Аңдардың жыныс мүшелері

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Аңдардың жыныс
мүшелері
Орындаған: Ахметжанова А.С
ОЗ-407 топ
Тексерген: Сатиева К.Р
Көбею мүшелері (органы размножения) — organa
genitalia — жануарлар түрлерінің сақталуы мен ұдайы
көбеюін қамтамасыз ететін ішкі мүшелердің
жиынтығы. Жануарлардың көбею мүшелері бірнеше
бөлімдерден тұрады. Олар: жыныс бездері (еркек
жануар- ларда ен, үрғашы жануарларда
жүмыртқалық); жыныс жолдары (еркек жануарларда
ен қосымшасы, шәует жолы, несеп-жыныс өзегі;
ұрғашы жануарларда жатыр түтігі (жүмыртқа жолы),
жатыр; қосалқы жыныс бездері (еркек жануарларда
куықалды, баданалық, көпіршікше); жыныстық
қатынас мүшелері.
Көбею
мүшелері

Аталық Аналық
жыныс жыныс
мүшесі мүшесі
Аталық жыныс мүшелері (органы
размножения самца) — organa
genitalia masculina — негізгі жыныс
безі еннен, жыныс жолдарынан (ен
қосымшасы, шәуетжолы, несеп-
жыныс өзегі) және көмекші
мүшелерлен (енқап, күпек) тұрады.
Ен (семенник) — testis, s. didymis, s. orchis — пішіні сопақша
келген жұп аталық жыныс безі. Ол кұрылысы жағынан
паренхималы мүшелерге жатады. Енде аталық жыныс
торшалары сперматозоидтар көбейіп жетіледі және аталық
жыныс гормоны тестостерон түзіледі.
Еннің құрылысы
Ен: ен басы (extremitas capitata), ен денесі (corpus testis),ен
құйрығы (extremitas caudata),ен қосымшалық жиегі
(margo epididymidis) және бос жиегі (margo liber) мен
латеральды және медиальды бетінен тұрады.
Ен кесіндісі
Айғырдың ені ірі, екі бүйірінен кысыңқы келеді. Оның бас жағындағы ұшы
краниальды, ал ен қосымшалық жиегі дорсальды ба ғытта орналас қан. Ен
қосымшасы мен еннің аралығында ен қосымшасының саңылауы (sinus
epididymidis) болады. Ен ортасы мен перделіктер жай кезге жа қсы
байқалмайды.
Бүқа, қошқар, теке ендері өте ірі болып келеді. Ен қосымшасының басы
жалпақ, денесі жіңішке, қүйрығы жуан болып, енмен түтасып кетеді. Ен
ортасы жақсы байқалады. Бұл жануарлар еннің басы дорсальды, ал ен
қосымшасының жиегі қаудальды бағытта жатады.
Қабанның ені өте ірі, пішіні сопақша келген. Ен қосымшасыньщ басы мен
қүйрығы еннің екі үшында (полюсында) орналасқан. Ен ортасы мен
перделіктер жақсы жетілген. Еннің басы кранио- вентральды, ал ен
қосымшалық жиегі дорсо-краниальды бағытта орналасып, денеге қи ғаш
жатады.
Төбеттің ені онша ірі емес, пішіні дөңгелек-сопақша болады. Ен
қосыімшасы жақсы жетілген. Бірақ, оның саңылауы айқын емес. Еннің
денедегі орналасуы қабан енінің топографиясына ұқсас.
Еннің шығарғыш түтікшесі
және қосымша өзегі
Ен қосымшасы (придаток семенника) epididymis — тузілген
шәует уақытша жиналып сақталатын мүше. Ен қосымшасы
қабырғасының бөлетін сөлі шәует (сперма) кұрамындағы
сперматозоидтарға әсер етіп, олардың қимыл қозғалыстарын
тежеп, тіршілік қасиеттерінің үзақ мерзімге сақталуын
қамтамасыз етеді. Ен қосымшасы ен қосымшасының басынан,
денесінен және құйрығынан (caput, corpus et cauda epididymidis)
