Экономиканы мемлекеттік реттеудің шетелдік тәжірибесі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті

ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК
РЕТТЕУДІҢ ШЕТЕЛДІК
ТӘЖІРИБЕСІ

Орындаған: Құрманов
М.Т.
Тексерген: Нуралина Қ.Т.

Семей -2015
Жоспары:
1. Нарықтық экономикасы
дамыған елдердегi мемлекеттiк
реттеудiң негiзгi мәселелерi.
2. Шығыс Еуропа мен
оңтүстiк Шығыс Азия
елдерiндегi нарықтық
қатынастар дамыту және
экономиканы мемлекеттiк
реттеу
3. Қазақстан жағдайында
шетелдiк макроэкономикалық
реттеу тәжiрибесiн пайдалану
Алдымен айта кетерлiк жағдай, басқа
елдердегi мемлекеттiк реттеу тәжiрибесiн оқып
үйрену және ғылыми қорытындылау мақсаты,
оны бiздiң әлеуметтiк –экономикалық
жағдайымызға өзгертпей көшiрiп алу емес. Бұл
келесi объективтi сипаттағы себептерге
байланысты мүмкiн емес:
1) республика басқа елдердегi саяси, табиғи-
экономикалық, әлеуметтiк –демографиялық, этно- мәдени
және тағы да басқа себептерге байланысты
өзгешеленедi;
2) қазiргi Қазақстан жағдайында бiз ұлттық
экономиканы құру процесiндемiз және де әлемдiк
экономикалық тарихта әкiмшiлiк –жоспарлық
шаруашылықтан нарықтық экономикаға өткен бiзге ұқсас
ешбiр ел жоқ;
3) басқару жүйесi мен шаруашылықта негiзгi
өзгерiстер белгiлi бiр себептерге байланысты тиiстi
негiздеусiз жүргiзiледi және "революциялық” көрiнiс
табады, ал нарықтық экономиканы мемлекеттiк реттеу
Бiрақ та шет елдер тәжiрибесiн ғылыми
қорытындылау қажеттiгi келесi жағдайлар
бойынша түсiндiрiледi: бiрiншiден,
экономиканы мемлекеттiк реттеудiң
қағидалары мен жүйесiнiң тұжырымдамалы
негiзiн, түбiрiн анықтауға мүмкiндiк туады,
екiншiден аралас экономиканың жалпы
заңдылықтарын анықтау мүмкiндiгi туады,
және де бұл Қазақстан жағдайында
мемлекеттiк реттеудiң механизмдерiн
“түйiстiруге” мүмкiндiк жасайды, үшiншiден,
мұндай толықтыру мемлекеттiк реттеудiң
нәтижелерiн салыстырып талдауға мүмкiндiк
бередi және де керек болған жағдайда
экономикалық реформаларды құруды,
Әлеуметтiк – экономикалық процестерге мемлекеттiң
араласу тәжiрибесiн үйренуден шығатын қорытынды –
көптеген алдынғы қатарлы елдерде экономиканы
мемлекеттiк реттеудiң негiзгi құралдары ретiнде халық
шаруашылығы дамуының мақсаттары мен
басымдылықтарын анықтау, болжау, жоспарлау,
бағдарлама жасау қарастырылады. Сыртқы, iшкi және
оларға сәйкес факторлардың бiртiндеп шиеленiсуi,
мемлекет тек ғылыми негiзделген экономикалық
мақсаттарға жетуде, арқашан тарихи жағдайды ескерудi
талап етедi. Американдық iрi экономист П.Самуэльсон
көрсеткендей, мұндай зерттеулерсiз “күннен – күнге өсiп
отырған қиыншылықтар мен әлеуметтiк өзгерiстерге
эвалюциялық жолмен икемделе алмайтын экономикалық
жүйелерге, қазiргi кезде қаншалықты мықты
болғаныменен, бара- бара күйреу қатерi туындайды,
өйткенi ғылым мен техника экономикалық өрiстiң табиғи
дамуын үздiксiз өзгертiп отырады” [32,153 – б.]. Басқаша
айтқанда, дәл бiздiң экономика сияқты, “әлсiз
экономикалық жүйеге”, барлық туындайтын
қиындықтарға “эвалюциялық жолмен қажеттiлiгi”
“Ұлы дағдарыс” жылдары (20-жылдардың аяғы мен 30
жылдардың басы) алдыңғы қатарлы капиталистiк
