М. Әуезов Абай жолы романы туралы ақпарат

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

М.Әуезов “Абай жолы”
романы

Семей қаласы 2015 жыл
Жоспары:

«Абай жолы» романындағы
кейіпкер психологиясы
«Абай жолы» романының
поэтикасы
«Абай жолының» бас кейіпкері - Абай.
Біз ақын өмірінің елу жылына айғақ
боламыз. Абайдың адам, азамат,
ақын ретінде қалыптасуы сол жарты
ғасыр ішіндегі қазақ қоғамының
барлық саласындағы өмірдің барлық
ойы-қыры, қия-қалтарысымен өріле
суреттеледі. Абай арқылы өткен
ғасырдың екінші жартысындағы және
осы ғасырдың басындағы бүкіл
халық тіршілігін, оның көп бұралаң
тағдырын, ой-арманын, мақсат-
мүддесін, күрес-тартысын... бәр-бәрін
түгел шарлап өтеміз.
“Абай жолы” романы
1 том 1942 жылы 1949 ж.
2 том 1947 жылы Мемлекет
сыйлығы
берілді
3 том 1952 жылы 1959 ж.
4 том 1956 жылы Лениндік
сыйлыққа ие
болды
ІІ Көркем шығарманың сюжеті, көтерген
тақырыбы, проблематикасы

1 том
2 том
Қайтқанда
Қат-қабатта Тайғақта
Жайлауда
Шытырманда
Еңісте
Бел-белесте Оқапта
Өрде Асуда
Қияда Тарауда
Биікте
М.Әуезов
(1897-1961 ж.ж.)
3 том
Абай аға
“Абай жолы” 4 том
романы Түн-түнекте
Кек жолында
Қарашығын Құз-қияда
Өкініште Қапада
Қақтығыста Қастықта
Қоршауда Шайқаста
Жұтта
Осынау кең құлашты халықтық эпопея бастан-аяқ тартысқа,
қарама-қарсы күштердің қым-қиғаш күресіне құрылған және
осылардың бәрі диалектикалық қимыл-қозғалыс, өсу-өрбу, өрістеу
үстінде көрсетілген. Мысал үшін шығарманың негізгі арқауындағы
арналы тартысты алайық. Бәрінен бұрын мұнда жеке адамдар
арасындағы психологиялық шиеленістер, қарым-қатынастағы
қайшылықтар, әлдінің әлсізге қиянаты, зорлығы, қаныпезерлікке
ұласқан қаталдығы (Қодар мен Қамқа оқиғасы); одан өрбіген ру мен
ру арасындағы кескілестер - жер дауы, жесір дауы, құн, барымта,
алыс-жұлыс, айқастар; осылардың жалпы жұртқа тиген зардабы -
түрлі сипаттағы қаналулар: кедейленулер, қаңғып-тентіреулер, жұтқа
ұшыраулар, жатақтардың пайда болуы, қазақ даласына орыс
қоныстанушыларының келуі, жарлы-жақыбайлардың өзара
ынтымағы, олардың үстемдерге қарсылығы, бұл қарсылықтар
үстінде көрінген жалаңтөстер, олардың жазалануы, жер аударылуы,
осы арқылы бірте-бірте ескі мен жаңаның ара жігі ажырап, к үресті ң
жаңаша сипат алуы...
Күрес пен тартысты анық жауласқан қарама-қарсы екі
жақ емес, туған әке мен баланың арақатысына құру
бұрылтпас және көл-көсір психологиялық дәлелдер таппаса,
көптің сана-сезіміне бір қарағанда жете қоймайтын
нанымсыз нәрсе секілденеді. Реалист-суреткердің айта
қалғандай шығармашылық күш-қуатының тағы бір керемет
көрініс тапқан тұсы - осы ара: әке мен баланың өзара
ымырасыз жауларға айналуы, нәтижесінде Абайдың әкеден
біржола тұсау үзіп, іргесін ажыратуы.

