Тәрбие әдістерінің түрлеріне анықтама беру, кесте түрінде көрсету

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Жаратылыстану – математика факультеті.

СӨЖ № 3
Тәрбие әдістері

Орындаған : Шәймерден Б.А.
Т – 413 топ
СӨЖ тапсырмасы:
Тәрбие
әдістерінің
түрлеріне
анықтама беру,
кесте түрінде
көрсету.
Тәрбие әдісі дегеніміз - оқушылардың
тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға
бағытталған тәрбиешілер мен
тәрбиеленушілердің өзара байланысты
педагогикалық жұмыс тәсілдері.
Тәрбие әдістері – тәрбие процесінің өте
күрделі компоненті. Себебі, тәрбие әдістері
қазіргі қоғамның түбегейлі өзгеру
жағдайындағы сан – салалы өмір талаптарына
байланысты болуы тиіс. Сонымен қатар тәрбие
әдістері жан – жақты тәрбиенің мақсатына,
принциптеріне, тәрбие жұмысының мазмұнына
сай анықталады.
Соның ішінде тәрбие әдісінің мәні үнемі
тәрбиенің мақсатынан туындап отырады.
Тәрбие әдістері тәрбиеші мен
тәрбиеленушінің бірлесе отырып
жүргізілетін іс - әрекетінің құралы
болып табылады.
Әдістер түрі сан – алуан да шексіз көп. Ал оның нақты көрінуі өз
шәкірттерінің білімділік күш – қуаты мен жалпы мүмкіндіктерін жете
танып, оларды өтілетін материал сипатына байланыстырып және басқа
да көп оқу жағдаяттарын зерделі саралай білген педагог әрекетіне
тәқ
На уелді.
ты мақсатқа байланысты дайындалған көп әдістердің
ішінен біреуі ғана тиімді болуы мүмкін. Тәрбие тәжірибесі
алдымен ежелден келе жатқан дәстүрлі әдістерге арқа сүйегенді
тәуір көреді.
Алайда, көптеген жағдайларда олардың да тиімсіз
болып қалатыны бар, сондықтан да тәрбиеші (ұстаз)
әрдайым тәрбиенің нақты шарттарына сай келер
көздеген мақсатқа үлкен үнем және мол табыспен,
жылдам жеткізетін жаңа әдістерді іздестіруге
тырысады.
Тәрбие әдістерін қолдануда педагогикалық және психологиялы қ
талаптар ескеріледі:
•сөздің өте күшті сенім қаруы екенін түсіну;
•оқушыға шын мәнінде белгілі ережені түсіндіру, жаңа мәліметтер
беру немесе санасына әлдеқандай ерекше ықпал жасау қажет бол ған
уақытта сендіру әдісін қолдану;
•жеке бастың психологиялық табиғатын жақсы білу, сезімнің
атқаратын ролін айқындау;
•оқушының өмірлік тәжірибесіндегі алғашқы жинақталған ұғымдар,
түсініктер қорына, мінез – құлық қасиеттеріне арқа сүйену, оның оң
не теріс екенін айқындау, орын алған ситуацияларды баяндау, о ған
қорытынды жасау;
•мұғалімнің, тәрбиешінің немесе ата – ананың әңгімесіне,
түсініктемесіне баланың үнемі белсенділікпен, қызығушылықпен
қатысуын ұйымдастыру;
•әр баланың көңіл – күйін, ынтасын арттыратындай өз ісінің,
мінезінің кемшілігіне қысылатындай, өзін - өзі тәрбиелеуге
жігерлендіретіндей жағдай жасау;
•сендіру әдісінің барлық салаларының бірлікте, жүйелі түрде, үздіксіз
қолданғанда және балалардың сана – сезімі, тәжірибесі, білімі
көзқарасы мен жас өзгешеліктеріне қарай біртіндеп жоғарылаған
сайын әр әдістің мазмұнын күрделендіріп, түрлендіріп, дамытып
отырғанда ғана тәрбие ісі нәтижелі болады;
•үнемі бір әдісті қолдану оқушыларға әсер етпейді.
Көрсетілген пікірлерден тәрбие әдістерінің әр
салалы мәнін анықтауға болады:
•тәрбие әдісінің ең басты міндеті тәрбие процесін
гуманитарландыру тұрғыдан қаруландыру;
•тәрбие әдісі ең алдымен тәрбиенің мақсатын
мазмұнын жүзеге асыратын құрал;
•тәрбие әдісі тәрбиенің мақсаты арқылы
анықталады, тәрбиенің мақсаты қандай болса, оның
міндеті және тәрбиенің мақсатын жүзеге асырудың
әдістері соған сай болады;
•тәрбие әдісінің тиімді болуы мұғалімнің сырттай
тәрбиелік ықпал жасауымен қатар баланың
тәрбиелік қатынасқа іштей өзіндік ниетін,
ықыласын, ынтасын, сезімін туғызумен де
байланысты.
Тәрбие әдісі – көп өлшемді құбылыс, оның жүйелесуіне
негіз болар белгілер сан – алуан.
Тұтас педагогикалық процестегі тәрбие
әдісінің бірнеше түрін қолданудың тиімділігі ең
алдымен педагогтардың жеке басының және
еңбек мәдениеттілігінің жоғары дәрежеде
болуына байланысты екендігін озат мұғалімдер
тәжірибелері дәлелдейді.
Тәрбие әдістерін құрастыру, таңдау
және дұрыс қолдану – педагогикалық
шеберлік шыңы.
Тәрбие әдістері төрт
топқа ажыратылады:

