«Жасуша органоидтары»

Презентация қосу

«Жасуша
органоидтары»

Орындаған:
Әженева Н.
Оразбаева Д.
Жоспар:
1. Жасуша органоидтары;
а) өсімдіктер жасушасы
б) Жануарлар жасушасы
2. Ядро;
3. Ядроның қабықшасы.
1. Жасуша - барлық тірі ағзалардың ең кіші негізгі өлшемі;
2. Әр түрлі ағза жасушаларының құрылысы, химиялық
құрамы, зат алмасуы және негізгі тіршілік әрекеттері ұқсас;
3. Жасушалар бастапқы (аналық) жасушаларының бөлінуі
арқылы пайда болады.
Жасушаның негізгі тіршілік қасиеттері
Зат алмасу. Жасуша мен қоршаған орта арасында тынысалу,
қоректену, қажетсіз өнімдерді шығару арқылы үздіксіз зат
алмасады.
Тітіркенгіштігі. Жасушалар сыртқы ортаның түрлі
тітіркендіргіштерінің әсерінен қозады. Қозғыштық - барлы қ
тірі ағзаға тән қасиет.
Көбею - жасушалардың бөлінуі арқылы жүзеге асады.
Алдымен ядро, содан соң цитоплазма екіге бөлінеді. Әрбір
бөлінудің алдында ядродағы хромосомалар ұзынынан екі
еселенеді де, бірінен - бірі ажырап, жас жасушалар ға
бөлінеді.
Өсу мен даму - зат алмасудың нәтижесінде жасушадағы жай
заттардан күрделі ағзалық заттар (нәруыздар, майлар,
көмірсулар) түзіледі. Цитоплазма, ядро осы заттардан түзіліп,
жасуша өседі. Цитоплазма мен ядро өзгеріп дамиды.
Жасуша әлеміне саяхат

ПЛАСТИДТ
ЕР
Өсімдік жасушасына
тән органоидтар:
Пластидтер
ДҰРЫС СӘЙКЕС ТАБЫҢЫЗ:

ХЛОРОПЛАСТ ҚЫЗЫЛ, САРЫ

ХРОМОПЛАСТ ТҮССІЗ

ЛЕЙКОПЛАСТ ЖАСЫЛ
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
Вакуоль – цитоплазмада орналасады,
сыртында қабықшасы бар іші шырынға
толы болатын бөлігі. Жасуша шырынының
жиналуына байланысты біртіндеп пайда
болады. Шырынның құрамындағы
органикалық қышқылдар, витаминдер,
тұздар жасушаның қоректенуіне
жұмсалады. Вакуоль жасуша ішіндегі
сұйықтықтың қысымын реттейді. Егер
қысым өзгерсе, өсімдік қурап қалады.
Вакуоль сулы ортаны қалыптастырады. Ол
улы заттарды ыдыратады.
ВАКУОЛЬ ҚАЙ АРАДА
ОРНАЛАСҚАНЫҢ КӨРСЕТІҢІЗ
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ
Жасуша қабықшасы жасушаның сыртын қаптайды. Ол өте тығыз, қалың,
қатты, ыстық суда, басқа да қосылыстарда ерімейтін мы қты болады.
Қабықша – жасунықтан (целлюлоза) тұрады. Қабықшаның өте ж ұқарған
жерін – саңылау деп атайды (саңылау тесік емес, тек салыстырмалы атауы).
Саңылау арқылы, біріншіден, бір жасуша мен екінші жасуша арасында
өзара су, газ, зат алмасады. Екіншіден, бір жасушаның цитоплазмасы екінші
жасушаның цитоплазмасымен байланысады. Қабықша жасуша ға белгілі
пішін және мықтылық қасиет береді. Ішкі бөліктерін зақымданудан, кеуіп
кетуден қорғайды.
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ЦЕНТРИОЛ
Ь
ЖАНУАРЛАР ЖАСУШАСЫНА ТӘН
ОРГАНОИДТАР
Жасуша орталығы - центриоль
Жануарлар жасушасында центриоль
болады.
Жасуша орталығы - центриоль (лат.
centrum - орталық нүкте,
орталық) Гольджи жиынтығына
жақын орналасқан цилиндр
пішінді 2 денешік.
Жасуша бөлінуінің алғашқы
кезеңінде 2 центриоль бірінен-
бірі екі полюске карай
ажырайды.
Ортасында ұршықша жіпшелер пайда
болады.
Жасушалардың бөлінуіне қатысады.
Жасуша орталығы
қайда
орналасатының
аңықтаңыз
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ЖАРҒАҚШ
А
ЦЕНТРИОЛ
Ь
Жарғақша
Жануарлар жасушасындағы жарғақша (қабықша) өте
жұқа цитоплазма қабатының тығыздалуынан пайда
болған. Сондықтан жануарлар пішінін өзгертіп,
қозғалады.