«Қайтқанда», «Қат-қабатта», «Шытырманда», «Бел-
белесте», «Өрде», «Қияда» деген - әр бөлімнің аттары.
Осыны біріне бірін жалғап, бір саты етсең, қат-қабат,
шытырмандар арқылы бел-белеске, өрге, қияға келе
жатқан Абайды көресің. Бұл - үздіксіз өсіп келе жатқан
Абайдың жолы. Сонымен бірге бұл - Құнанбайдың да
баспалдақтары. Осы сатыларды төмен қаратып қойып,
аяғынан басына қарай оқысаң, бұл жоғарыдан ылдилап
келе жатқан Құнанбайдың жолы болып шығады. Сонда,
Абайдың жолы - «қайтқанда, қат-қабатта,
шытырманда, бел-белесте, өрде, қияда» болып шығады
да, Құнанбайдың жолы - «қияда, өрде, бел-белесте,
шытырманда, қат-қабатта, қайтқанда» болады. Бірі -
көтерілу, бірі түсу, төмендеу жолы. Үшінші, бұл -
Құнанбай тобының да, Абай тобының да жолы».
Абайдың өсу жолы

1 том

2 том

4 том 3 том

3 том
4 том
2 том

1 том

Құнанбайдың құлдырау жолы
Мүсірепов романдағы типтер мен характерлердің бірқатарын
бірер сөзбен былайша дәлме-дәл сипаттайды. «Сүйіндік - жалтақ;
Байдалы - табанды, қырыс адам. Бөжей - сыр бермес, Қаратай -
жеңген топтың қасында... Майбасар, Жұмағұл, Тәкежан,
Қамысбайлар - патша үкіметінің жасаған болыстығының
маңында болатын мансапқорлар... Зере - ел анасы, Ұлжан - соны ң
жалғасы. Сары апаң - үстем рудың әрқашан өзімдікі дұрыс деп,
қисыны келсе-ақ қарсы дау соғатын кеуделісі... Бұлардың бәрінің
жиынтығы, сақасы сияқты Құнанбай - сонша сұм, сонша
аруақты, сонша бір кесек образ! Абайдың өзін алатын болса қ - б ұл
бұқара халықтың тартқан жапа, көрген қорлық, төккен жасынан
туған, ел тілегіне жаңа жолдар, ел болашағына жаңа бағыт
іздеген, әзір таппаған, бірақ қайдан табатынын дәл сезіп болған
ел басы, замана жасы. Құнанбай - елдің тоқырап қалған, өз
биігінен аса алмаған ескі ойы болса, Абай - елдің алысты болжай
алған, ілгері сүйреген ойы».
Романдағы Құнанбай әрекеті
Эпопеяның негізгі Құнанбайдың іс-әрекеті
бөлімдері
“Қайтқанда” Қодар мен Қамқаны өлім жазасына кесуі.
Қарашоқыда үкімді орындату
“Қат-қабатта” Құнанбайдың аталас руларға өктемдігі.
Жігітек, Бөжей ауылын шабуы
“Жолда” Қарқаралыда мешіт салдыртуы
Бөжейлердің Құнанбаймен татуласуы
Шытырманда Абайды Құлыншаққа жіберуі
Кәмшәт жайын, Абайдан естуі.
Өз мойнына кінә алуы
“Бел-белесте” Құнанбайдың Майбасар мен Құдайбердіні жазалаған
жігітек аулын шабуға жиналуы.
Құнанбайдың шегінуі
“Өрде” Құнанбайдың Байсал қыстауына таласуы.
Құнанбайдың Базаралыны жат көрмеуі, оны бағалай
түсіне білуі.
Абайға таққан үш кінә
“Тайғақта” Құнанбайдың қажыға аттануы
“Оқапта” Өз немересі Әмірді өлтірмек болуы.
Ақшоқыда туған Абай әнінің Құнанбайға жат естілуі,
әнге тиым салуы
М.Әуезов “Абай жолы” романындағы әйелдер бейнесі

“Жолыңа жаным
“Қарашығым қоңыр “Көзімнің қарасы” құрбан”
қозым...” Сүйген жарлары – Бақытсыз
Абайдың аналары - Тоғжан, Әйгерім шерменделер –
Зере мен Ұлжан Керімбала, Үмітей

