Сүтқоректілерге экологиялық шолу және тіршілік циклдері

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым
министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік
университеті

СӨж
Тақырыбы: Сүтқоректілерге экологиялық шолу және тіршілік циклдері.

Орындаған:РамазановКаусар
Тобы:ЛД-411
Тексерген:Тугамбаева.С.м
Семей 2015 жыл.
Жоспар:
1. Сүтқоректілердің экологиялық топтары.
2. Жылдық тіршілік циклы.
Сүтқоректілердің экологиялық топтары
Сүтқоректілердің экологиялық
топтары. Омыртқалылардың ішіндегі сүт
қоректілер алуан түрлі болып кездеседі.
Өйткені ұзақ уақыт дамудың нәтижесінде
сүт қоректілерге жататын организмдер
жер бетіне кең таралып, әр түрлі тіршілік
жағдайларына бейімделген.
Алғашқы сүт қоректілер жерде —
орманда тіршілік еткен болу керек,
бірақ эволюциялық бейімделушілік
төмендегідей зкологиялық
топтардың шығуына себепші болған:
1) жер бетін
2) жер астын,
3) суды мекендейтіндер
4) ұшатын жануарлар.
Жер бетін мекендейтіндер. Жер шарындағы құрлықтың
барлығында кездесетін сүт қоректілердің үлкен тобы.
Олардың алуан түрлі болуы кеңінен таралып, түрліше
тіршілік жағдайларына бейімделуіне байланысты. Бұл топқа
жататын жануарларды орманды мекендейтін және ашық
кеңістікті мекендейтін деп екіге бөледі.
Орманды және ірі бүталы жерді мекендейтін жануарлардың
тіршілік жағдайына байланысты формасы да түрліше
болады. Бұл жерлер өсімдігінің қалыңдығы, жануарлар
мекендерінің түрақты және түрлерінін, көп болуына әсер
етеді. Өрісінің кеңдігі мен өсімдігінің бітік болуы қорегінің де
алуан түрлі болуына әсерін тигізбей қоймайды.
Нағыз маманданған
сүтқоректілер

