«Жасуша органоидтары»

Орындаған:

Әженева Н.

Оразбаева Д.

Жоспар:

Жасуша органоидтары;

а) өсімдіктер жасушасы

б) Жануарлар жасушасы

2. Ядро;

3. Ядроның қабықшасы.

1. Жасуша - барлық тірі ағзалардың ең кіші негізгі өлшемі;

2. Әр түрлі ағза жасушаларының құрылысы, химиялық құрамы, зат алмасуы және негізгі тіршілік әрекеттері ұқсас;

3. Жасушалар бастапқы (аналық) жасушаларының бөлінуі арқылы пайда болады.

Жасушаның негізгі тіршілік қасиеттері

Зат алмасу. Жасуша мен қоршаған орта арасында тынысалу, қоректену, қажетсіз өнімдерді шығару арқылы үздіксіз зат алмасады.

Тітіркенгіштігі. Жасушалар сыртқы ортаның түрлі тітіркендіргіштерінің әсерінен қозады. Қозғыштық - барлық тірі ағзаға тән қасиет.

Көбею - жасушалардың бөлінуі арқылы жүзеге асады. Алдымен ядро, содан соң цитоплазма екіге бөлінеді. Әрбір бөлінудің алдында ядродағы хромосомалар ұзынынан екі еселенеді де, бірінен - бірі ажырап, жас жасушаларға бөлінеді.

Өсу мен даму - зат алмасудың нәтижесінде жасушадағы жай заттардан күрделі ағзалық заттар (нәруыздар, майлар, көмірсулар) түзіледі. Цитоплазма, ядро осы заттардан түзіліп, жасуша өседі. Цитоплазма мен ядро өзгеріп дамиды.

Жасуша әлеміне саяхат

ПЛАСТИДТЕР

Өсімдік жасушасына тән органоидтар:

ХЛОРОПЛАСТ

ҚЫЗЫЛ, САРЫ

ХРОМОПЛАСТ

ТҮССІЗ

ЛЕЙКОПЛАСТ

ЖАСЫЛ

ДҰРЫС СӘЙКЕС ТАБЫҢЫЗ:

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

Вакуоль - цитоплазмада орналасады, сыртында қабықшасы бар іші шырынға

толы болатын бөлігі. Жасуша шырынының жиналуына байланысты біртіндеп пайда болады. Шырынның құрамындағы органикалық қышқылдар, витаминдер, тұздар жасушаның қоректенуіне жұмсалады. Вакуоль жасуша ішіндегі сұйықтықтың қысымын реттейді. Егер қысым өзгерсе, өсімдік қурап қалады. Вакуоль сулы ортаны қалыптастырады. Ол улы заттарды ыдыратады.

ВАКУОЛЬ ҚАЙ АРАДА ОРНАЛАСҚАНЫҢ КӨРСЕТІҢІЗ

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

Жасуша қабықшасы жасушаның сыртын қаптайды. Ол өте тығыз, қалың, қатты, ыстық суда, басқа да қосылыстарда ерімейтін мықты болады. Қабықша - жасунықтан (целлюлоза) тұрады. Қабықшаның өте жұқарған жерін - саңылау деп атайды (саңылау тесік емес, тек салыстырмалы атауы) . Саңылау арқылы, біріншіден, бір жасуша мен екінші жасуша арасында өзара су, газ, зат алмасады. Екіншіден, бір жасушаның цитоплазмасы екінші жасушаның цитоплазмасымен байланысады. Қабықша жасушаға белгілі пішін және мықтылық қасиет береді. Ішкі бөліктерін зақымданудан, кеуіп кетуден қорғайды.

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАНУАРЛАР ЖАСУШАСЫНА ТӘН ОРГАНОИДТАР

Жасуша орталығы - центриоль

Жануарлар жасушасында центриоль болады.

Жасуша орталығы - центриоль (лат. centrum - орталық нүкте, орталық) Гольджи жиынтығына жақын орналасқан цилиндр пішінді 2 денешік.

Жасуша бөлінуінің алғашқы кезеңінде 2 центриоль бірінен-бірі екі полюске карай ажырайды.

Ортасында ұршықша жіпшелер пайда болады.

Жасушалардың бөлінуіне қатысады.

Жасуша орталығы қайда орналасатының аңықтаңыз

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

Жарғақша

Жануарлар жасушасындағы жарғақша (қабықша) өте жұқа цитоплазма қабатының тығыздалуынан пайда болған. Сондықтан жануарлар пішінін өзгертіп, қозғалады.

қабықша

Жануар жасушасының қабықшасы неден тұрады?

А) липидтер мен нәруыздардан

Б) Вакуольдардан

Ә) сыртқы қабаттан және астыңғы жағында орналасқан плазма мембранасынан

В) гликолистен

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

Микротүтікшелер жасушалардағы центросома центриольдерін, базальдыденешікті, кірпікшелер мен талшықтарды жасауға қатысады.