“Сенсіз дүние маған
“Қапастағы еркелер”: “Күндестің аты –
жоқ”
Салтанат, күндес”:
Мағрипа, Мәкен,
Нұрғаным, Еркежан Айғыз, Ділдә
Салиха
Романдағы Абай әрекеті
Эпопеяның негізгі Абай іс-әрекеті
бөлімдері
“Қайтқанда” Әке қолындағы қаннан үркеді, қатты шошиды. Ауырып қалады
“Қат-қабатта” Шөже өнеріне сүйсінеді, әрі әкесі үшін қатты ұялады. Шындықты
мойындайды
“Жолда” Алғаш рет әкесінің қаталдығына қарсы шығады
Шытырманда Тоғжанды сүйе тұра, ескілікке қарсы шыға алмайды
“Бел-белесте” Әкесінің Бөжей аулына істеп отырған әділетсіздігін бетке басады
“Өрде” Ескілікке қарсы шыға алмайды, әке тілін алмай, Бөжейге ас береді,
елге аты тарайды
“Қияда” Жұттан кедей аулын қорғайды. Орыс әдебиетіне бой ұрып, өз бетінше
оқи бастайды. Әкесіне тойтарыс береді.
“Тайғақта” Абайдың Дәркембайды жұбатуы, Әйгерімді кездестіруі. Әйгерімге
үйленуі
“Жайлауда” Майбасардың кедей-кепшікке істеп отырған зорлығына тыйм салуы
“Еңісте” Абайдың Пушкинді оқуы.
Ласовский, Андреевтермен пікірлесуі.
Михайловпен кездесуі. Достық
“Оқапта” Әмірді ажал тырнағынан арашалауы.
Қансонарда өлеңінің тууы
“Биікте” Пушкинді аударуы. Татьянаның зарын Әйгерімнің әсем әнімен қазақ
сахарасына танытуы
“Эпилог” Абай – ақын. Абай өлеңдерінің халық арасына таралуы.
Құнанбай тұлғасының жасалу шеберлігі бүкіл дүние-
жүзілік әдебиет тарихында сирек ұшырасады. Әдеттегі
түсінікпен атасақ, Құнанбай - жағымсыз кейіпкер.
Дұрысында да солай, кері кеткен кер заманның жанкешті
жақтаушысы, рулық-феодалдық жүйенің бір тінін үзгісі, бір
өрімін ыдыратқысы келмейтін шынжырлы шонжар -
жаңаның жауы, күні өткен, тозығы жеткен көненің жамап-
жасқаушысы... Автордың айтуында да Құнанбай тұлғасы
идеялық жағынан алып қарағанда, сол дәуірде қазақ
даласына енді-енді еніп келе жатқан жаңаның жолындағы
кедергіні - ескіні көрсету нәтижесінде туған. Әдетте
осындай ұнамсыз типтер бізде (тек бізде ғана емес)
бірыңғай қара бояумен атастырыла, ылғи жамандық жағы
қазбаланып, кейде тіпті іске алғысыз дөкір, дөрекі күйде
көрсетілетін.
Құ нанбай болса, Абайдан өзіне ізбасар дайындамақ. Сол оймен баласын әр
іске бір салып, өз қарамағ ындағ ы ру басыларғ а жұмсап, сынап та көрді.
Тумысынан зерек, қабілетті, өнерлі жігіт оттай жанып, шоқтай маздап, әке сынынан
сүрінбей өтеді. Барғ ан ауылдарында Абай туралы ұнамды ұғ ым, жақсы атақ,
кейде тіпті әжептәуір аңыз қалып отырады.
Құ нанбайдың қанды қол қатыгездігі, одан туындайтын жолсыз жаза мен
жауыздық, ұлып табысқан бөрілер секілді ұйлыққан қырық рудың қырық
көкжалы - жұмылғ ан қырық жұдырық, тағ ылықпен лақтырылғ ан қырық тас
кесек; осы көріністердің жан түң ілтер жыртқыштық мәні; осындай «жаны
ашымастың қасында басы ауырғ андар» - жұтқа ұшырағ ан жарлы-жақыбайлар,
қира кезік құл-құтандар, басында билігі жоқ әйелдер қауымы, еріксіз ұзатылғ ан
қыздар, қалың малғ а түскен келіндер, түрліше өлу-тірілулер, өшу-жанулар,
осылар қалыптастырғ ан салт-сана, әдет-ғұ рыптар... Осылардың бәрін Абай