түрады. Ен қосымшасының басын ен торынан шәуетті алып
шығатын түқым әкеткіш езекшелер (ductuli aberrantes)
кұрайды. Олар бір-бірімен қосылып, ен қосымшасының
өзегін (ductus epididymidis) түзеді. Бүл озек ен қосымшасыны ң
денесі мен кұйрығын қүрайды. Ен мен ен қосымшасын
сыртынан қаптайтын әзіндік қынаптық қабық (сірлі қабық), ен
мен ен қосымшасын бір-бірімен өзара және оларды енқаппен
байланыстырып, ен шажырқайын (mesorchium) құрайды.
Енқап (семенниковый мешок) — saccus testicularis —
құрсақ қабырғасы қабаттарынан дамып жетілген, пішіні
дорба тәрізді куысты мүше. Енқаптың қуысы құрсақ
қуысымен шап өзегіндегі қынаптық өзек арқылы
жалғасады. Оның куысында ен жөне ен қосымшасы
орналасады. Енқаптың қабырғасы үмадан, еннің сыртқы
көтергіш бүлшықетінен және жалпы қынаптық
кабықтан түрады. Ұма (scrotum) екі қабаттан: сыртқы
теріден (cutis scroti) және ішкі етті-серпімді қабаттан
(tunica dartos) қүралған. Етті-серпімді қабат беткей
шандыр мен бірыңғай салалы ет үлпасынан түзілген.
Етті-серпімді қабық ұма куъісын, ұма пердесі (septum
scroti) арқылы екіге бөледі. Әрбір қуыста жалпы
қынаптық қабықпен және сыртқы ен кетергіш бүлшық
етпен (m. cremaster externus) қапталған ен орналасады.
Шәуетжолы (семяпровод) — ductus deferens — шәуетті ен
қосымшасынан алып шығатын түтікше мүше. Шәуетжолы
қынаптық қуыстан, қынаптық өзек (canalis vaginalis)
арқылы енбаудың кұрамында жоғары көтеріліп, күрсақ
қуысында шәует қатпарының (plica ductus deferentis)
құрамында енбаудан ажырайды. Ол қуықтың жоғарғы
жағымен артқа қарай бағытталып, қуық мойны түсында
көпіршікше без өзегімен қосылып, шәуетағар өзегіне(ductus
ejacula- torius) айналады. Бұл өзек қуық мойнынан кейінірек
несепшығар өзегімен қосылып, несепжыныс өзегін түзеді.
Шәуетағардың қабырғасында көптеген бездер орналасады.
Сондықтан, шәуетағардың соңғы қалыңдау бөлігін безді
бөлік немесе шәуетағар ампуласы (ampulla ductus
ejaculatorius) — деп атайды.
Енбау (семенной канатик) — funiculus spermaticus — еннің қан, лимфа
тамырлары мен жүйкелерінен құралған, пішіні кесілген конус тәрізді, ен
мен ен қосымшасын құрсақ қуысымен жалғастырып түратын кұрылым.
Ол өз кезегінде тамырлар жөне шөует-жолы қатпарларынан тұрады.
Қынаптық өзек құрсақ қуысымен жалғасады.
Несеп-жыныс өзегі (мочеполовой канал) — uretra masculina — зәр бөлу
және кебею мүшелері жүйелерінің ортақ мүшесі болып табылады. Ол
екі: жамбас және жыныстық бөлімдерге бөлінеді. Несепжыныс өзегінің
қабырғасы: ішкі кілегейлі, ортаңғы кеуекті, сыртқы етті қабықтардан
тұрады. Кілегейлі қабығын көпқабатты жалпақ ауыспалы эпителий
астарлайды. Кеуекті қабықты бірыңғай салалы ет ұлпасының
миоциттері, эластин талшықтарымен арқауланған дәнекер үлпалық
перделіктер және олардың аралықтарында орналасқан, үңгір куысты
вена қан тамырларының торы күрайды.Несеп-жыныс өзегінің
жамбастық бөлімінің қабырғасында қосымша жыныс бездері, атап