Нағыз маманданған тобына ағашқа өрмелеп
шығатын жануарлар жатады. Олар өмірінің
көпшілігін ағашта өткізеді. Қорегін ағаш басынан
табады, көбею және дем алу үшін ұя жасайды,
жауларынан қорғанады. Бұл топтың өкілдері — әр
түрлі систематикалық отрядқа жататын жануарлар.
Мысалы, насеком жемділерден — оңтүстік азиялық
тупайлар; кемірушілерден — тиіндер, ұшарлар
(летяга); жыртқыштардан — кейбір аюлар мен
сусарлар; мүкі тістілерден — жалқаулар, кейбір
құмырсқа жегіштер, одан басқа лемурлар,
маймылдардың көптеген түрлері т. б. жатады.
Ағашта тіршілік етуге әр түрлі икемделген көтеген
жануар-лар ағашқа шыққанда өткір тырнағын
пайдаланады. Оған тиін-дер, аюлар, сусарлар, құмырсқа
жегіштер жатады. Лемурлар мен маймылдар ұзын, жақсы
жетілген саусақтарының көмегі-мен шығады. Оңтүстік
Американың көптеген маймылдарында, орман құмырсқа
жегіштерінде, қалталылардан — опоссумда қармалағыш
құйрық болады.
Орманда жартылай жерде
жартылай ағашта тіршілік ететін
жануарлар
Орман жануарларыньщ ішінде жартылай ағашта, жартылай
жер бетінде тіршілік ететін көптеген түрлері бар. Олар
тамағынын, бірсыпырасын ағаштан тауып, үясын кезкелген
жерге салады. Мысалы, бүлғын тамағының көпшілігі тышқан
тәрізді кемірушілерді (20—50%) жерден тапса, 30—60
процентке дейін жаңғақ пен бүлдірген, оған қосымша 5—
10% құстарды, 1—15% тиіндерді ұстап қоректенеді. Бұлғын
биік ағаштардың қуысында, құлаған ағаштың шіріген
қуысында, та-мырының астына ұялайды. Біздің Қиыр
Шығыстық қара аюлар жемістермен, кемірушілермен,
насекомдармен және араның балымен қорейтенеді. Бұлар
ағашқа өрмелеп шығуға жақсы бейімделген, сондықтан да
өзінің үясын ағаштың жоғарғы бұтақтарының арасына
салады. Қысқы ұйқысын ағаштың түбіндегі үңгірлерінде
өткізеді.
Орманда тараған көптеген түрлер бар, алайда олар жер бетінде тіршілік етеді.
Оларға қоңыр аюлар, росомахалар, бү-ландар, күзендер, б ұғылар, еліктер та ғы
басқа түрлері жатады. Қоректі заттарын жер бетінен табады. А ғаш қа шы қпайды.
Балаларын інде (күзендер, жанаттар т. б.) немесе жер бетінде (б ұғылар,
бөкендер, еліктер т. б.) балалайды. Бүл жануарлар үшін орман — паналайтын
ағашты алқап және корек ретінде пайдаланатын табиғат байлығы.
Ашық кеқістікті мекендейтін сүт
қоректілер
Ашық кеқістікті мекендейтін — сүт қоректілердің
түрлері де сан жағынан көп деуге болады. Бүлардың
тіршілік ету жағдайларының мынандай
өзгешеліктері бар. Біріншіден — мекендейтін
жерлерінде паналайтын табиғи бекіністер аз,. ол
жануарларды олардың жауларына — жыртқыштарға
алыстан байқауына мүмкіндік береді; екіншіден —
өсімдік тектес та-мақтық заттар жеткілікті болады.
Бүл экологиялық топқа әр түрлі отрядтың өкілдері
калталылар, насеком жемділер, кемірушілер,
жыртқыштар және түяқтылар жатады. Осының
негізіиде олар өсімдікпен қоректенетін —
кемірушілер мен тұяқтыларды құрайды.
Тұяқтылар
Түяқтыларға өсімдікпен қоректенетін сүт қоректілерді ң ірі т үрлері
жатады. Сондықтан олар көп уақытын жайылу ға жібереді де, ұзап
жайылым қуып кетеді. Жайылым кезінде тез және ұза қ уа қытқа өріс
ауыстыруы далалы және шөл жер-лерде өте сирек кезд өсетін су
көздерін іздеуге және жауларынан қашып құтылу қажеттігіне
байланыстыу
Кейбір түрлерінің максимальдық жылдамдығы, мысалы, би-зондарда
бір сағатта 40 — 45 км, жирафтар — 45 — 50, жабайы есектер — 50
— 55, құландар — 65, томсон газелдері — 80 км жер ж үгіреді. Ал
жыртқыштардың кейбір түрлері мысалы қасқыр бір са ғатта 45 — 60
км, жолбарыс — 80, леопардтар — 112 км жер ж үреді.
Басқа сүт қоректілерден айырмашылығы тұяқтылар тұ-ра қты немесе
тынығу үшін мекендейтін бекіністер салмайды. Тез ж үгіруден бас қа,
көзі өткір, бойы биік, ұзын мойыны ар қы- лы басы жо ғары
көтеріледі. Көптеген түрі (су ға) шөлге өте шы-
дамды келеді.
Тұяқтылар
Қосаяқтар
Қосаяқтарға (Dіроdіdае) — аз кездесетін ж әне өсімдігі
сирек тақырлау жерді мекендейтін ұсақ жануарлар жатады.
Өзіне қоректік зат іздеп, олар тез және көп уақыт ж үгіреді.
Бұ-лардың жылдам қозғалуына өте ұзын болатын арт қы
аяғы се-бепші болады. Артқы аяғының көмегімен секіріп,
өте тез қозға-лады. Осы тәсілмен құм тышқандары да
(Gегhillіпае), солтүстік Американың кенгуру т әрізділері де
(Неtегоmуіdае), Африканың үзын сирақтылары да
(Реdеtігіае), Африканың насеком жемді секіргіш
қосаяқтарымен (МасгоsсеІісelididае), Австралияны ң ұса қ
қалталылары да (Апtесһіпоmуs ) осылай ж үреді.
Саршұнақтар
Саршұнақтарға — далалы, шөлейт және өсімдігі қалы ң
таулы жерді мекендейтін дене мөлшері кішілеу ж әне
орташа кемірушілер жатады. Олар шөппен ж әне оны ң
тұқымымен қоректенеді. Қалың өсімдікті жерді
мекендеуіне байланысты, олар өзі тұрған мекенінен
ұзамайды. Тұрақты іні болады, сол жерде дем алып,
көбейеді. Көпшілігі жазғы және қысқы ұйқыға жатады.
Жайылып шыққанында тасалайтын уа қытша іні болады.
Жай жүгіреді, сопақша денесі іннін, ішінде қоз ғалуына
жақсы икемделген. Бұлардың баласы да әлсіз, көзі со қыр
болып туады.
Бұл топқа саршұнақтардан басқа суырлар, аламандар ж әне
дала сеноставкалары жатады.
Жоғарыда айтылған топтардың ешқайсысына жатқызуға
болмайтын түрлері де бар. Бұл кедінен таралған, әр
түрлі тіршілік жағдайында тіршілік ететін жануарлар.
Оларға көптеген жыртқыштар (қасқыр, түлкі, борсық),
жабайы шошкалар жатады. Мысалы, қасқыр, түлкі
тундрада, тоғайлы, далалы жерде, шөлде және таулы-
тасты жерде мекендейді. Жыртқыштардың көбеюі,
қоректік азықтарының құрамы және оларды іздеп табу ,
тәсілдері тұрған орталығының жағдайларына
байланысты. Мысалы, тоғайлы жерде қасқыр жер
Жер астында мекендейтін сүт
қоректілер
Жер астында мекендейтін сүт қоректілерге — к өртыш қан-дар, сокырлар,
цокорлар жатады. Көртышқандар насеком жеуші-лерді ң отрядьша, со қырлар,
цокорлар кемірушілердің отрядына, қалталы к өртыш қан к өп тістілер
отрядына жатады. Бұлардың бәрі де жер астында тіршілік етуге бейімделген,
өмір бойы жер қыртысының астыңғы қабатында мекендейтін организмдер.
Сүт қоректілердің бұл түрлері жердің әр түрлі бөліктеріне тара ған, мысалы
көртышқандар, цокорлар, соқырлар Евразияда, к өртыш- қандар Солт үстік
Америкада, қалталы көртышқандар Австра-лияда тара ған.
Бұлар жер астында тіршілік етуге мамандан ғанымен де, олар жеке топ құра
алмайды, өйткені сүт қоректілердің ішінде де жер бетінде тіршілік етуге
көшкендерін табуға болады. Мысалы, сарш ұна қтарды ң іні — т ұратын мекені
ғана, ал қоректік затын жер бетінен табады. К өптеген тышкандар, дала
тышқандары жерден күрделі ін қазып, бірсыпыра қорегін сол жерден алады.
Қыстақ маңында мекендейтін кішкентай с ұр тыш қан (Місгоtus sосіаlіs)
тереңдігі 10—20 см және әрбір 10 м2 жерде 40- қа жететін ауызы бар
иректелген күрделі індер қазып, соған азы ғын жинап т ұра қты т үрде
мекендейді.
Жер астында тіршілік ететін
сүтқоректілер

