Жасуша туралы мәліметтер

Презентация қосу

ЖАСУША
Орындаған: Мансұрова Әнел, БТ-
407 тобы
Тірі ағзалардың ортақ
белгісі – денесі жасушадан
тұрады. Кез келген тірі
ағзаның тіршілік
белгілерін сақтайтын ең
кіші құрылымдық бөлшегі
– жасуша. Көлемі кіші
болғанымен, мыңдаған
қосылыстар, жүздеген
заттар жасушада үнемі
түзіліп, реакция тізбегіне
қатысады. «Жасуша»
терминін ғылымға 1665
жылы ағылшын
жаратылыстанушысы
Р.Гук енгізген. Жасушаны
зерттейтін ғылымды
Жасуша құрамында: жасуша
қабықшасы, цитоплазма, ядро,
рибосома, митохондрия,
эндоплазмалық тор, Гольджи
кешені, лизосома кездеседі.
Жасуша қабықшасы - жасуша
сыртын қаптайды. Ол өте тығыз,
өте қатты, қалың ыстық суда,
басқа да қосылыстарда ерімейтін
мықты болады. Қабықша -
жасунықтан (целлюлоза) тұрады.
Қабықшаның өте жұқарған жерін –
саңылау деп атайды. Санылау
арқылы бір жасуша мен екінші
жасуша арасында өзар су, газ, зат
алмасады, байланысады. Қабықша
жасушаға белгілі пішін және
мықтылық қасиет береді.
Ядро - хромосомалары бар жасушаның негізгі органоиды. Жоғары
сатыдағы көптеген өсімдіктер, жануарлар мен
саңырауқұлақтардың жасушаларында бір ядро бар.
Қарапайымдар мен төменгі сатыдағы өсімдіктердің бірнеше
ядросы болады. Ядроның диаметрі - 3-10 мкм. Оның екі
жарғақшадан тұратын қабығы бар. Ядро жарғақшасының
шұрықтары өте көп, сол шұрықтар арқылы ядро мен цитоплазма
арасында заттардың белсенді тасымалы іске асады.
Цитоплазма – ядроны қоршап жатқан Жасуша бөлігі. Оның
құрамындағы химиялық макро және микроэлементтерден
күрделі органикалық қосылыстар (ақуыздар, көмірсулар,
липидтер, нуклеин қышқылдары, гормондар, ферменттер,
витаминдер, тағы басқа) және минералдық заттар түзіледі.
Рибосома тірі организмдердің
барлығынан дерлік табылған. Әр
жасушада шамамен 1000-нан 10000-
ға дейін Рибосомалар болады.
Диаметрі шамамен 20 нм-дей.
Рибосомалар екі класқа бөлінеді: 70S
және 80S. 70S Рибосома ядросы жоқ
прокариоттар жасушаларында, ал
80S Р-лар эукариоттардың
цитоплазмасында болады. 70S
рибосомасының 60 — 65%-ы РНҚ
және 35 — 40%-ы ақуыздан, ал 80S
рибосомасының 50%-ы РНҚ-дан,
50%-ы ақуыздан құралады.
Құрылымы жағынан Рибосомалар
үлкен және кіші суббөліктерден
тұрады.Рибосомалар цитоплазмада
топтасып (5-70-тен) орналасып,
полисомалар (полирибосома) түзеді.
Митохондрияларды 1952 жылы Палад пен Шестранд
ашқан. Осы кезден бастап бұл органоидтар барлық тірі
организмдердіқ (микроорганизмдердің өсімдіктер мен
жануарлардың) клеткала-рынан табылған. Оларды
көбінесе клетканың энергия орталықтары деп атайды.
Жануарлар мен өсімдіктердің (жалпы алғанда аэробты
орга-низмдердің) тыныс алуының негізінде жататын
органикалық зат-тардық тотығуы және оттегімен
әрекеттесуі митохондрияларда өтеді. Митохондриялар
пішіні мен өлшемдері женінен алуан түрлі болады, бұл
клетканың әрбір типіне тән қасиет. Қызылша тамырында
олардың түрі гантель тәрізді болады. Ал көпшілік
жағдайда олар жұмыр пішінді болып келеді.
Эндоплазмалық тор (ЭТ) клеткадағы каналдар мен қуыстардан
тұратын таралған тордан тұрады, заталмасуы қарқынды жүредi.