қабықша
Жануар жасушасының қабықшасы неден тұрады?

А) липидтер мен нәруыздардан
Б) Вакуольдардан
Ә) сыртқы қабаттан және астыңғы жағында
орналасқан плазма мембранасынан
В) гликолистен
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

МИКРОТҮТІКТ
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А
ЦЕНТРИОЛ
Ь
Микротүтікшелер жасушалардағы центросома
центриольдерін, базальдыденешікті,
кірпікшелер мен талшықтарды жасау ға
қатысады.
Микротүктер – клетканың беттік кешенінің
туындылары. Олар клетка бетін ұлғайтып,
сыртқы ортадан заттарды сіңіру қызметін
атқарады. Микротүктер плазмалемманың
ұзындығы 1-2 мкм, диаметрі 0,1 мкм болатын
өсінділері.
ӨСІМДІК ЖӘНЕ ЖАНУАР
ЖАСУШАЛАРЫНА ТӘН ОРГАНОИДТАР:
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ

МИКРОТҮТІКТ
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А
ЦЕНТРИОЛ
Ь
Гольджи жиынтығы

көпіршіктер ядроға жақын, жасуша
орталығын (центриоль)
айнала қоршап жататын
көпіршік, түтікше тәрізді
түзіліс. Жасушада
заттардың
тасымалдануына, қажетсіз
соңғы өнімдердің
жасушадан шығарылуына
қатысады.
цистерналар
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А
ЦЕНТРИОЛ
Ь
Ірі вакуольдер (латынша «уасиш» -
қуыс) өсімдіктерде болады, ал
жануарлардың тек бір жасушалы
қарапайым түрлерінде (асқорыту,
жиырылғыш вакуольдер) ғана болады.
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А МИТОХОНДРИ
Я
ЦЕНТРИОЛ
Ь
МИТОХОНДРИЯ(гр. mitos - жіпше, гр. chondrion - дәнек) - барлық тірі
жасушаларда болады. Пішіні таяқша, жіпше, дәнек т әрізді т үзіліс.
Жасушада ондаған, мыңдаған митохондриялар кездеседі. Сыртын 2
қабатты жарғақша қаптайды. Сыртқы жарғақшасы тегіс, ішкі
жарғақшасы қатпарлы. Митохондриялар - май қышқылдарьш
синтездеп, жасушаларды энергиямен қамтамасыз ететін энергия
жинақтаушы құрылым. ішкі жарғақшадағы ферменттер глюкоза мен
аминқышқылдарды ыдыратып, май қышқылдарын тотықтырады.
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А МИТОХОНДРИ
Я
ЦЕНТРИОЛ
Ь
ЦИТОПЛАЗМА
Цитоплазма (грекше «цитос» – жасуша; «плазма» –
сұйықтық) – жұмыртқаның ақуызына ұқсас мөлдір, желім
тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат. Цитоплазманың
құрамында 60-90% су, 10-20% нәруыз, 2-3% май, 1%
бейорганикалық заттар бар. Жасушаның тіршілігіне қажетті
денешіктер (органоидтар) цитоплазмада орналасады. Жасушада
жүретін барлық күрделі тіршілік әрекеттеріне қатысады.
Цитоплазмада жасушадағы зат алмасудың көпшілігі жүзеге асады.
Ол үздіксіз қозғалыста болады.

ЦИТОПЛАЗМАНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ
БЕРІЛГЕН ЗАТТАРДЫҢ % САҢЫН
ЖАЗЫҢЫЗ
СУ

НӘРУЫЗ

МАЙ

БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А МИТОХОНДРИ
Я
ЦЕНТРИОЛ
Ь
ЦИТОПЛАЗМА

ЛИЗОСОМА
Лизосома – жануарлар мен саңырауқұлақ
жасушасының органелласы, жасуша ішінде
ас қорыту қызметін атқаратын және
гидролиттік ферменттердің қор ретінде
жиналатын орны. Оның диам. 0,2 – 0,7 мкм.
Лизосома — торшалар органоиды. Олардың
құрамына гидролиттік ферменттер тобы —
қышқыл фосфатаза, нуклеаза, протеазалар,
гликозидазалар т. б. (барлығы 20-дан астам)
кіреді. Лизосома торшаның өзінің (аутолиз)
және оның ішіне кірген заттардың
ыдырауына қатынасады. Лизосома
құрамына кіретін ферменттер торша және
белоктарының жетілуіне (процессинг)
қатынасады.
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ

ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
А МИТОХОНДРИ
Я
ЦЕНТРИОЛ
Ь
ЦИТОПЛАЗМА