көртышқан қалталы
көртышқан
Суда тіршілік ететін
сүтқоректілер

Су аңдары. Алдыңғы группадағыдай жер
бетінде тірші-лік ететін жануардан
бүтіндей су жануарларына айналуға көп-
теген аралық, жағдайлар бар. Ол
филогенетикалық жағынан суда тіршілік
ететін сүт қоректілерге — ескек
аяқтыларға жақын жыртқыштарда айқын
байқалады. Су орталығымен алғашқы
байланыс, жануарлардың тамақтық затты
тек қана құрлықтан тауып қана коймай, су
жағасынан немесе судың өзінен табудан
басталады.
Суда тіршілік ететін
сүтқоректілер

кит тулендер құндыз
Ұшатын сүтқоректілер
Ұшатын жануарларға — қол қанаттылар немесе
жарқа-наттар жатады. Бұлар орманды жерді
мекендеп, ағаштан-ағашқа секіру, кейін қалықтап
барып түсу, соңында ұшуға бейімделген. Мысалы,
тиін секіргенде аяқтарын жан-жағына кең жайып
жіберін, денесі керіліп, ауа кедергісін күшейтеді.
Австралияның қалталы тиіндерінің (Реtаіігоіdеs)
алдыңғы аяғының басына дейін жететін кішкене
ұшу жарғағы болады. Біздің ұшарлардың (Рtегоmуs
ұоіапз) және оңтүстік азиялық жүн қанаттының
(Gаlеоріtһесиs) алдыңғы және артқы аяғының
арасында екі бүйірінде үшу жарғағы бар. Бұл
жануарлар он шақты метр жерге ұшып бара алады.
Сүтқоректілердің
көбеюі.
Сүтқоректілердің көбею кезіндегі жалпы
белгілері: 1) іште ұрықтану, 2) тірі туу (бірлі
жарым түрлерінен басқасы), 3) оларды сақтау
үшін арнаулы ұя-үйшік жасау