елдердiң нарықтық экономиканың өзiн - өзi толық
реттей алмайтындығына көзерi жеттi және де
туындаған қиындықтарда уақытында шешу тек
әлеуметтiк – экономикалық өмiрге мемлекеттiң белсендi
араласуымен ғана жүзеге асатынын түсiндi. Бұл
ақиқатты мойындау елдегi экономикалық
тұрақтылықты қамтамасыз ететiн ресми мемлекеттiк
ұйымдардың ресми ұстанымдарынан көрiнiс тапты.
АҚШ-тағы “жұмыспен қамтамасыз ету туралы Заңға”
сәйкес (1946ж.) құрылған Президенттiк экономикалық
Кеңесi осы заңның талаптары бойынша барынша
өндiрiстi толық қолдап, жұмысбастылықты, халықтың
тұтынушылық қабiлетiн сақтай отырып, мемлекеттiк
монополистiк реттеумен айналысты. 60-жылдардың
соныңда аталған Кеңеске мiндет ретiнде экономикада
ұлттық басымдылықтарды анықтау, ұзақ мерзiмдiк
болжау мен бағдарламалар жасау әдiстерi әзiрле
жүктелiндi.
Капиталистiк елдерде бағдарламалаудың алғашқы
кезеңдерiнде экономиканы басқарудың салааралық
қағидасы қолданылды. Францияда, Швецияда, ФРГ
және т.б. мемлекеттерде дайындалған салааралық
бағдарламалар барлық шешушi экономикалық
салаларды қамтиды және олардың дамуын маңызды
және тұтастай болжауда үлкен рөл атқарады. 80-
жылдың басында АҚШ-та мұндай бағдарламалар
1200 –ге жуық болды. Бұлардың iшiнде энергияны
үнемдеу, космостық зертеулер, аймақтық даму басты
орын алды. Бұл бағдарламаларды жүзеге асыру
барысы салааралық байланыстарды күшейтуге
бағытталған мемлекеттiк шараларды қажет еттi.
Сондықтан АҚШ-та 20-жыл бұрын орталық
экономиканы басқару органдарының аймақтық
филиалдары құрылған, тиiстi аймақтық Комиссияның
мiндетi бағдарламаларды жүзеге асыруға
байланысты ұйымдастырушылық мәселелерiн шешу
болып табылған. Бұл тәжiрибе бiздiң жағдайға
пайдалы болар едi. Нарықтық жүйеге көшуге
байланысты эйфория халық шаруашылық
Францияда, Жапонияда, Түркияда және т.б. елдерге
ағымдағы, орта мерзiмдегi жоспарлаудың ғылыми-
әдiстемелiк және ұйымдастырушылық мәселелерiн
арнайы мемлекеттiк органдар шешедi. Францияда бұл
қызметтi Жоспарлау бойынша бас Комиссариат
жүргезедi. Жапонияда Экономикалық жоспарлау
басқармасы мен Аймақтық кешендi даму департаментi
және т.б. жүргiзедi. Ұзақ мерзмдiк экономикалық даму
және күрделi жұмсалымдар аясының құрылымдық
саясатымен қатар өндiрiстiң аймақтық орналасуының
ұзақ мерзiмдiк мақсаттарын белгiлеу Жапонияның
экономикасын жоспарлаудағы мықты жағы деп
саналады [13,143-б.].
Түркияда орта мерзiмдi жоспарлау 1963 – 1967 жж.
бiрiншi бесжылдық жоспардан басталып, жүйелi түрде
жоспарлау уақытының мiндеттерiне байланысты
жүзеге асырылуда. Осыдан алтыншы бесжылдық
жоспарда (1988-1992 жж.) нарықтық жүйенiң дамыған
күйiн ескерiп, халық шаруашылығының
макроэкономикалық көрсеткiштерiн нақтылауға көп
Көптеген елдердiң жоспарлау тәжiрибесiн
қорытындылай келiп, американдық маркентинг
маманы Мелвилл Бранч маркентинг қызметiн
жетiлдiрудiң бiрнеше қолайлы жақтарын
бөледi. Соның iшiнде, жоспарлау:
1) басшылардың үнемi болашақты ойлауын
ынталандыруға мүмкiндiк бередi;
2) мемлекеттiк және шаруашылық жүргiзушi
субъектiлер қолданылатын шараларды
үйлестiредi;
