Шәкәрім Құдайбердіұлының “ҚАЛҚАМАН-МАМЫР” дастаны

Презентация қосу

Қарақлпақстан Республикасы
Мойнақ ауданы
№18 орта мектебі

Сабақтың тақырыбы:
Шәкәрім Құдайбердіұлының “ҚАЛҚАМАН-МАМЫР” дастаны.

Білімділік мақсаты: Поэманың оқиғаларын басшылыққа ала
отырып, кейіпкер бейнелерін сомдау. Жазушының идеялық –
эстетикалық мұраты мен табысына тоқталу.
Дамытушылық мақсаты: Жеке тұлға ретінде оқушылардың
ізденімпаздық қасиеттерін дамыту.Шебер де шешен ,өткір сөйлей
білуге машықтандыру.
Тәрбиелік мақсаты: Адамгершілікке, мейірімділікке ,білімге
ұмтылуға ,талаптылыққа тәрбиелеу
ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ
Адамдық борышың,-
Халқыңа еңбек қыл.
Ақ жолдан айнымай
Ар сақта оны біл.
Мақтанға салынба
Мансаптың тағы үшін,
Нәпсіңе билетпе
Басыңның бағы үшін.
Өміріңді сарп қыл өлгеніңше,
Жоба тап,жол көрсет,
Келешек қамы үшін.
Қайтадан қайрылып,
Қауымға келмейсің,
Барыңды,нәріңді,
1858-1931 Тірлікте бергейсің.
Ғибрат алар артыңа із қалдырсаң
Шын бақыт-
Осыны ұқ,
Мәңгілік өлмейсің!
Шәкәрім Құдайбердіұлы-үлкен
ақын,жазушы,аудармашы,
тарихшы,ойшыл.
Қазақ қоғамының рухани
өсуіне үлес қосып,жастарды
ғылым-білім,өнер-өнеге ге
баулуды мұрат еткен ұлы Абай
мектебінің шәкірті,талғамы биік
талант иесі Шәкәрім 1858 жылы
11-шілдеде Шыңғыс тауы
бөктерінде қазіргі Семейдегі
Абай ауданында дүниеге келген.
Әкесі Құдайберді Құнанбайдың
үлкен бәйбішесі Күнкеден туған.
Демек,Шәкәрім Абайдың немере інісі.
Шәкәрім жеті жасында хат танып,әрі қарай өз бетінше ізденіп оқы ған.
Араб,парсы,түрік тілдерін жетік білгендіктен,Фирдауси,Низами,Са ғди,Физули,
Науаи сынды шығыс классиктерінің шығармаларын талдап оқы ған.
Солардың әсерінен “Ләйлі-Мәжнүн” атты ғашықтық дастанын жазған.
Ол Абайдың тапсырмасымен “Еңлік-Кебек”ті де жазып,с әтті ая қта ған.
Сонымен бірге батыс әдебитінен де көп мағлұмат алып,А.С.Пушкинні ң
“Дубровский” повесін поэма етіп қазақ тіліне аударады.
Ол 1895-1906 жылдары хажылық сапармен Меккеге барған уа қытында
Стамбул кітапханаларының бай мұраларымен танысады.
Құнанбай
Күңке Нұрғаным

Ұлжан Айғыз
Құдайберді
Тәңірберді Ысқақ Халиолла Ысмағұл

Оспан

Ибраһим (Абай) Шәкәрім
Кел,жастар,біз бір түрлі жол табалық,
Атадан алтау,анадан төртеу, Арам,айла,зорлықсыз мал табалық.
Өшпес өмір,таусылмас мал берерлік
Жалғыздық көрер жерім жоқ. Бір білімді данышпан жан табалық.
Ал,енді олай болса,кімді алалық,
Қазақта қай жақсы бар,көз салалық.
Шын іздесек-табармыз шыны ғалым!
Жалыналық Абайға жүр баралық.
“ҚАЛҚАМАН-МАМЫР” дастаны.
Шәкәрім шығармашылығында басты орын алатын жанр бұл Абай ұстаздығымен
дарыған дастаншылдық яғни поэма жанры.Жалпы Шәкәрім бірқанша поэма
жазған және аударған.Олар:“Қалқаман-Мамыр”,“Еңлік-Кебек”, “Нартайлақ пен
Айсұлу”,“Мұтылғанның өмірі”,“Ләйлі-Мәжнүн”,А.С.Пушкиннен аударған
“Дубровский” поэмалары.
Соның ішінде мазмұны және көлемі жағынан “Қалқаман-Мамыр” сәтті
жазылған.Поэма тақырыбы қос ғашықтың адал да пәк махаббаты,ғашықтық
мұңы және бұған қарама-қарсы рушылдық,ескі нанымыды сұлтауратқан опасыз
сатқындардың озбырлығы.
Поэма сюжеті автор өмірінен сәл алдын 1722 жылдары Сыр бойын жайлаған
қалың Тобықты руы ішіндегі тарихи оқиғадан алынған.
Демек бұл тарихи оқиға Шәкәрімнің өз руы ішіндегі тарихи дерек болып шығады.
Поэмадағы оқиғалар желісі Орта жүздің белді Арғын руындағы Тобықтының
ішінде болып өтеді.Шығарманың тақырыбы жастардың пәк махаббатына
беріктігі және соған қарсы рушылдық пен әйел теңсіздігі тақырыбы.
Шығарманың басты кейіпкерлері Әнет
баба,Қалқаман,Мамыр,Мәмбетей,Көкенайлардың характеристикасын қаламгер
тиімді диологтарда,портреттерде,мінездерде сәтті баяндаған.Шығарма
шарықтау шегі екі жастың трагедисымен өрбісе,1723 жылғы тарихи қазақ
сорына біткен “ақтабан шұбырынды оқиғасымен аяқталады.
Поэма сюжетін және тарихи оқиға екендігін білу үшін шежіреден түсінейік.