4) жаңа туған жас балаларын сүтімен
қоректендіріп, көп уақытқа дейін қамқорлық
жасау. Көрсетілген белгілердің ішінде екінші мен
төртінші нағыз сүт қоректілерге тән белгі, ал
бірінші мен үшінші басқа да жер бетінде тіршілік
ететін омыртқалыларда да кездесе береді.
Көбею биологиясының көрсетілген белгілері
қазіргі кездегі сүт коректілердің бәріне бірдей тән
бола бермейді.
Сүтқоректілердің
көбеюі.
Сондықтан сүт қоректілерді төрт биологиялық топқа бөлуге болады.
1. Ұрықтанған жұмыртқа туып, оны басып бала шығара
2. Ұрықтанған жұмыртқа туатын кезінде аналығының құрсақ бөлімінде
пайда болатын тері қалтаға салып алатындар. Осы қалтада ж ұмырт қадан
шыққан жас особь сүт безінен бөлі-
268
нетін сүтпен қоректеніп, ересек организмге айналады. Б ұл ехидналар ға т ән
көбею болып саналады. тын-дар мысалы, үйректұмсы қтар.
3. Шала тірі туатындар. Олардын, баласы жатында, на ғыз плацента пайда
болмай-ақ жетіледі. Жаңа туған өте әлсіз ба-ласын, көбею кезінде анасыны ң
құрсағында пайда болатын қалтаға салып, аузынан емшек шы ғып
кетпейтіндей етіп қысып қояды. Ол өз бетінше еме алмайды, анасы аузына
қарай шашыратқан сүтті жұтып, осы қалтада жетіледі. М ұндай т әсіл
4. Өз бетінше қозғалып, еміп кете алатын толы қ жетілген бала туатындар.
Толық жетілген бала туу плацентаның пайда болуымен байланысты.
Сондықтан бүл топқа жататын жануарларды — плаценталы с үт қоректілер
деп атайды. мен қалталылар көбейеді.
Сүтқоректілердің
көбеюі.
Сүт қоректілердін, әрбір түрінін шағылысу мерзімі
түрліше уақытта орындалады. Қасқырлар мен
түлкілер қыстын, аяқ шенінде, күзендер мен
қояндар көктемнің басында, бұлғындар, сусарлар
жаздың ортасында, ал тұяқтылардың көпшілігі
күзде шағылысады. Әрбір түрдін, өзіне қолайлы
және баласын сақтай алатын жыл маусымында
балалауы эволюциялық дамудын, нәтижесінде
пайда болған. Осы жағдайға байланысты сүт
қоректілерге жататын түрлердің буаз болу мерзімі
түрліше болатыны жоғарыда айтылған болатын,
мысалы, қасқырлардың буаз болу мерзімі 60 күн
болса, ал бұлғындардікі 230—280 күндей болады.
Пайдаланған әдибиеттер:

Позвоночные животные Казахстана:
справочник для вузов и школ/А.Ф.Ковшар,
В.А.Ковшарь, Ю.А.Грачев и др.2013
Харченко Н.А., Лихацкий Ю.П., Харченко
Н.Н. Биология зверей и птиц. М., 2003.
Беркінбай О.Б., Шабдарбаева Г.С.,
Хусаинов Д.М., Акаев М.Т.Қазақстан
биоресурстары: жануарлар әлемі. Алматы.
2013

Ұқсас жұмыстар

Қазақстандағы Сүтқоректілердің сүтқоректілер дене мөлшері класы

Сүтқоректілер классы

Инвестициялық жоба

Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау – биосфераны ноосфераға айналдырудың міндетті сатысы

Жобаны іске асыру

ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБА ҚҰРЫЛЫМЫ, ОНЫҢ ТАЛДАУЫ МЕН ӨМІРЛІК ЦИКЛЫ

Жануарлардың көп түрлілігі

Есту қабілеті зақымдалған балаларға көмек көрсетудің психологиялық - педагогикалық негізі

ТІРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ НЕГІЗГІ БЕЛГІЛЕРІ

Қызыл кітап және биологиялық алуан түрліліктіқорғаудағы ролі

Пәндер