіз лейкоциттер, яғни агранулоциттер; б) моноциттер.
ейкоциттердің жалпы саны жаңа туған нәрестеде 10-20 мы ң шамасында
болғанмен, өмірінің алғашқы сағаттарында оның саны күрт көбейеді.
Қанның құрамындағы үшінші пішінді элементтер - тромбоциттер немесе
қан пластинкалары. Олар сопақша немесе диаметрі 2-5 мкм д өңгелектеу пішінді
келеді. Тромбоциттердің жалпы саны 1 мкл 300 мы ңнан 100 мы ңға дейін.
Тромбоциттер сүйек кемігінде пайда болады. Олардың өсіп жетілу мерзімі 7-8
күн, ал қан айналымында 5-11 күндей болады. Тромбоциттердің қызметі к өп.
Оларда ферменттер де өндіріледі, фагоцитарлық қабілеті де бар, ұса қ қан
тамырларының өткізгіштік қасиетіне де әсер етеді. Тромбоциттердің саны
баланың жасына қарай өте көп ауытқиды: 1 мкл қанда 150 мыңнан 600 мы ңға
дейін. Жаңа туған сәбидің қанында орта есеппен 150-350 мыңға жуы қ
тромбоциттер болса, 1 жасқа дейінгі балаларда 15 мы ңнан 424 мы ңға дейін (орта
есеппен 250000) жетеді.[5]
Қанның ұюы
Қанның физикалық қасиеттерінің өзгеріп, сұйық күйден
қойыртпақтанып қатқылдануын ұю деп атайды. Қанның ұюы оның маңызды
қорғаныш қасиеттерінің бірі. Ол организмді қансыраудан сақтайды.
Қансырауды тоқтатуға (гемостаз) қан тамырларынын қабырғасы, тамыр
маңындағы ұлпалар, қан плазмасы құрамындағы ұю факторлары, барлық қан
торшалары қатысады. Бұл процесте биологиялық белсенді заттар да ма ңызды
роль атқарады. Олар физиологиялық әсеріне қарай қанның ұюын
жеңілдететін, қанның ұюына кедергі жасайтын және ұйықты ерітетін заттар
болып бөлінеді. Қанның ұюы тізбектелген реакциялардан тұратын күрделі
процесс. Оның мәні қан құрамындағы фибриноген белогының физика-
химиялық қасиеттерінің өзгеруінде. Ұю процесі барысында фибриноген
белогынан қышқыл пептид бөлінеді де, ол ерімейтін белок –фибринге
айналады.Қанның ұю процесі механизмінің негізіне 1871 ж. А.Шмидт ұсынған
ферменттік теория алынған. Бұл теорияға сәйкес ұю процесі үш кезеңде өтеді
де, плазма құрамындағы 13 фактор мен тромбоцит факторларыны ң (10-нан
астам) қатысуымен жүреді. Плазма факторлары ашылу ретіне қарай
нөмірленіп, рим цифрларымен, ал тромбоцит факторлары араб цифрларымен
белгіленеді. Егер плазма құрамындағы факторлардың біреуі жетіспесе, онда
қан ұю қабілетінен айырылады (мысалы, VIII-фактор жетіспегенде гемофилия
дерті байқалады).[5]
Қ анның ұю процесі
Лимфа
Лимфа (лат. lympha) — жартылай мөлдір сарғыш түсті сұйықтық, ол ұлпа
сұйықтығынан бөлініп шығарылады. Лимфа жасушааралық кеңістікте басталады да
лимфа тамырлары бойынша ағады. Құрамына қарай лимфа қан плазмасына ұқсас
болады, бірақ онда белоктар аз болады. Лимфа тамырлары бір-бірімен қосылып екі
үлкен лимфа тармағын құрайды, олар үлкен веналарға құйылады.
Лимфа - ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сұйықтығынан түзіледі. Тұз құрамы жағынан
қан сарысуына ұқсас. Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 1-2% нәруыз; 0,1%