2. Іс-әрекет және
1. Адамгершілік 3. Тәртіпке, іс-
қоғамдық тәртіп
сананы әрекетке
тәжірибесін
қалыптастыраты ынталандыратын
қалыптастыратын
н әдістер. әдістер
әдістер.

4. Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі
бақылау, ұйымдастыру және өзіне-өзі баға беруді,
ұйымдастыруды жүзеге асыру әдістері.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері.
Әдіс түрі Сипаттамасы
Этикалық Этикалық, эстетикалық мәселелерді оқушыға талдату. Мұғалім
әңгіме оқушылармен әңгімелескенде, олардың ойын тыңдап, онымен
санасады, ынтымақтаса жұмыс істеп, адамны ң мінез- құл қына, ж үріс-
тұрысына қойылатын талаптарды бұзған оқушылардың іс-
қылықтарын талдайды.
Пікірталас Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге сенімін арттырып, онда ғы
қателіктер мен кейбір адамдардың жалған көзқарастарымен к үресуге
үйретеді.Пікірталас оқушылардан ақыл-ой қызметін, сезім
белсенділігін талап етеді.
Сендіру Оқушының тек қана санасына, сезіміна ы қпал жасау ғана емес, әрі
оның мінез – құлқына, әрі әрекетіне де ықпал жасауды көздейді.
Сендіру әдісінің негізгі қызметі, ерекшелігі – ол ар қылы жеке басты ң
сенімі қалыптасады
Көз Тәрбиешінің өз тәртібі, жұмыс тәсілдері арқылы ж үзеге асатын,
жеткізу балалар көзқарасына ықпал етудің педагогикалық тәсілі.
Қоғамдық Балаларға тәрбиешінің қоятын талабы ең алдымен ұжымны ң талабы
пікір екендігін түсіндіру керек. Ұжымның талабы - жалпы қо ғамды ң
пікірдің көрінісі. Қоғамдың пікір ұжымдағы іс-әрекетті ұйымдастыру
және мінез-құлықты қалыптастырудың негізгі әдісіні ң бірі.
Түсіндіру. Оқушыға адамгершілік,
эстетикалық, саяси, еңбек тәрбиесі
ұғымдары туралы түсінік беріледі.
Оқыту процесінде әр пәннің оқу
материалына байланысты айтылумен
қатар арнайы тәрбиешілік мақсат
көзделіп, оқушыларға патриотизм,
гуманизм, парыз, міндет, ар – намыс,
парасаттылық, кішіпейілділік,
қайырымдылық, жауапкершілік,
тәртіптілік, ынта – ықылас, ерік –
жігер т.б. туралы түсіндіріледі.
Түсіндіру формалары алуан түрлі:
әңгіме, көрсету, оқушылар
шығармалары.