айтқанда, көпіршікше, қуықалды және баданалық бездер орналасады.
Сперматогенді торшалар сперматогенез сатысындағы жыныс
торшалары. Ирек тұқымдық өзекшелердің шеткі жағындағы
негіздік жарғақ маңында жатқан майда торшалар үздіксіз бөліну
арқылы кебею сатысындағы сперматогониялар.
Түқым әкеткіш өзекшелердің кабырғасы екі кабаттан түрады.
Оның ішкі бетін призма тәрізді кірпікшелі торшалар мен
кірпікшесіз текше тәрізді эпителий торшаларынан қүралған
бірқабатты эпителий астарлайды.
Несеп-жыныс өзегі шәует жолы мен несепшығар озегінің
қосылуынан пайда болады.
Жыныстық қатынас мүшесі (айғырда — қаса, күйісті жануарларда
— қамшы, төбетте — шүкі) несеп-жыныс өзегінен жөне оны
сыртынан қаптаған кеуекті денеден түрады.
Қосымша жыныс бездері
Баданалық
Көпіршікше
Қуықалды (glandula
(glandula
bulbourethrali
vesicularis)
Қуықтың
s)
жоғарғы Барлық Несеп-жыныстық
жағында,шәует жануарлар мен өзегінің жамбастық
жолының екі аңдарға ортақ бөлімінің соңғы
бүйірінде без бөлігінде
орналасқан жұп орналасқан жұп без.
без
Бұқада баданалық без
Қабанда без өте онша көлемді
көлемді келеді.Итте Бүқада қабырғадан тыс емес.Бездің бір ғана
бұл без жатқан қуықалды бездің шығару өзегі болдаы.
болмайды.Айғырда тек ортаңғы болігі ғана
бездің сырты Қабанда без көлемі
болады. үлкеен,пішіні цилиндр
тегіс,пішіні алмұртқа
ұқсас болып келеді. тәрізді.
Қуықалды безі мен шәует көпіршіктері
1.Шәует шығарушы өзек;
2.Шәует көпіршіктері;
3.Шәует шашушы өзек;
4.Қуық алды безді негізі;
5.Қуық алды безінің медиялды беті;
6.Қуық алды безінің оң жақ бөлігі;
7.Қуық алды безінің сол жақ
бөлігі;
8.Зәр шығарушы түтігі;
9.Қуық алды безінің алдыңғы беті;
10.Қуық алды безінің төменгі
аралық беті;
11. Қуық алды безінің ұшы
Аналық жыныс мүшелері (органы
размножения самки) — organa genitalia
feminina — екі болімнен: негізгі жыныс безі
жүмырткдлықган (паренхималы мүше)
және жыныс жолдарынан (түтікше
мүшелер) түрады. Жыныс жолдарына
жатыр түгігі (жүмыртқа жолы), жатыр,
қынап, несеп-жыныс кіреберісі және
сыртқы жыныс мүшесі жатады.
Жұмыртқалық (яичник) — ovarium — аналық жыныс
торшалары овоциттер жетіліп, аналық жыныс гормондары
болінетін, пішіні сопақша келген жүп паренхималы мүше.
Үй жануарларында жүмыртқалық бел аумағының жамбас
куысына кіреберісінде, шажырқайға (mesovarium) ілініп
тұрады.
Жұмыртқалық фолликулалы және тамырлы екі аймақтан
құралған. Фолликулалы аймақта жұмыртқа торшалары
овоциттердің дамып жетілу процесі — овогенез жүреді
Тамырлы аймақ арқылы жұмыртқалықты қоректендіретін қан,
лимфа тамырлары мен жүйкелер өтеді. Жұмыртқалықтың
стромасын борпылдақ дәнекер ұлпасы құрайды.
Жұмыртқалық құрылысының сызбалық көрінісі
Жатыр түтігі (жүмыртқа жолы) яйцевод — tuba uterina, s. oveductus, s.
salpinx — жүмыртқалық пен жатырдың аралығында орналасып, жатырға
ашылатын жіңішке иректелген жүп түтікше мүше. Оның жоғарғы