глюкоза; 0,9% минералды тұздар. Адам денесінде бір тәулікте шамамен 2-4 л лимфа
түзіледі. Қан сарысуына қарағанда нәруыздары 3-4 есе аздау, тұтқырлығы да
төмендеу. Лимфаның құрамында фибриноген нәруызы болады. Сондықтан оның баяу
болса да ұйығыштық қасиеті бар. Лимфа қан сияқты үздіксіз қозғалыста болады.
Лимфада болатын лейкоциттерді - лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит - лейкоциттің
бауырда түзілетін түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын
құрайды. Лимфоциттер - ұсақ, диаметрі 8-10 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге
өте сезімтал. Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. Егер ағзаға
қалқанша бездің гормонын жіберсе, лимфоциттердің саны көбейеді.[5]
Лимфа
Бауыр биохимиясы
Бауыр — қанды тазартуға және удан арылтуға көмектесетін, дененің
құрсақ бөлігіндегі оң жақ қабырғалардың астына орналасқан ішкі
мүше.
Бауырдың атқаратын қызметтері:
• ас қорту кезінде мүшелердің қажетті энергиямен, атап айтқанда,
глюкозамен қаматамасыз ету және әр түрлі энергия көздерін глюкозаға
түрлендіру (айналдыру);
• ағзадағы қажетсіз химиялық қалдықтарды ағзадан шығарып тастау;
• ағзадағы қан жасау немесе жаңарту кезінде қан плазмасындағы
ақуыздарды синтездеу;
• холестерин мен оның эфирін синтездеу, липидтер мен фосфолипидтерді
синтездеу және ағзадағы липид алмасуын реттеу;
• он екі елі ішек пен аш ішектің кейбір бөлігіндегі ас қорту процесіне
қатысатын гормондар мен ферменттерді синтездеу;
• Өт қышқылы мен пигменттерін синтездеу;
• Кейбір дәрумендердің қорын толтырып отыру және сақтау. Мысалы,
майларды ерітетін А және Д дәрумендерін, суды ерітетін В12
дәрумендерін сақтап, қорын арттыру. Сондай-ақ, катиондардың қоры да
бауырда болады.[4]
Бауыр құрылысы
ӨТ
Ө т — ас қорыту жүйесінің құрамдас бөлігі болып саналатын мүше.
Оның пішіні қапшық тәріздес қуыс болып келеді, ал көлемі ж ұмыртқаны ң
көлеміндей ғана. Өтте бауырдан бөлініп шығатын өт сұйықтығы жиналады.
Өттің ұзындығы 5-14 см аралығында, ені 2,5-4 см аралығында болады.
Сыртқы қабаты (терісі) жұқа әрі созылмалы болып келетін өтке 200 мл
мөлшеріндегі өт сұйықтығы сыйып кетеді. Өттің түсі — қою жасыл түс.
Бауырдан жасалып, өтке келіп түсетін сұйықтық “Өт сұйықтығы” деп
аталады. Оның түсі сарғыш-қоңыр немесе жасылдау болып келеді. Д әмі
ашы.
Өт сұйықтығын бауыр ұлпалары жасайды. Өт с ұйы қты ғыны ң
құрамында өт қышқылы, ақуыздар, билирубин пигменті, холестерин,
фосфолипидтер, бикарбонаттар, натрий, калий, кальций, ж әне
физиологиялық белсенді заттар — гормондар мен дәрумендер.
Бауырда жасалатын өт сұйықтығы барлық уақытта жасала береді.
Бауырдағы өт сұйықтығы арнайы арналар (өт жолы) арқылы өтке келіп
жиналады. Өттегі сұйықтық ас қорыту барысында он екі елі ішек ар қылы
өттен шығып отырады.[4]
Өттің құрылысы
Өт аурулары