Бұл әдістің негізгі мәні – теориялық
қағидаларды баланың санасына
жеткізу, сол арқылы өмірде меңгере
бастаған мінез – құлық, іс -
әрекеттерінің барысын талдау,
жинақтау, баға беру.
Жатты2.ғу Қ оғ. амды
әдісі Тәрбие ң мінез-
әдісіні құлыжатты
ң жүйесінде қты қалыптастыру
ғу елеулі орын алады. және
Жаттығу мінез – құлықтың нормалары мен ережелеріне сай т әрбиешіні ң әр т үрлі
қушыларды
іс - әрекетті ұойымдастыру ң оіс-
арқылы әрекетін
қушыларды ұйымдастыру
т әрбиелеуді әдістері.
ң ерекше әдісі ретінде
қарастырылады.
Іс-әғрекет
Жатты - ңадамдарды
у әдісіні ң қорша
құндылығы мынада: ған ортақғапроцесте
педагогикалы белсене қатысуыны ң
негізгі нысаны,
тәрбиеленушілерді ішкі жатты
ң орындайтын дүниесіні
жанғулары ң кңөталаптарын
тәрбиешіні рсеткіші, дамуының,
орындаумен ғана емес, ең алдымен, осы жатты ғуларды орындау барысында
өздігінен жетілуінің шешуші белгісі. Адамның іс-әрекетінің
өзінің адам игілігіне қажет еңбегімен көріне алатындығында.
дамуына қарым-қатынас ерекше әсер ететіндіктен, іс-
әрекеттен тыс тәрбиенің болуы мүмкін емес.
Оқушылардың өмірінде педагогтің талап қоюы шешуші р өл
атқарады. Нақтылы педагогикалық жағдайға байланысты
талаптың, түрі, мазмұны іріктеледі. Тәрбиеші мен
тәрбиленушінің өзара әңгімесі мен байсалды, сенімді
қарым-қатынас педагогикалық талаптың нәтижелі болуына
ықпал жасайды. Тұтас педагогикалық процесте
тәрбиеленушіге педагогикалық талап қою мен дұрыс іс-
әрекет істеуге мәжбүр ету қатар жүреді.
Аталған әдістің төмендегідей түрлері
Әдіс түрі бар: Сипаттамасы
Жаттығу Мінез-құлықтың нормалары мен ережелеріне сай тәрбиешінің
әдісі әр түрлі іс-әрекетті ұйымдастыруы.Жаттығу әдісінің
педагогикалық-психологиялық ерекшелігі - жаттығулар мен
әрекеттердің баланың ішкі қасиетіне айналуы. Тапсырма
бергенде баланың ішкі мүмкіндігін, күшін, бағытын жан-
жақты терең зерттеп, қоғамдық бел-сенділігін бас қару жалпы
адамзаттық адамгершілік қасиетінің дамуына ж әне оны ң
дұрыс іс-қимылы мен мінез-құлық дағдысын қалыптастыру ға
мүмкіндік береді.