Микротүктер - клетканың беттік кешенінің туындылары. Олар клетка бетін ұлғайтып, сыртқы ортадан заттарды сіңіру қызметін атқарады. Микротүктер плазмалемманың ұзындығы 1-2 мкм, диаметрі 0, 1 мкм болатын өсінділері.

ӨСІМДІК ЖӘНЕ ЖАНУАР ЖАСУШАЛАРЫНА ТӘН ОРГАНОИДТАР:

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

Гольджи жиынтығы

көпіршіктер

цистерналар

ядроға жақын, жасуша орталығын (центриоль) айнала қоршап жататын көпіршік, түтікше тәрізді түзіліс. Жасушада заттардың тасымалдануына, қажетсіз соңғы өнімдердің жасушадан шығарылуына қатысады.

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ ВАКУОЛЬДЕР

Ірі вакуольдер (латынша «уасиш» - қуыс) өсімдіктерде болады, ал жануарлардың тек бір жасушалы қарапайым түрлерінде (асқорыту, жиырылғыш вакуольдер) ғана болады.

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ ВАКУОЛЬДЕР

МИТОХОНДРИЯ

МИТОХОНДРИЯ(гр. mitos - жіпше, гр. chondrion - дәнек) - барлық тірі жасушаларда болады. Пішіні таяқша, жіпше, дәнек тәрізді түзіліс. Жасушада ондаған, мыңдаған митохондриялар кездеседі. Сыртын 2 қабатты жарғақша қаптайды. Сыртқы жарғақшасы тегіс, ішкі жарғақшасы қатпарлы. Митохондриялар - май қышқылдарьш синтездеп, жасушаларды энергиямен қамтамасыз ететін энергия жинақтаушы құрылым. ішкі жарғақшадағы ферменттер глюкоза мен аминқышқылдарды ыдыратып, май қышқылдарын тотықтырады.

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ ВАКУОЛЬДЕР

МИТОХОНДРИЯ

ЦИТОПЛАЗМА

Цитоплазма (грекше «цитос» - жасуша; «плазма» - сұйықтық) - жұмыртқаның ақуызына ұқсас мөлдір, желім тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат. Цитоплазманың құрамында 60-90% су, 10-20% нәруыз, 2-3% май, 1% бейорганикалық заттар бар. Жасушаның тіршілігіне қажетті денешіктер (органоидтар) цитоплазмада орналасады. Жасушада жүретін барлық күрделі тіршілік әрекеттеріне қатысады. Цитоплазмада жасушадағы зат алмасудың көпшілігі жүзеге асады. Ол үздіксіз қозғалыста болады.

СУ

НӘРУЫЗ

МАЙ

БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР

ЦИТОПЛАЗМАНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ БЕРІЛГЕН ЗАТТАРДЫҢ % САҢЫН ЖАЗЫҢЫЗ

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ ВАКУОЛЬДЕР

МИТОХОНДРИЯ

ЦИТОПЛАЗМА

ЛИЗОСОМА

Лизосома - жануарлар мен саңырауқұлақ жасушасының органелласы, жасуша ішінде ас қорыту қызметін атқаратын және гидролиттік ферменттердің қор ретінде жиналатын орны. Оның диам. 0, 2 - 0, 7 мкм.

Лизосома - торшалар органоиды. Олардың құрамына гидролиттік ферменттер тобы - қышқыл фосфатаза, нуклеаза, протеазалар, гликозидазалар т. б. (барлығы 20-дан астам) кіреді. Лизосома торшаның өзінің (аутолиз) және оның ішіне кірген заттардың ыдырауына қатынасады. Лизосома құрамына кіретін ферменттер торша жәнебелоктарының жетілуіне (процессинг) қатынасады.

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ ВАКУОЛЬДЕР

МИТОХОНДРИЯ

ЦИТОПЛАЗМА

ЛИЗОСОМА

РИБОСОМА

Рибосома (лат. rіbes - ағыс және грек. some - дене) - ақуыз синтезін жүзеге асыратын жасуша-ішілік органоид. Рибосомалар - екі орташа: үлкен және кіші өлшем бірлігінен тұрады. Нәруыздар биосинтезін (нәруызда аминқышқылдарды қосады) іске асырады.

ПЛАСТИДТЕР

ВАКУОЛЬ

ЖАСУША ҚАБЫҚШАСЫ

ЦЕНТРИОЛЬ

ЖАРҒАҚША

МИКРОТҮТІКТЕР

ГОЛЬДЖИ ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ ВАКУОЛЬДЕР

МИТОХОНДРИЯ

ЦИТОПЛАЗМА

ЛИЗОСОМА

РИБОСОМА

ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ ТОР

Эндоплазмалық тор (эндоплазматическая сеть) ; (reti-culum endoplasmaticum, лат. reticulum - тор, лат. endoplasmaticum - эндоплазмалық) - ұзынша келген қуысты түтікшелер мен өзекшелерден тұратын, қабырғасы биологиялық жарғақтармен шектелген жасуша цитоплазмасының органелласы.

ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ ТОР

ДӘНШЕЛІ

ГРАНУЛАЛЫ

ДӘНШЕСІЗ

АГРАНУЛАЛЫ