Ө тке қатысты
мынадай ауру түрлері
бар:
Ө ттас ауруы
(холелитиаз),
Холецистит ауруы,
өттің полипы (өттің
ісіп қабынуы), Өт
жолының тарылуы,
т.б.[4]
Ұйқы безі
Ұйқы безі - ішкі және сыртқы бездердің ең ірісі. Бұл бас, дене және құйрық
бөлімдерден тұрады. Басы ұлтабармен жанасады. Без екі типті клеткалардан т ұрады:
біреуі гормондарды (инсулин, глюкагон), басқалары ішекке ұйқы сөлін бөледі. Оның
құрамына маңызды ас қорыту ферменттері, оның ішінде трипсин, липаза, амилаза
және т.б. трипсин белоктар мен пептидтерді аминқышқылдарға дейін ыдыратады,
липаза майларды глицеринге және май қышқылына, ал амилаза қалған
полисахаридтерді глюкозаға дейін ыдыратады.
Ұйқы безінің жүйкелік және гуморальдық реттелу қызметінің механизмі бар.
Сіңірілу күрделі физиологиялық процесс. Аш ішектің ішкі бетінде бүрлер
болғандықтан, барқыт секілденіп көрінеді, солардың қатысымен белок, май мен
көмірсудың ыдырау өнімдері қанға сіңеді. Бүршіктердің өте көп болуы аш ішектің
кілегейлі қабықшасының сіңіру бетін едәуір арттырады. Бүрдің әрқайсысына қан
тамырлары мен лимфа тамырлар келеді. Олар қоректік заттардың суда еріген ыдырау
өнімдерін өзіне сіңіріп алады. Сіңіру дегеніміз - сүзілу, диффузия секілді таза
физикалық процесс қана емес, сонымен қатар ол қоректік заттардың бүрлерден өтуі
арқылы жүзеге асатын физиологиялық процесс болып табылады. Бүрлер ішектерде
тіршілік ететін микроорганизмдердің қан лимфаға өтуіне кедергі жасай отырып,
қорғану қызметін де атқарады.[4]
Ұйқы безі
Бүйрек құрылысы
Сыртқа шығару мүшелерінің ішінде бүйрек ерекше орын алады.
Адамның бүйрегі жұп мүше. Ол бел омыртқаларының екі бүйірінде,
қабырғалардан төмен орналасқан. Оң бүйректің орналасуы сол жа қ
бүйректен сәл жоғарырақ. Екеуінің құрылысы бірдей. Бір бүйректің
массасы 120-150 г. Сырты дәнекер ұлпасы мен қоршал ған. Б үйректі қалы ң
бүйрек майы қаптап тұрады.
Бүйректің қыртыс қабаты нефрондардан, яғни бүйрек денешіктерінен
қүралған. Бір бүйректегі нефрондар саны 1-1,2 млн. Нефронны ң ішінде
Мальпиги шумақтары деп аталатын түйнектеліп шоғырланған қан
тамырлары бар. Капсула екі қуыс қабаттан тұрады. Ішкі қабаты Мальпиги
шумағын қоршап жатады, ал сыртқы қабаты капсула өзегіне айналады.
Қыртыс қабатының бойындағы өзектер алғашқы иірім каналдарына
айналады. Олар бүйректің ішкі ми қабатына еніп, иірімдері жазылып, Генле
иініне айналады да қайтадан қыртыс қабатына оралып, екінші де ңгейлі иірім
каналға айналып несеп жинағыш түтікке жалғасады. Жинағыш түтіктің
ұзындығы 22 мм. Екінші деңгейдегі нефрон иірімдері артерия тамырлар
шумағымен жанасып, екеуі құрамындағы заттармен алмасады. Мұны
юкстагломерулалық комплекс деп атайды.[4]
Бүйрек қызметінің реттелуі
Бүйрек ұлпаларының рецепторларынан афференттік жүйке импульстері мен
ондағы қан құрамындағы өзгерістер орталық жүйке жүйесіне, гипоталамус және ми
қыртысы орталықтарына беріледі. Ал эфференттік нерв импульстері нейрогипофизге
беріліп, ондағы несептің түзілуін реттейтін вазопрессин гормонын қанға шығарады.
Бұл гормон қан айналыс жолымен бүйрек үсті безіне барып, альдостерон
гормонының өнімін арттырады.
Альдостерон адреналинмен бірге бүйректегі реабсорбцияны (кері сіңу) реттейді.
Вазопрессин гиалуронидаза ферментінің белсенділігін жоғарылатып, несеп жинағыш
түтікшелердің клеткааралық заты гиалурон қышқылын ыдыратады. Мұның
нәтижесінде жинағыш түтікшелердің қабырғасы суды жақсы өткізеді.
Адреналин артерия қан тамырларын тарылтып, нефрондарда сүзілу қысымын
өсіріп, несептің түзілуін жеделдетеді және тұздардың шығуын тездетеді.
Жыныс гормондары бүйрек ішіндегі сүзу, кері сіңу құбылыс тарына әсер ету арқылы
судың және натрий тұзын ың мөлшерден тыс сыртқа шығып кетпеуін қадағалайды.
Бүйректің қызметін реттеуге соматотропин, тироксин, инсулин, серотонин,
гистамин сияқты гормондардың қатысы бар деген болжамдар да баршылық.
Нәрестенің бүйрегінің массасы 11-12 г, 1 жаста - 36-37 г, 5 жаста - 55-56 г.[4]
Бүйрек құрылысы
Бүйрек аурулары
Энурез. Несептің денеден рефлекторлы еріксіз түрде
шығарылуы емшектегі балаларда болатын жағдай, ал ересек
балалар өз еркімен несеп шығаруды тоқтата алады.
Несептің тоқтамауы немесе энурез (грек. ен — шығамын +
ур - несеп) баланың ерекше ауруларының бір түрі. Ол ерте
балалық шақта жиі кездеседі және ұзақ , кей кезде ем
қонбайтын, кейде өткінші, жыныстық жетілу кезінде өзінен-
өзі тоқталатын сырқат.
Тер бездері арқылы денеден сыртқа шығарылатын
судың мөлшері 50 %, яғни 500-900 мл болады. Термен бірге
мочевина, несеп қышқылы, креатинин, гиппур қышқылы,
хлорлы натрий, калий және фосфаттар мен сульфаттар
шығарылады. Тердің сыбағалы салмағы 1,012-1,010. [4]
Бұлшықет биохимиясы