ЛИЗОСОМА РИБОСОМА
Рибосома (лат.
rіbes — ағыс және
грек. some — дене)
— ақуыз синтезін
жүзеге асыратын
жасуша-ішілік
органоид.
Рибосомалар - екі
орташа: үлкен және
кіші өлшем бірлігінен
тұрады. Нәруыздар
биосинтезін
(нәруызда
аминқышқылдарды
қосады) іске
асырады.
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ
ЭНДОПЛАЗМ
АЛЫҚ ТОР
ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
МИТОХОНДРИ РИБОСОМА
А
Я
ЦЕНТРИОЛ
Ь
ЦИТОПЛАЗМА
ЛИЗОСОМА
Эндоплазмалық тор (эндоплазматическая сеть); (reti-culum
endoplasmaticum, лат. reticulum — тор, лат. endoplasmaticum —
эндоплазмалық) — ұзынша келген қуысты түтікшелер мен
өзекшелерден тұратын, қабырғасы биологиялық жарғақтармен
шектелген жасуша цитоплазмасының органелласы.

ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ ТОР

ДӘНШЕЛІ ДӘНШЕСІЗ
ГРАНУЛАЛ АГРАНУЛА
Ы ЛЫ
ПЛАСТИДТ
ЕР
ВАКУОЛЬ ЯДРО
ЖАСУША
ҚАБЫҚША
СЫ

ГОЛЬДЖИ
ЖИЫНТЫҒЫ
ЭНДОПЛАЗМ
АЛЫҚ ТОР
ІРІ
МИКРОТҮТІКТ ВАКУОЛЬДЕР
ЕР
ЖАРҒАҚШ
МИТОХОНДРИ РИБОСОМА
А
Я
ЦЕНТРИОЛ
Ь
ЦИТОПЛАЗМА
ЛИЗОСОМА
Ядро (nucleus) – жануарлар мен
өсімдіктер жасушаларының ең
маңызды құрам бөлігі. Ядро тұқым
қуалаушылық (генетика)
ақпараттың сақталуы және осыған
байланысты жасуша
цитоплазмасындағы белоктар мен
ферменттердің түзілуін
қамтамасыз етеді.
Ядрошық
Ядродағы ядрошықтар саны 1—2,
кейде 3—4 болатын дөңгелек,
кейде сопақша денешіктер. Ядроға
қарағанда ядрошық тығыз келеді.
Ядрошық ядродан толық
бөлінбеген және ядролық
плазманың ішінде еркін козғалып
жүреді. Ядрошық РНҚ синтезінің
орталығы.
ЯДРОЛЫҚ МЕМБРАНА
Ядро екі мембранадан тұратын қабықшамен қоршал ған.
Сыртқы ядролық мембрана рибосомалармен қапталған,
ішкі мембрана тегіс болады. Электронды микроскоп
арқылы зерттеу ядролық мембрананың жасушалың
мембрана жүйесінің бір бөлігі екендігін көрсетті.
Тест сұрақтарына жауап беріңіз
1. Көбеюге қатысатын органоид
А) Ярошық
Ә) Рибосома
Б) Ядро
В) Гольджи жиынтығы
2. Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының цитоплазмамен
тікелей байланысқан ішкі қабаты:
А. Плазмалемма
В. Пластид
С. Вакуоль
Д. Мембрана
Е. Митохондрия
3. Жасушаның «ас қорыту мүшесі» дегеніміз:
А. Гольджи жиынтығы
В. Лизосома
С. Вакуоль
Д. Рибосома
Е. Ядро
Дұрыс сәйкес келтіріңіз

1. цитоплазма мен a) Жасушада жүретін барлық
ядро тіршілік әрекетіне қатысады
2. вакуоль b) Жасушаны қоректендіреді,
3. пластидтер жасуша ішіндегі сұйықтықтың
4. Ядро қысымын ретейді
5. Жасуша c) Органикалық зат түзуге, қор
қабықшасы жинауға қатысып өсімдікті
түрлі түске бояйды
d) Көбеюге қатысады
e) Жасуша бөлшектерін
зақымданудан қорғайды
БЕРІЛГЕН СУРЕТТЕ ОРГАНОИДТАРДЫҢ АТАУЫН
ЖАЗЫҢЫЗ
Пайдаланған әдебиет
1. http://bilimkozy.idhost.kz/422-zhasusha
.html
2. http://u-s.kz/publ/5614-zhasusha-yadros
y.html
3. http://tak-to-ent.net/load/458-1-0-15193

Ұқсас жұмыстар

Жасуша цитоплазмасы

Екі мембраналы органоидтар. Пластидтер. Митохондриялар

Жасуша қабықшасы

Жасуша ұғымы

Қосмембраналы органоидтар

Жасушаның органоидтары

Жасуша қасиеттері

Жасуша орталығы

Эндоплазмалық тор Метехондриялар Жасуша орталығы

Жасуша және оның химиялық құрамы

Пәндер