жүмырткалыққа жақын бөлігі қуысында ұрықтану процесі жүреді. Оның
кеңейіп басталатын бөлігін жатыр түтігінің құйғышы (infundibulum tubae
uterinae), ал шашақталған жиегін түтік салпыншағы (fimbria tubae) — деп
атайды. Жатыр түтігінің сыртқы сірлі қабығы жүмыртқа жолының
шажырқайын түзеді. Аталған шажырқай жатырдың жалпақ байламыны ң ме-
диальды қатпары, ал жүмыртқалықтың шажырқайы жатырдың жал- пақ
байламының латеральды қатпары болып табылады. Бүларды ң аралы ғында
жүмыртқалықтың қапшығы (bursa ovarica) орналасады.
Жатыр (матка) — uterus, s. metra — плацентарлы (үрықжолдасы толы қ
жетілген) сүтқоректі жануарларда үрық толық дамып жетілетін қуысты
түтікше мүше.Үй жануарларының жатыры қүрылысы жағынан қосмүйізді
жатыр түріне жатады. Жатыр қос жатыр мүйізінен (cornua uteri), тақ
жатыр денесінен (corpus uteri) және тақ жатыр мойнынан (cervix uteri)
тұрады.
Жатырдың көлденең кесіндісі
Қынап (влагалище) — vagina — жыныстық қатынасты және
төлдің туу процесін камтамасыз ететін, жатыр мен несеп-
жыныс кіреберісі аралыгында орналаскдн тақтүтікше мүше.
Ол жамбас қуысында жатырдан кейін орналасып, ешкандай
шекарасыз несеп-жыныстық кіреберіске енеді. Олардың
шекарасын уретраның сыртқы тесігі белгілеп
түрады.Қынаптың қабырғасы кілегейлі, етті қабықтардан
және сыртқы адвентициядан тұрады.
Несеп-жыныс кіреберісі (мочеполовое преддверие) —
vestibulum vaginae — каудальды бағытта сыртқы жыныс
мүшелерімен аяқталады. Несеп-жыныс кіреберісі
кабырғасының кұрылысы қынапқа үқсас. Оның етті
кдбығындағы бірыңғай салалы ет үлпасы қабатын
сыртынан көлденең жолақты ет үлпасынан түзілген
кіреберістік қысқыш бұлшық ет (m. constrictor vestibuli)
сақина тәрізді сыртынан қоршап жатады.
Сиырдың ұрық жолының құрылысы
1-кілегейлі
қабық
(сыртқы қабық)
2-бұлшықетті
қабық
(ортаңғы қабық)
3-сірлі қабық
Жыныс ернеулері (половые губы) — labia pudendi —
жоғарғы және төменгі жағынан дорсальды және
вентральды бітістер (commissura labiorum dorsale et
ventrale) арқылы жалғасады. Оның негізін бірыңғай
салалы және көлденең жолақты ет үлпаларынан
тұратын жыныс саңылауының қысқыш еті (rn.
constrictor vulvae) кұрайды. Жыныс ернеулері
терісінің медиальды беті көпқабатты жалпақ
эпителиймен астарланған.
Клитор (clitoris) үңгір қуысты денеден құралған.
Оның екі аяқшасы, денесі және төбесі болады.
Клитордың аяқшалары шонданай төмпегіне бекиді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Жанабеков К.Ж.,Махашов Е.Ш. “Жануарлар
анатомиясы” Алматы, Білім 1996ж
2.Тоқаев З.Қ Жануарлар
морфологиясы.Алматы,2006 жыл
3.Тоқаев З.Қ. “Гистология, эмбриология және
цитология практикумы”. Семей, 2001.
4.Интернет желісі

Ұқсас жұмыстар

Түлкі өсіру

Палеолит дәуірінің мәдениеті

Жыныс мүшелері

АТАЛЫҚ ЖЫНЫС МҮШЕЛЕРІ

Несеп зәр шығару жүйесі. Жыныс жүйесі

Аналық без

Несеп жыныс сипаттама

Аналық жыныс мүшелері

Жыныс мүшесі

Жыныс жүйесінің эмбрионалдық даму көздері мен даму жолдары

Пәндер