Барлық омыртқалы жануарларда әр түрлі қимыл жасайтын 3
түрлі бұлшықет ткані бар. Олар: қаңқа, жүрек және бірыңғай
салалы бұлшықеттер. Әр тканьдердің өзіне тән түрі өзгерген
клеткалары – бұлшықет талшықтары бар.
Қаңқа бұлшықет талшықтары шоғырларған көлденең
жолақты бұлшықет тканьінен құралады. Талшықтары ішінен
белок жіпшелері өтетіндіктен бұлшықет қысқарып, жиырылады.
Жүрек бұлшықеті де қаңқаның бұлшықеті секілді көлденең
жолақты бұлшықет талшықтарынан тұрады. Бұл талшықтар кей
жерде айқасып бірігеді. Жүрек бұлшықеті осындай ерекшелік
арқасында тез жиырылады.
Ішкі мүшелердің қабырғалары бірыңғай салалы бұлшықет
тканінен құралады. Бұл тканнің талшықтары баяу жиырылады.[3]
Бұлшықет түрлері
Бұлшықеттің химиялық құрамы
Бұлшықет – бұл бұлшықет талшықтарының шоғыры, олар миофибриллалар
деп аталады.
Қалың филаменттер миозиннен, ал жіңішкесі – F-актиннен, тропомиозиннен
және тропониннен тұрады. Бұл төрт белоктардың үлесіне бұлшықеттің
белоктық затының жалпы құрамының 90%-ға жуығы келеді. Еттің құрамына
52-78% су, 16-21% ақуыз, 0,5-49% май, 0,4-0,8% көмірсулар, 2,5-3% экстрактивті
заттар, 0,7-1,3% минералды заттар, ферменттер, дәрумендер және т.б. кіреді.
Еттің химиялық құрамына малдың түрі, жынысы, жасы, күйлілігі және баска
факторлар әсер етеді.
Бұлшық етте миоген мен глобулин мөлшері - 20-30%, ал миоальбумин мен
миоглобин мөлшері - 1-2%. Саркоплазма мен миофибриллде адам организіміне
қажетті барлық ауыстырылмайтын амин қышқылдары бар толық құнды
ақуыздары бар. Миофибрилл ақуыздары - миозин, актин, олардың комплексі
актомизин, тропомизин, тропонин және т.б. Миозин - бұлшық ет ұлпасының
маңызды ақуызы, ол барлық бұлшық ет ақуызының 40% құрайды.
Бұлшық ет ұлпасында май мөлшері шамамен - 3%, май ұлпасында – 60-94%,
шеміршек ұлпасында 1,3-3%, сүйек ұлпасында 3,8-24% болады.
Еттің көмірсулары гликогенмен көрсетілген, жануар крахмалы деп аталады.
Етте оның мөлшері 0,6-0,8%, ал бауырда-5%. Бұлшық ет ұлпасында гликоген бос
және ақуыздармен байланысқан күйде болады. [3]
Миозин және миофибрилл ақуыздары
Жалғ астырып тұратын тканінің биохимиясы
Жалғастырып тұратын ткань арқылы нерв талшықтары мен қан тамырлары
өтеді. Бұл ткань барлық мүшелерді байланыстырып, біртұтас етіп біріктіреді, ішкі
жəне сыртқы құрылымдардың мықтылығын сақтайды. Жалғастырып тұратын ткань
мүшелердің жəне басқа тканьдердің аралығындағы кеңістіктерді толтырады. Ол
мықты торларынан құралады. Мұндай торлар полисахаридті гельге малынған. Осы
гель матрикс немесе негізгі зат деп аталады. Жалғастырып тұратын тканьнің барлы қ
заттары өзінің клеткаларында синтезделінеді. Ол клеткалар фибробластар (латынның
fіbra —талшық, гректің blastos — ұрық, өскін деген сөздерінен шыққан) деп
аталады.
Жалғастырып тұратын тканьнің ерімейтін фибриллярлық белоктары коллаген
мен эластин.
Коллаген сіңірдің, шеміршектің, сүйектің, тері мен тістің негізін құрайды.
Белоктардың жалпы мөлшерінің 25—33 пайызы. Коллаген биосинтезі
фибробластарда проколлаген түрінде басталады. Полипептидтік
тізбектер ұзын алғы зат - про-a-тізбектер түрінде рибосомаларда түзіледі. Эластин
сіңірде, қан тамырлары қабығында, өкпеде, теріде кездеседі.
Эластин құрамындағы амин қышқылдарының кезектесіп орналасуының белгілі
бір кезеңдігі (периодтығы) бар. Мысалы, мынадай кезектесу жиі бай қалады: -Про-
Гли-Вал-Глу--Вал-.[3]
Фибриллярлық белоктар
Сүт биохимиясы. Сүт белоктары
Сүт - сүтқоректілердің жаңа туылған нəрестесінің табиғи тамақ
көзі. Сүттің тамақ өніміретінде жоғары бағалығын, жаңа нəресте
үшін ауыстырылмайтындығын оның химиялық құрамының
ерекшелігімен түсіндіріледі. Кез келген сүтқоректі түрлердің сүтінде
организмнің өсуі мен дамуына қажетті барлық заттар бар. Сүттің
химиялық құрамы жəне қасиеті өте күрделі, құрамынан 260 аса
химиялық зат табылған.
Сүт белоктары барлық ауыстырылмайтын аминқышқылдарын
оңтайлы мөлшерде құрайды. Мысалы 400 - 500 г сүт үлкен адамды
метиониннен басқа, ауыстырылмайтын аминқышқылдарымен бір
сөткелік қажеттілігін қанағаттандырады. Сүтте белоктар кальций
тұздары түрінде кездеседі. Сүттегі ең негізгі белок - казеин фосформен
көп байланысты құрайды. Белок қорытылғанда фосфор бөлінбейді .
Содан кейін фосфаттықалдықтар кальций, натрий, калий, темір,
магний иондарымен байланысады. Мұндай құрылым сүттегі белокты
жəне минеральды заттардың, сонымен қатар басқа тамақ өнімдерінің
организмде сіңуін жақсартады.[1]
Казеиннің химиялық формуласы
Сүттің майлылығы