3) көрсеткiштердi анықтау және олардың
орындалуын қадағалауға жол ашады;
4) алдағы мәселелердiң және саяси
ұстанымдардың нақты анықталуын талап етедi;
5) шұғыл өзгерiстерге дайынықты күшейтедi;
6) барлық қызметкерлерiнiң мiндеттерiнiң
өзара байланыста, қарым-қатынаста екенiн
Көптеген Шығыс Еуропа елдерi бұрыннан
Экономикалық өзара көмек Кеңесiнiң құрамында
болып (қаңтар 1949 ж.), қоғамның тұрмыстық
экономикалық негiзi мен саяси құрылымы бiркелкi
болуына қарамастан орталықтандырылған
шаруашылық жүйесiнен нарықтық экономикалық
өте бастады. Экономикалық жағынан қарайтын
болсақ, олардың айырмашылығы меншiк түрлерiнiң
өндiрiс құралдарымен қатынасына, өнеркәсiптiң
мамандану түрлерi, халық шаруашылығының
ұйымдастыру мен басқару құрылымына байланысты
болуда. Сондықтан экономикалық реформаны әр
түрлi басымды механизмдердi қолдану арқылы,
яғни үдемелi қарқындық пен мерзiмдiлiк арқылы, әр
түрлi жүйелер мен ресурстарды сақтау
қағидаларын қолдана отырып жүргiзу керек. Мiне
осы тұрғыдан алға қойған мiндеттердi шешуге
нарықтық экономикаға көшкен елдердiң
Шаруашылық жүргiзудiң бiр түрiнен екiншi түрiне
көшуде жоғарғы жағдайды қорытындылай келiп,
келесi ережелерге сүйенуiмiзге болады:
- меншiк түрлерiне қарамастан мемлекеттiк меншiктi
жекешелендiру және шаруашылық әрекетiне жағдай
жасау;
- мемлекеттiк кәсiпорындарды уақтау, тауар
өндiрушiлердi демонаполизацияландыру және
монополияға қарсы күрестiң қызметiн күшейту;
- нарық механизмiнiң ерекшелiктерiне байланысты
экономиканы басқару құрылымын жетiлдiру;
- қаржы –банк жүйелерін реформалау және
бюджеттік инвестицияны қысқарту;
- елдің экспорттық әулетін арттыруда бәсекелестік
қабілеті бар өнеркәсіпті мемлекеттік тарапынан
қолдану;
- шетел инвестицияларын енгізуде және біріккен
өндіріс қызметін қолдауда саяси, құқықтық және
шаруашылық жағдай жасау;
- ұлттық валютаның айналымда болуын қолдау және
Мемлекеттік және нарықтық
басқарудағы шетелдік экономикалық
тәжірибені ғылыми қорытындылау күн
тәртібіне келесі мәселерді қойып отыр:
бұл тәжірибе Қазақстан
экономикасының жағдайына
қаншалықты қолайлы және оны
енгізуге бола ма, әлде нарыққа өту
кезінде Қазақстан үшін шаруашылық
жүргізудің өзіндік моделі болуға тиіс
пе? Бұл сұраққа жауап беру жай нәрсе
емес, ол өзінің ғылыми негізін талап
етеді. Еліміздің бірқатар экономика
ғалымдары үшін қазіргі уақытта
экономикалық жаңалықтардың
Бұл шешім қазіргі кезеңде біздің аталмыш проблемалардың
теериясын анықтап енгізуге байланысты туындап отыр. Осы
проблемалардың арасынан келесі жәйттерді бөлуге болады:
- шаруашылық моделдерін өзгертуде және экономикалық
жаңартуда қандай жол тиімді – эволюциялық па,
революциялық па?
- нарықтық қатыснатардың аясын ұлғайту және нарық
инфроқұрылымын дамытуда әкімшілік шешімдер арқылы
немесе сыртқы ұйымдастырушылық – құқықтық және
экономикалық шешімдер арқылы іске аса ма?
- жалпы экономикалық бағыт пен макроэкономикалық
тұрақтылықты ұстап тұруда мемлекеттік органдардың
функциялары мен ролі қалай өзгереді?
- экономиканы мемлекеттік реттеу шаралары қандай
ғылыми негізде және қандай бағытта іске асырылуы қажет?