Ойын әдісі Бала әрекетін дамытудың негізгі құралы. Ойын баланың мінез-
құлқын қалыптастырып, ой-өрісін өсіріп, ортаға бейімдеп,
өзін еркін сезуге үйретеді. Ойын - балалардың бір-біріне деген
қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлы қ, достық,
жолдастық сезімдерін тәрбиелейді. Балаларды қорша ған
ортамен таныстыру, тілін дамыту, табиғатпен таныстыру,
бейнелеу өнері пәндері оларда табиғатқа деген сүйіспеншілік,
үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты
адамгершілік сипатын қалыптастырады.
Тәрбие әдістерінің үшінші тобы: тәрбиеленушілердің мінез-
құлықтары мен іс-әрекеттерін ретке келтіру, дер кезінде түзету және
ынталандыру қызметін атқаратын әдістер. Олар мектеп
оқушыларының қылықтары мен іс-әрекеттерін қуаттау немесе
айыптау, олардың жағымды қылықтарын мақтау, ал теріс қылықтарын
тежеу мақсатында қолданылады.
Бұл әдістерді қолдануда педагогикалық-психологиялық тұрғыдан
ескеретін жағдайдың бірі - бала тәрбиенің тек қана объектісі емес,
тәрбиенің субъектісі болып табылатындығы.
Баланың табиғатында "Мен
өзім" деген белсенділігі бар, ол
тәрбиеленушілердің әрекетіне
және өздерінің мінез-
құлықтары мен іс-әрекеттеріне
тәрбиешілердің берген
бағасына енжар қарамайды.
Сондықтан, тәрбие мен
баланың өзін-өзі тәрбиелеуі
үнемі қатар жүреді.
Мадақтау – оқушылардың тәртібін, мінез – құлқын бағалап және
көтермелеп отыруда педагогикалық ықпал етудің тиімді жолы болып
табылады. Мадақтаудан алған әсері оқушыны теріс әрі келеңсіз
істерден сақтандырып отырады.

Мадақтау оқушының өзінің Мадақтаудың түрлері өте көп. Мектеп
адамгершілігіне сезінуіне, тәжірибесінде мадақтау, мақұлдау, алғыс
өзінің мінез – құлқы мен айту, мақтау, сыйлық беру сияқты
көңіл – күйіне бақылау түрлері бар.
жасауға, өзін - өзі
тәрбиелеуге көмектеседі.
Мадақтау әдісі арқылы
оқушы өзінің мінез – құлық
қандай болуы керектігін
түсінеді, өзінің бойындағы
жағымды мінез – құлықты
дамытып, өз ісінің
дұрыстығын көріп, өзіне
сенімділігі артады.
Жазалау – педагогикалық ықпал етудің бір жолы. Мұғалім
мектептегі жазалау шарасына ерекше ептілікпен әрі ойланып
қарауы тиіс.
Жазалау баланың жағымсыз мінез
– құлқы мен іс - әрекетінің теріс
екендігін түсіндіру және
оқушының ұжым алдында
жасаған қылмысына айыпты
екендігін ұғындыру және істеген
теріс іске қынжылатындай
мақсатын көздейді.
Жазалау әдісін қолдануда ескерілетін кейбір талаптар:
•оқушыға жаза қолданғанда талап қоя білу және оқушының
басына құрметпен қарай білу принципін ұштастыру керек;
•жазаның еш уақытта кек алу, баланың жеке басыны ң
адагершілік қасиетін кеміту, намысын қорлау, ж әбірлеу т үрінде
болмауын ескеру керек;

•жаза қолдануда әділеттілік қажет. Әділетсіз
және негізсіз жаза балаларды тәрбиеленушілерден
алыстатып, олардың ұжымнан бөлектенуіне
әкеліп соғады;
•жаза қолдануда педагогтік әдепті сақтау
жазалаудың тәрбиелік тиімділігін арттыра түседі;