Сүт триацилглицеролдарының құрамы - күрделі майлы
қышқылды. Химиялық құрылысы əртүрлі 437 май қышқылы
сандық ашылған жəне анықталған. Май құрамына 35% дейін
қанықпаған қышқылдар кіреді. Олар майдың балқу
температурасын төмендетеді, сонымен бірге организмнің жақсы
сіңіруін қамтамасыз етеді. Сүттің майлылығы əсіресе
полиқанықпаған -линол, линолен жəне арахидон май
қышқылдарының болуымен бағалы. Олар ауыстырылмайтын
жəне F витамині болып есептеледі. Бұл қышқылдар
простагландиннің өкілдері қызметін атқарады жəне клетка
мембранасының құрылысын түзуге қатысады. [1]
Сүт қанты(лактоза)

Лактоза - сүттің негізгі компоненті жəне тек сүтте кездеседі.
Лактоза гидролизденгенде глюкоза мен галактозаға ыдырайды.
Галактоза жəне оның туындылары цереброзидтердің,
сульфолипидтердің жəне ганглиозидтердің құрамына кіреді,
олардан ми клеткасы жəне барлық жүйке ұлпалары түзіледі.
Лактоза - сүт өнімдерінің өнеркəсібінде де баға жетпес мəнге
ие. Лактоза микроорганизмдер ферменттер əсерінен ашу
процесінде өте пайдалы əртүрлі органикалық қышқылдарға
айналады, сонымен қатар шарап спиртіне, ацетоинге, диацетилге,
эфирлерге. Сүт қантының ашу өнімдері канцерогенді заттарды
бұзу қабілеттілігі бар, оның ішінде нитрозаминдер жəне жаңа
түзілетін қатерлі ісік ауруларының алдын алуын төмендетеді.[1]
Лактозаның формуласы
Уыз
Уыз (Молозиво) – жас нəрестеге таптырмайтын тамақ өнімі. Ол -
сарғыш дəмді түс, қоймалжың жəне тұтқырлығы созылмалы сұйық. Онда
нəрестенің алғашқы уақытта өсуіне жəне дамуына, əртүрлі жұқпалы
аурулардан сақтануына қажетті заттар көп мөлшерде кездеседі. Сиырдың
алғашқы сауылған уызында белоктың жалпы мөлшері 16,08 %, ол альбумин
мен глобулиннің үлесіне 10,61 % келеді, яғни олардың мөлшері казеиннің
мөлшерінен екі есе көп. Сонан соң екінші күннен бастап уыз сүтке ауыса
бастайды. Сарысудың белоктар мөлшері біртіндеп төмендейді, ал казеиннің
мөлшері жоғарылайды. Барлық сүтқоректі түрлердің босана салысымен
уызында белок көп болады, қалыпты сүтке қарағанда 4-8 есе көп, шамалы
бөлігін антитела (иммуноглобулиндер) құрайды. Ана уызынан нəресте өте
қажет қорғаныс белокты - иммуноглобулинді жəне лизоцимді алады. Уыздан
фосфолипидтің көп мөлшері анықталған, оның концентрациясы біртіндеп
төмендейді. Ананың қанына қарағанда нəресте қанында липидтің м өлшері
аз. Онда каротина жəне A, D, Е, В2, РР, В2 витаминдерінің концентрациясы
жоғары.[1]
Сүт компоненттерінің биосинтезі. Белоктар биосинтезі. Сүт майының
биосинтезі