- экономиканы мемлекеттік реттеу механизмдерінің
басыңқылығы мен құрамы әр кезеңде қандай себептерге
байланысты өзгеріп отырады?
- бәсекелестік нарықты ортаны құруда не маңызды: меншік
иесін ауыстыру мақсатында міндетті түрде және жаппай
жекешелендіру ме, жоқ әлде кәсіпкерлердің өз ынтасы мен
құрылыған шағын және орта кәсіпорындарды мемлекеттік
тарапынан қолдау ма?
Шетел елдерде нарықтық экономикасымен қоса кәсіпорын және
фирмалардың жоспары маңызды роль атқарады. Біздің
ойымызша республикадағы қазіргі жағдайда шетелдік өндіріс
сфераларын жеңілдікпен несиелеу және осы несиелердің тиімді
пайдалануға бағытталған мемлекеттің бақылау функцияларын
күшейту тәжірибесін қолданған жөн. Өйткені Қазақстанда үш
жыл бұрын осы қарастырылып отырған саланы несиелеуде және
салық салуда барлық жеңілдіктерді алып тастау туралы шешім
қабылдады, ал несие ресурстары көбінесе коммерциялық
делдалдық жүйеге «қызмет көрсетуге», басқаша айтқанда тауар
айналымына жұмсалады. Осындай саясаттың кері әсері әлі де
сезуде. Біздің республикамызда әлі де бұл салада, керісінше,
заңды және жеке тұлғалардығ өндірістік қызметпен айналысуға
ынталарын жоятын қатал жүйе талдауда.
1992 жылдан бастап ҚР Президенті өндіріс саласындағы шағын
және кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау туралы
жарлықтар мен заңдарға қол қойды.
Шет елдегі баға белгілеу механизмі үлкен қызығушылық
көрсетуде. Ауыл шаруашылық өнімдерінің бағасын реттеу,
саланың бірінші буынына табыс және пайда сомасының
минималды деңгейін қамтамасыз етуде кепілдік беру түрінде
құрылған. Басқа мемлекеттердің тәжірибесі көрсеткендей
дағдарыс жағдайынан шығу жолында үкімет баға белгілеу мен
баға деңгейіне әсіресе халықтың тауар тұтынуын бақылауын
ОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. «ЕГЕМЕН КАЗАҚСТАН» ЖУРНАЛЫ, 2012Ж.
№8.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ИНДУСТРИЯЛЫҚ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
2008-2015 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ, 2009Г.
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ПРЕЗИДЕНТІ Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН
ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ, 2014Ж.
4. А.С.ЖАРҚЫНБАЕВА «ПРИВЛЕЧЕНИЕ
ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ЭКОНОМИКУ
КАЗАХСТАНА: СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ И
ПЕРСПЕКТИВЫ» // ҚАЗЭУ ХАБАРШЫСЫ №4.
2005Г.
НАЗАРЛАРЫҢ
ЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

ТӨЛЕМ БАЛАНСЫН РЕТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ

Экономикалық тиімді мемлекет

ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫЛЫҚ РЕТТЕУ

Экономиканы мемлекеттік реттеудің құралдары

Экономиканы мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттілігі

Дамыған елдердегі баға құрудың және бағаларды реттеудің заңдылықтары мен тенденциялары

Салық және салық салу

Мемлекеттік реттеу нысандары

Валюта нарығындағы және бағалы қағаздар нарығындағы қаржылық операцияларды қаржылық қадағалау

Шет елдердегі баға құру және бағаларды реттеу тәжірибесі

Пәндер