Тәжірибелі педагогтер жаза қолдануда
оқушылар ұжымының көмегіне қолдауына арқа
сүйеді.
Сонымен қатар жазалау тәрбиенің басқа
тәсілдерімен байланысты болуы шарт. Мектеп
тәжірибесіне арнайы қабылданған нұсқау бойынша
жазалаудың түрлері: ескерту, сөгіс, оқушының
тәртібі жөнінде бағасын төмендету шаралары
қолданылады.
5. Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері.
Тәрбие әдістерінің ықпалын, оның сапасын
және нәтижесін анықтау және талдау үшін
мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау,
адамның өзін-өзі бақылауы және өзіне-өзі
баға беру әдістері қолданады.
Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері тобындағы әдістің
бірі -тәрбиелейтін жағдаят туғызу әдісі. Тұтас
педагогикалық процесте жеке адам ең алдымен әр түрлі
әрекеттер барысында қалыптасып дамиды. Сондықтан
баланың өмірін, қоршаған ортаға деген қарым-қатынасын
ұйымдастыру ісі белгілі міндетті шешуге барынша жауап
беретіндей ұйымдастырылуы керек.
Тұтас педагогикалық процесте оқушылардың мінез
– құлқы мен іс - әрекетіне педагогикалық байқау,
бақылау жүргізу, олардың өзін - өзі тәрбиелеуін
ұйымдастыру тәрбие жұмысының нәтижелерінің
көрсеткіші бола алады.
Осыған орай тәрбие әдісі ретінде педагогикалық
теорияда педагогикалық байқау, тәрбиелікті
анықтауға арналған әңгімелер өткізу, ауызша және
жазбаша анкета толтыру, тестілерұйымдастыру,
тәрбиелік мақсат көзделген шығармалар жазу,
оқушыларды өзін - өзі сендіруге үйрету, оқу – тәрбие
процесінің барысындағы оқушылардың барлық іс -
әрекеттеріне талдау жасау, қорытынды шығару
әдістері айқындалған.
Жоғарыда көрсетілген әдістерді қолдану арқылы
тәрбиеленушілердің еңбекке жауапкершілік,
қоғамдық мінез – құлық, тәжірибесі, қарым –
қатынас жасау дағдысы мен белсенді өмір
позициясы қалыптасады.
Бұдан шығатын қорытынды, тәрбие әдістері
- тәрбиенің мақсат – міндеттеріне сай
оқушылардың санасы мен ерік – күшіне ықпал
ету, жағымды мінез – құлық нормаларын
қалыптастыру және осы бағытта олардың іс -
әрекеттерін ұйымдастыру, ынталандырудағы
тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара
бірлескен әрекеттерінде қолданатын амал –
тәсілдер мен құралдарының жиынтығы.

Тәрбие әдістері бір-бірін
толықтырады, олардың бірлігі
тәрбие жұмысына игі әсер
етіп, балалардың білімін,
іскерлігі мен дағдысын
тереңдетеді, қоғамдық өмірге,
еңбекке баулиды, адамгершілік
тәжірибесін байытады.
Әдістермен бірге мұғалім
тәрбиенің тәсілдерін және
құралдарын қолданады.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Абай атындағы қазақ Ұлттық педагогикалық Университеті.
Алматы: “Нұрлы Әлем”, 2003.
2. Әбиев Ж. Педагогика. Алматы., 2004.
3. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика. Алматы,2005.
4. Қоянбаев.Р. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1991.
5. ҚоянбаевЖ.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика: Университеттер
студенттеріне арналған оқу құралы.- Алматы, 2004
6. Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық
процесс. А., 2002

Ұқсас жұмыстар

Дәстүрлі және инновациялық оқыту технологиялар

Тәрбиенің жалпы әдістері

Оқыту әдістері ( СӨЖ )

ТЕРЕЗЕ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Терезені оңға айналдыру батырмасы

Жобалық операция - жобалық процедураның бөлігі ретінде саналатын және жобалық шешім фрагментін алумен аяқталатын жобалаушы әрекеттерінің жинағы

Мектепке дейінгі ұйымда оқыту технологиялар

ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІ ТУРАЛЫ

Педагогикалық тәжірибе

Педагогтың кәсіби өзін-өзі тануы

Пәндер