Сүт безіндегі сүт белоктарын синтездеу бірқатар гормондардың бақылауында
болады. Уызда казеин мен α-лактальбуминнің мөлшері сүтке қарағанда аз
болатыны белгілі. Плаценттер – прогестерон гормондары осындайда негізгі рөл
атқарады. Ол босанған периодта жəне босанғаннан кейінгі алғаш қы күндері осы
белоктардың түзілуін тоқтатады. Босану кезінде тоқтатқаннан кейін плаценттер
жəне қанда прогестерон деңгейінің төмендеуіне байланысты сүт безінде
жоғарыда айтылған белоктарды синтездеу тез жоғарылайды. α- лактальбуминні ң
көбеюуі лактозосинтетаза ферментінің активтігінің жоғарылауымен жүреді, я ғни
бұл лактозаның синтезделуін жоғарылатады.
Сүт безінде қаныққан, сонымен бірге моноқанықпаған май қышқылдары
өте тез түзіледі жəне ацетил А коферменттен көп мөлшерде. Сүт безінде
синтезделетін май қышқылдарының түрі жануар түріне байланысты. Мысалы,
күйіс қайыратын сүт безінің клеткасынан С4-тен C16 дейінгі май
қышқылдарының тізбегі синтезделеді, ал қояндарда С8-ден C 10 дейінгі май
қышқылдары түзіледі. Сүт майының триацилглицеролдары қаннан алынатын
май қышқылдарынан жəне сүт безінің өзінде түзілген қышқылдардан
синтезделеді.[1]
Тері биохимиясы
Терінің қызметтері
Тері – омыртқалы жануарлардың тканьдерін жабады, ол
мынадай негізгі қызмет атқарады:
1) қорғаныс - организмді механикалық бұзылулардан,
микроорганизм-дерден, уытты жəне зиянды заттардың
енуінен, судың буланып ұшуынан қорғайды;
2) бөлу – тері бездері жəне шаш жабындылары арқылы су,
липидтер ж.т.б. зат алмасу өнімдерін бөледі;
3) сезімталдық – теріде орналасқан нерв (жүйке) ұштары
арқылы ол сыртқы ортадан белгілерді (сигналдарды)
қабылдайды. (ауыратын, термиялық ж.т.б.);
4) термореттейтін – жоғары сатылы жануарларда
температураны организмде белгілі деңгейде сақтау əртүрлі
жануарларға тəн қасиет.[2]
Терінің құрылысы
Тері негізгі үш функциональды жəне əртүрлі құрылымды қабаттардан
тұрады: эпидермис (сыртқы қабат), дермадан (немесе кориумнен) ж əне
теріасты клетчаткадан.
Эпидермис тері беті қабатының шамамен 1% құрайды, ол көп қабатты.
Оның төменгі (базальды) қабатының клеткалары үнемі дерма
шекарасымен өмірінің соңына дейін бірге түзіледі.
Дерма немесе терінің өзі – қалыңдау, терінің негізгі қабаты, 85% тері
беті қалыңдығын құрайды. Коллаген талшықтарынан тұрады. Дермада
лимфатикалық пен қан веналық тамырлар жəне нервтер өтеді, тері бездері
мен шаштың түптері орналасқан. Мұнда келесі қабаттар бар: шашты ң
ұшы орналасқан терең қабат, оның астында қалың жəне мы қты түзілген
сеткалы қабат (ретикулярлы).
