Сарышұнақтардың биологиясы, зиянды фазасы, таралуы және есептеу әдістемесі

Сарышұнақтар: биологиясы, зиянды фазасы, таралуы, есептеу әдістемесі

Орындаған: Кенембай Баян

Топ:АГ - 213

Тексерген: Сагандыков С. Н

Жоспар:

1. Сарышұнақтарға қысқаша сипаттама

2. Қазакстандағы кездесетін сарышұнақтар түрлері

3. Сарышұнақтардың зиянды фазасы

4. Сарышұнақтарды есептеу әдістемесі

Сарышұнақ (лат. Spermophilus) - кеміргіштер отряды, тиіндер тұқымдасының бір туысы. Қазақстанда далалық аймақтар мен шөл, шөлейтті аудандарды мекендейтін 6 түрі бар. Бұлардың тұрқы 14 - 40 см, құйрығының ұзындығы 4 - 25 см, салмағы 100 - 150 г.

Жалпы сарышұнақтардың түсі - сарғыш-сұр, жотасы қоңырқай тартқан, жүні жұмсақ, қалың. Құлақ қалқаны кішкентай, көзі үлкен, алдыңғы аяғы төрт саусақты, артқы аяғынан қысқалау, артқы аяғы бес саусақты. Жоғарғы жақ сүйегінің оң жағында да, сол жағында да 5 азу тісі, төменгі жағында 4 азу тісі болады. Тіршілік әрекеті көбінесе күндіз басталады, ін қазады. Жылына 6 - 9 ай ұйықтайды. Жылына 1 рет көбейіп, 2-ден 14-ке дейін ұрпақ әкеледі. 5 - 6 жыл тіршілік етеді.

Қазакстандағы кездесетін сарышұнақтар түрлері

Кіші сарышұнақ- Батыс, Орталық, Солтүстікті мекендейді. Дәнді дақылға, күнбағысқа зиян келтіреді.

Балпақ сарышұнақ- Сотүстік батыс Батыста мекендейді. Бақша, көкеніс дақылдарына зиян келтіреді.

Қызылұрт- Оңтүстік шығыс, Солтүстік шығысты мекендейді. Көпжылдық шөптер, дәнді дақылдарға зиян

Зорман - Оңтүстікте кең таралған. Көпжылдық шөптер, бақша дақылдарын зиян келтіреді.

Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе, Қостанай облыстарында тараған. Бұл сарышұнақтар мал жайылымдарына едәуір зиян келтіреді. Ол жайылымдағы өсімдіктерді жеп қана қоймай, ін қазу арқылы топырақтың құнарын қашырады және сортаңдануына себеп болады.

Қызғылт - жирен сарышұнақ

Ұзын құйрық сарышұнақ

Оңтүстік Алтайда, Қалба жотасында және Жоңғар Алатауында өсіп-өнеді. Бұл сарышұнақ негізінен жайылымға зиян келтіреді. Бір сарышұнақ күніне шамамен 140гр, ал жаз бойы 25кг шөп жейді.

Сарышұнақты есептеу әдістемесі

Әр шаруашылықта немесе әр ауылдық округтерде жоспарлы түрде есептеулер жүргізілу керек (шабындық жер, жайлымдық, егістік т. б. ) Сарышұнақ белгілі болған алқап бағытын белгілейді, 1 алқапта кемінде 2 бағыт таңдайды, ұзындығы 500м, ені 5м кезікендегі індерді санау, іннің саны сарышұнақтың санына тең болмайды. 500гектер болса тең жарты гекрарды қарау керек. Мысалы, егістікте 1 гектарда 5 сарышұнақ, басқа жерде 15-20 сарышұнақ болуы да мүмкін.