сырттай бақыламайды, бар ақындық болмысымен іштей толқына сезінеді,
тебірене түйсінеді және осылардың бәріне бейтарап қарай алмайды, қалыс
қалмайды, әр құбылысқа өзінің қарым-қатысын белгілейді, не құптайды, не
қарсы болады, сол ретпен белсенді қимылғ а көшеді...
Оспан Құнанбайұлы (оң жақтағы бірінші)
Өмірдің небір тамаша нұрлы жақтары – әже мен ананың
перзентке деген шексіз махаббаты (Зере, Ұлжан – Абай), аға
мен іні арасындағы қаяусыз адалдық (Абай – Оспан) , өле-
өлгенше сызат түспеген тамаша достық (Абай – Ербол),
мәңгілік махаббат (Абай –Тоғжан), азамат басын сыйлап
жасалған қарымтасыз жақсылық (Абай – Салтанат),
ерегеспен кек алу (Тәкежан малын қуып әкету, Оразбай аулын
шабу), жігіттіктің ләззатты түндері (Абай – Қуандық), серілік
рахаты (салбурын аңшылық), ақындық шабыттың тәтті
сәттері (өлең туған мезгілдер), биік әнмен қауышқан бақыт
(Біржанның келуі, Әйгерімнің Татьяна әнін салуы), туған
жердің ыстық құшағы (жайлау суреттері) секілді сан алуан
кез-кезеңдер романда айрықша бейнелі, кең тынысты,
өрнекті, ырғақты бай тілмен, дәстүрлі прозаның реалистік
әдістерімен, зор шабытпен суреттеледі.
Кітапханадағы Абай
«Абай жолы» романының поэтикасы
«Абай жолы» эпопеясының поэтикасы және оның жазылу тарихы»,
монографиялық зерттеу. Авторы З. Ахметов. 1984 ж. орыс тілінде «Ғылым»
баспасынан жарық көрген. Еңбекте “Абай жолы”эпопеясының кейбір
поэтикалық мәселелері идеялық-көркемдік ерекшеліктері, кейіпкерлердін
образдарын сомдау, сюжеттік композициялық құрылысы шығ арманың
жазылу тарихымен байланысты талданғ ан. Мұнымен коса романның
өзіндік ерекшеліктерінен туындайтын автордың түпкі ойы, оның жүзеге
асуы, көркемдік шындық пен тарихи шындықтың қабысып, жарасым табуы,
тарихи тұлғ аның образы, тарихты жасаушы халықтың релі жан-жақты
қарастырылғ ан. Сондай-ақ эпопеяның, оның жеке кітаптарының
жариялану тарихы, қолжазбаның сақталғ ан нұсқаларын ой елегінен өткізу,
қазақша түпнұсқа мен орысша аудармасын салыстыру, Мұхтар Әуезовтың
романда бірқатар көркемдік шешім табуына себепші болтан Абай
шығ армашылығ ы жөніндегі ғ ылыми-зерттеу еңбектерін талдау зерттеуші
назарынан тыс қалмағ ан. Жалпы апғ анда, монографияда көркемдіқ
характер шындығ ы мен тарихи шындық, тарихи тұлғ ағ а Мұхтар
Әуезовтың көзқарасы, эпопеядағ ы көркемдік-идеялық жүйенің бірлігі
туралы мәселелерге баса кеңіл аударылғ ан. Кітаптың жауапты редакторы
3. Кедрина, пікір жазғ ан Е. Лизунова. Көлемі 13,9 баспа табақ, таралымы
1500 дана.
Назарларыңызғ
а
рақмет!!!

Ұқсас жұмыстар

М.Әуезов Абай жолы романы

Мұхтар Әуезов «Әжемнің әңгімесі»

Абай жолы. Сабақтың түрі

Кеңгірбай қай шығарма кейіпкері

Мұхтар Әуезов (1897-1961)

М. Әуезов өмірі мен шығармашылағының зерттелу тарихы Қазіргі әуезовтану ғылымының бағытбағдары, соңғы зерттеулер

Мәнерлеп оқу қабілетін дамыту

Мұхтар Әуезов - қазақ әдебиетінің классигі

“Абай жолы” романындағы тарихилық

М. Әуезов Еңлік-Кебек пьесасы

Пәндер