Молекулалар қозғалысы. Термометр. Температуралық шкалалар

Физика пәнінің мұғалімі: Оңғарбай Ж.

Орман ауасының құрамына кіретін газдар: 1 - азот, 2 - оттегі, 3 - аргон, 4 - көмірқышқыл газы, 5 - су, 6 - озон, 7 - терпинеол.

фуллерен C80,

Молекулалар қозғалысы

Молекулалар қозғалыс кезiнде бiр-бiрiмен өзара тартылыс және тебiлiс әсерiнде болады.

Тартылу және тебiлу күштерi r-дан тәуелдiлiгi әртүрлi, сондықтан олардың қорытқы күшi нөлден өзгеше. Белгiлi бiр r = r0 арақашықтықта тебiлу күшi арасында тепе-теңдiк орнайды. Молекулалардың диаметрiмен салыстырылатын бұл арақашықтық тепе-теңдiк жағдайына сәйкес келедi. r < r0 болғанда тебiлу күшi тартылу күшiнен басым болады. Сондықтан молекулалар бiр-бiрiне ене алмайды.

Олардың арасындағы арақашықтық r > r0 өскен сайын, молекулалардың тартылуы тебiлуiн жеңе бастaйды. Олардың ыршып кетуiне жол бермейдi. r >> r0 кезiнде, молекуларалық күштердiң әсерi болмайды.

Қазiргi заманғы приборлар көмегiмен алынған жеке атомдар мен молекулалар кескiнi. Суретте вольфрам инесiнiң ұшында атомдардың орналасуы (ақ дақтар)

Кремний пластинасы бетiнiң микрофотографиясы келтiрiлген, мұндағы дөңдер - кремнийдiң жеке атомдары.

Температура

температура денелер жүйесiнiң жылулық тепе-теңдiк күйiн сипаттайды.

өзара жылулық тепе-теңдiкте тұрған жүйенiң барлық денелерiнiң температуралары бiрдей болады.

температура дене бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясының өлшемі болады, бұл энергия неғұрлым көп болса, дененің температурасы соғұрлым жоғары болады.

табиғат пен техникада кездесетін кейбір температуралар

Адам есінен айырылатын критикалық температура

+ 42 °С

Жер бетіндегі ең жоғарғы температура (Солтүстік Африка)

+ 58°С

Жер бетіндег ең төменгі температура (Антарктида)

- 88 °С

Марстағы орташа температура

- 60 °С

Шолпандағы орташа температура

+ 470 °С

Қағаздың тұтану температурасы

+ 233 °С

Май шам жалынының температурасы

+ 1100°С

Күн бетіндегі температура

+ 6000°С

Күн ядросындағы температура

+15 000 000 К

Сұйық азоттың температурасы

- 200 °С

Термометрлер өте көп түрлі

Термометр тарихы

Галилео Галилей 1592 жылы суреттегі термоскоп принципін жасады.

Ең алғаш сұйық термометрді 1631 жылы француз физигі Ж. Рей ойлап тапқан.

Температура шкалалары

Мұздың еруі (00С) және судың қайнауы (1000С) температуралары негізге алынып жасалған шкала швед астрономы А. Цельсийдің құрметіне “Цельсий шкаласы” деп аталады.

АҚШ пен Англияда 1714 жылы неміс физигі Фаренгейт ұсынған “Фаренгейт шкаласы” осы уақытқа дейін қолданылады.

Оның 3 тірек нүктелері бар. Алғашқысы 1709 жылғы қатал қыс температурасы (00Ғ), екіншісі еріген мұздың температурасы (320F), Үшінші тірек адам денесінің температурасы (980F) алынған.

1848 жылы У. Томсон (лорд Кельвин) ұсынған температураның термодинамикалық шкаласы бойынша өлшенетін температура абсалют температура деп аталады.

Температуралық шкалалар

А-деңгей

Суреттегі термометрлерге қарап бөлік құнын анықтаңдар (Фаренгейт және Цельсия шкаласы бойынша), көрсетулерін жазыңдар.

Зат молекулаларының өте кіші екендігін қалай дәлелдеуге болады?

В-деңгей

Темір жолдың рельстерін неге бір біріне тиістірмей арасына саңылау қалдырады?

Неге сүт, бензин сияқты сұйықтарды ернеуіне дейін толтыра құюға болмайды.

Темір де, бетонда қыздырғанда ұлғаяды. Темірбетон құрылыстарында іс жүзіне оның маңызы қандай?

Мыс бұрандаға темір гайканы қолмен бұрап кіргізді. Артынан бұранданың біразын салқын цехқа, біразын температурасы жоғары ыстық цехқа жөнелтті. Сонда салқын цехтағы бұранадаларды қолмен бұрап алу оңай ал, ыстық цехтағы бұрандаларды қолмен бұрау мүмкін емес. Неге?

Мыс пластинкадан дөңгелек шеңбер сызылды. Егер пластинканы қыздырсақ, шеңбер дұрыс қалпында қала бере ме?