Эпителийлік жəне жалғастырып тұратын тканьдердін, бірқалыпты
жұмысына кремний қажет, оның мықтылыққа, иіліп, созылу ға ж əне
сыртқы жағдайлардан қорғауға қатысы бар. [2]
Терінің құрылысы
Терінің химиялық құрамы
Жануардың түріне, жасына байланысты терінің 65-76% су ж əне 24-35%
құрғақ масса құрайды. Эпидермисте фосфолипидтер, холестерол, 7-
дегидрохолестерол мен олардың эфирлері кездеседі. Дермада лецитин,
кефалин жəне сфингомиелин табылған.
Тері - көмірсулардың депосы, жануарларды бай көмірсулармен, жеммен
қоректендіргеннен, олардың мөлшері 2% дейін жетеді. Қанда кездесетін
барлық қанттар глюкоза, азотқұрайтын моносахаридтар, күрделі қанттар
(гликоген, мукополисахаридтер), органикалық қышқылдар (пируват, лактат,
глюконат) табылған.
Теріде аздаған мөлшерде барлық витаминдер кездеседі. Онда 7-
дегидрохолестерол (провитамин) ультракүлгін сəулесінің əсерінен D5
витаминіне ауысады, ол жас балаларды сал ауруынан (рахит) қор ғауда үлкен
маңызы бар. 1 г теріде 3,3 мкг дейін осы витамин табылады.
Теріде минералы заттар ион түрінде немесе органикалы қ заттар т үрінде
болады: натрий, калий, кальций, фосфор, магний көп. [2]
Сүйек тканінің құрамы жəне оның
Сүйекқ алыптасуы.
тканін құрайтын клеткалар остеобласт (озtеоn —
сүйек, blastos - өскін, ұрық деген грек сөздерінен шыққан) деп
аталады. Ол клеткалар коллаген фибриллаларын синтездеп бөліп
шығарады. Бөліп шығарылған заттар клеткааралық кеңістікке
жиналады да, клеткадан тыс органикалық матрикс түзеді.
Остеобластар бір-бірімен клеткалық өсінділер арқылы өзара
байланысып жалғасады. Матриксте негізінен фосфор қышқыл
кальций тұздары Са3(РО4)2 қабат-қабат (қалыңдығы 3— 5 мкм)
болып жиналады. Бұдан өзге оған көмірқышқыл тұздары,
фторлы тұздар, аздаған кальций гидроксидтері қатысады.
Белоктар, күрделі қанттар басқа да органикалық заттар осы
тұздардың бəрін біріктіріп цементтейді. Сөйтіп сүйек ткані
пайда болады. Омыртқалылардың сүйек кристалдарының
құрамы мынадай гидрокси-апатитке жатады: Са10(РО4)6(ОН)2.
[2]
Сүйек ұлпасының құрамы
Мықты тығыз сүйек массасы бойынша 20%
немесе көлемі бойынша 40% коллагеннен құралады. Ал
оның қалған бөлігі минералды заттардың үлесіне
тиеді. Басқа тканьдер сияқты, сүйек ткані де үнемі
жаңарып отырады. Организмге кальцийдің, фосфордың
стронцийдың изотоптарын енгізіп байқаса, тіпті аз
уақыттың өзінде-ақ олар үлкен сүйектің тығыз
бөлігінде пайда болады. Мысалы, Са45 жəне Р32
изотоптарымен жасалған тəжірибе мынаны көрсетті:
сүйектің минералды бөлігінен 10—20% шамасы күн
сайын жаңарып отырады екен. [2]
Қорытынды