ЭТ арқылы мембранадағы синтезделген заттар тасымалданады.
Эндоплазмалық тордың орташа көлемi клетканың жалпы
көлемiнiң 30-50% -ге дейiн құрайды. ЭТ мембранасының екi түрi
бар: тегiс және бұдырлы. Тегiс мембранада май және көмiрсу
алмасуына қатысатын ферменттi жүйелер орналасады. Мұндай
мембраналар май бездерiнiң клеткаларында көп, ол жерде май
синтезi жүредi, бауыр клеткаларында көп, ол жерде гликоген
синтезi жүредi. Бұдырлы мембраналар қызметi – рибосомада
жүретiн белок синтезi. Бұдырлы мембраналар биологиялық
белсендi заттар гормондар түзушi бездi және жүйке
клеткаларында көп.
Лизосомалар (грек. лизео – ерітемін, сома – дене) диаметрі 0,4-0,5
мкм болатын цитоплазмадағы ең ұсақ мембраналы денелер.
Лизосомаларды 1955 жылы биохимик ғалым Де Дюв ашқан. Осы
органелланың құрамында 50-ге тарта түрлі гидролиттік
ферменттер бар, ол ферменттер дезактивтелген күйде болады.
Бұл ферменттердің молекулалары түйіршікті эндоплазмалық
тордың рибосомаларында синтезделінеді де, тасымалдаушы
көпіршіктермен Гольджи кешеніне тасымалданып, сол жерде
модификацияланады. Гольджи кешенінің цистерналарының
жетілген бетінен алғашқы лизосомалар бүршіктеніп бөлінеді.
Гольджи аппаратын Гольджи кешені, немесе клетка ішілік торлы
аппарат деп те атайды. Гольджи аппараты көптеген цистерналар,
көпіршіктер, табақшалар, түтікшелер, дорбашалардан тұратын
жиынтық. Микроскоппен қарағанда Гольджи аппараты тор
тәрізденіп көрінеді, дегенмен ол цистерналар, каналдар және
вакуольдер жүйесі.
Гольджи кешенінің негізгі элементі – диктиосомалар. Олардың
саны әр клеткада бірден бірнеше жүзге дейін. Диктиосомалар
өзара каналдармен байланысқан. Жеке диктиосоманың пішіні
пиала тәрізді. Диктиосоманың диаметрі шамамен 1 мкм, ол
паралель жатқан бірнеше (4-8) саңылаулары бар жалпақ
цистерналардан түзілген.
Сонымен, адам ағзасы - миллиардтаған
жасушалардан құралған, өздігінен реттеліп, жаңарып
тұратын біртұтас күрделі жүйе. Ағзанын даму
үдерісінде жасушалар мен жасушааралық заттар -
ұлпаларға, мүшелерге, мүшелер жүйесіне және
біртұтас ағзаға бірігеді.
Жасуша - тіршіліктің негізгі бірлік өлшемі. Барлық тірі
ағзалардың денесі (вирустан басқасы) жасушадан
тұратыны бізге мәлім. Жасушаның құрылысы
электронды микроскоптың көмегімен терең зерттелді.
Электронды микроскоппен жасуша құрылымдарының
өте ұсақ бөлшектеріне дейін анық көруге болады.
Жасушалар құрылысы, қызметі, пішіні, мөлшері
жағынан әр түрлі болады. Адам денесі
жасушаларының пішіні - домалақ, ұзынша, жалпақ,
төртқырлы, көпқырлы, призма төрізді және т. б.
Жасуша мөлшері мен пішінінің әр түрлі болып келуі
аткаратын қызметіне байланысты.

Ұқсас жұмыстар

ЖАСУША ТЕОРИЯСЫНЫҢ АШЫЛУЫ

Цитология - жасуша туралы ғылым

Клетка ең ұсақ тірі система, оның құрылысы және атқаратын қызметі

Биомембрана арқылы зат тасымалдау

Бірінші микроскопиялық кезең

Жасушаның молекулалық биологиясы

Клетка теориясы

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ЖАСУШАЛАР МЕН ҰЛПАЛАРДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ

Микроорганизм түрлері

Жасуша, органоидтар құрылысы және қызметтері

Пәндер