ТОБЫҚТЫ
Кішік
Мәмбетей

Мәмбетей өте бай
Әнет (поэмада Тоқалдан Әйтек
Әнет баба) Байбөрі
болып оның қызы:

және Қосымша дерек
МАМЫР ҚАЛҚАМАН
Оқиға желісі осы Қалқаман мен Мамырдың шынайы сезімінен өрбиді де,бір рудан бол ған екі
ғашық бір ұшырасқанда Мамыр өз әкесінің өзге біреуге ұзат қалы жат қанды ғын Бәйбішеден
білдіреді.Бұған көнбейтіндіктерін білдірген қос ғашы қ ел назарынан тыс жерде қашып Олжай
өмір сүре береді.
Бұл істі білген ру биі Әнет баба Мәмбетей еліне білдіреп,жастарды ж өніне қалдырып Айдос
есесіне қалың төлеп елді татуластырмақ болады.Бұл іске сірә к өнбеген М әмбетей
Қайдос Жігітек
кектеніп алады.Күндердің күнінде Мамыр еліне т өркіндеп келе жат қанда оны М әмбетей
қолбасшысы Көкенай көріп қалып бұл жүзіқара неғып жүр мұнда деп Мамырды оққа 1.Ырғызбай 1.Үркер.
жығады.Соң елді жинап біз Мамырды жазаладық,енді Әнет баба неге Қал қаманды 2.Көтібақ. 2.Мырзатай.
3.Топай. 3.Жортар.
жазаламайды деп оны да өлтірулерін тілейді.Бұған көпшілік Тобы қты елі к өніп алып Әнет
4.Торғай. 4.Өскембай
бабаны мәжбүрлей бастайды.Осы жайттан ж әне сол т ұстағы Қалмақ елі
шапқыншылығы үдегенін жақсы білген Әнет баба ел бірлігі үшін бұған шарасыздан
көнеді.Оның шарты бойынша Қалқаман Көкенай алдынан атпен шауып өткенде оққа
тұтсын тисе,тілегені болсын,тимесе Қалқаманды бұдан былай ж өніне қойы ңдар деп
шешеді.Осы шарт орындалады,бірақ Қалқаман аман қалады да өзін оққа тосқан елден
кетіп Ұлы жұздегі нағашысы Еділбайды паналап Бұхар жаққа кетеді.Сол жақта т ұрмыс Құнанбай
құрып ұрпақ жалғастырады.
Ало осы оқиға болған 1722 жылдан соң 1723 жылы тарихта белгілі Қалмақтар
шапқыншылығы боп қазақ сорына “Ақтабан шұбырынды” оқиғасына жалғасады.Осы
тарихи кесапатты Шәкәрім Қалқаман-Мамыр таргедисына байланыстырып,соны ң
салдарының қарғысы деп т үсіндіргісі келетін сияқты.Олай ойламасқа да
болмайды,шынында бұл оқиғалар 1722-1723 жылдары болып өткені ақиқат.Поэма сюжеті
қысқаша осы.
Шәкәрім Ибраһим (Абай)
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

ҚАЛҚАМАН-МАМЫР дастаны

Абай тәрбиесіне көшпесе

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ

Шәкәрім - шығармашылық

Шәкәрім Құдайбедіұлы (1858-1931)

Шоқан, Ыбырай, Абай Ақан сері, Біржан сал, Сегіз сері

Өмірдің өзі - тіршілік таласы

Шәкәрім Құдайбердіұлы "Қалқаман - Мамыр" поэмасы

Шәкәрім Құдайбердиев

Шәкәрім сонда

Пәндер