Қорытындылай келсек әрбір мүше мен
ұлпа организмде әртүрлі қызмет атқарады
және организмде әрқайсысының маңызы
бар. Мүшелер мен ұлпалардың химиялық
құрамымен, құрылысымен, организмде
атқаратын қызметтерімен және осы мүшелер
мен ұлпаларда болатын ауру түрлерімен,
яғни мүшелер және ұлпалар биохимиясымен
таныстық.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Гончарова А.В., Иващенко А.Т. Практикум по
биоорганической химии (с основами органической
химии). Методич.пособие для студентов биол.спец-тей
ун-та. Кафедра биотехнологии, биохимии КазНУ
им.аль- Фараби. Алматы, 2000.-124-137б.
2. Шайқұтдінов Е.М., Төреханов Т.М., Шəріпханов А.Ш.
Органикалық химия 1999 ж. -31-49 беттер.
3. Березов Т.Т, Коровкин Б.Ф. Биологическая химия.
Электронный учебник для студентов.-398-400 б.
4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.
Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007ж;
5. Қайырханов, Қ. К. Жануарлар биохимиясы- Алматы :
Ана тілі, 1993. – 198-205 б.

Ұқсас жұмыстар

Клиникалық биохимия пәні

Бірінші микроскопиялық кезең

Ішкі секреция бездері

Ағзаға дейінгі деңгейлер

Қан айналым жүйесі

Өсімдік ұлпасының түрлері

Биохимия және органдар биохимиясы

Органдар биохимиясы ІІ

Иттердің анатомиясы мен физиологиясы

Бауырдың қызметтері

Пәндер