БЫЛҒАРЫ ШИКІЗАТЫ

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей
қаласынын Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

БЫЛҒАРЫ ШИКІЗАТЫ

Орындаған: Дикенова Д.Б
Тобы:ТК-421
Тексерген:Бауыржанова.А.З

Семей қаласы
2015 жыл
Жоспар:
1. Терінің топографиясы, құрылысы
2. Терінің химиялық құрамы
3. Теріні консервілеу және сақтау
4. Былғары шикізатының ақаулары
5. Өндірістік партия

Тері - жануарлар денесінің сыртқы қабаты. Ол ағзаны сыртқы орта
әсерінен қорғайды және сонымен қатар зат алмасу, сырт қа шы ғару,
жылу реттеу процесіне қатысады.
Тері түкті, жүнді жабыннан, эпидермистен
(қыртыс), дерма (өзең) мен теріасты
жасушадан (шел) тұрады.
Былғары шығару үшін тері
өзеңі, ал үлбір және тон үшін өзеңге қоса
қыртыс пен түкті жабын пайдаланылады.
Қыртыс — жүнді жабын астында
орналасқан беттік қабат. Ол өте жұқа,
терінің 1/20 бөлігін құрайды және
бірнеше эпителиальды тор қатарынан
тұрады.

Өзең -бұл терідегі беріктілігімен де,
қалыңдығымен де ерекшеленетін ең
негізгі қабат.

Теріасты шел қабаты борпылдақ
талшықтардан тұрады. Талшықтар
арасында май мен қан тамырлары көптеп
орналасады.
• негізінен ретикулин белогынан
ы
тұрады. Ол барлық өзеңді
өткізетін және эпидермиспен
талшығ
шекараласқан қабатқа қалың
тор түзеді.
Ретикул
• коллаген талшығынан аздаған
ы
бұйралығы мен біраз
қалыңдығымен өзгешеленеді.
талшығ
Олар өзеңнің төменгі бөлігі, тор
шекарасында орналасқан.
Эластин
ы
• белок коллагенен пайда болады, талшығ
оның қайнатқан кезде желімге
айналуы негізгі қасиеті болып
н
табылады. Коллаге
Өзең екі негізгі қабаттарға бөлінеді: емізікше
және торлы.
Емізікше қабат өзеңнің жоғарғы бөлігінде
орналасқан. Көбінесе, малдардың осы жерінде
жүн тамыры бекиді. Осыған тер мен май бездері
кіреді. Бұнда коллаген талшықтары жұқалау. Олар
түк қалташығына қарсы бағытталған.
Торлы қабат - өзеңнің төменгі қабаты. Ол
былғары мен теріден өнделген барлық терінің
беріктігін анықтайды. Ол біркелкі коллаген
талшықтарының өрілімдерінен тұрады. Біз осы
қабаттың иілгіш, жұқа болуын қадағалаймыз.
Қабат жұқалығы малдың жай-күйін анықтайды,
күту жағдайына, сою уақытына, малдың түріне
байланысты құбылады. Талшықтардың өрілу
топтары терінің қай жерінде орналасуына
байланысты сипатталады.
ТЕРІНІҢ ТОПОГРАФИЯЛЫҚ БӨЛІКТЕРІ:

а -мүйізді ірі малдын терісі;
б-жылқы терісі, штрихпен белгіленген ең қалың тығыз
жері жая -"шпигель";
в -тиін терісі.
Ірі қара мал және жыл қы терісіні ң топографиясы

Терінің топографиялық құрылысы негізінде мех өндірісіндегі
қалдықтарды болдырмау үшін, көбінесе ірі емес мамықтық мал
терілерін қолданады. Ал тері өндірісінде шошқа, жылқы, ірі қара мал
терілерімен байланысты. Олардың топографиясы біршама өзгеше.
Ірі қара мал терісінің бөліктері:

Жонарқа
• Тері өндірісіндегі терінің 2 маңызды бөлігі. Ол
беріктігі мен жыртылған кезде аз ұзартуымен
сипатталады.

Құйымшақ тұсы
• Теріні тығыз және иілгіш бөлігі.

Қол және мойын
• Бұлар борпылдақ және жұқа болып келеді.
ТЕРІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Ақуыз

Минералд
Майлар Тері ы тұздар

Су
АҚУЫЗ. Былғары өндірісі үшін маңызды роль атқаратын терінің негізгі
элементі. Тері жанғанда ақуызда жанады. Өзіне тән иіс б өледі. Теріні ң құрамында
әртүрлі ақуыздың көптеген мөлшері бар. Олардың ішіндегі маңыздысы: коллаген,
эластин, кератин.

Коллаген. Дерма және
тері асты клетчаткасының
талшықтары колагеннен
құралған.

Эластин. Терінің
эластиндік
талшығынан құралған.

Кератин. Эпидермис
пен тері жүн сонымен
қатар малдың мүйізі
мен тұяғы кератиннен
құралған
СУ Мал денесінен сыпырыл ған жас тері я ғни
консервленбеген тері салма ғыны ң 65-70 % су құрайды.
Терідегі суды ң м өлшері жынысына, жасына ж әне
түріне байланысты әр т үрлі болады. Сиыр терісіне
қара ғанда өгіз терісінде су к өбірек, ал б ұзау терісіне
қара ғанда сиырда.

МИНЕРАЛД Минералды тұздар. Малды ң денесінен жа ңа
Ы ТҰЗ
сыпырылған теріде минералды т ұзды ң
мөлшері шамамен -1-1,5%. Эпидермисте
минералды тұздар к өбірек шамамен 2%. Тері
асты клетчаткасында аз шамамен 0,5%.

МАЙ Май. Терідегі майды ң м өлшері малды ң т үріне,
жасына, жынысына ж әне қоректік
заттардың жиналу де ңгейіне байланысты.
Әсіресе шошқа және қой терілерінде май
мөлшері к өп 30%.
Мехтік теріден өнделген тері тіні төмендегідей
негізгі талаптарға сай келуі керек:

Жұмсақтық
Иілгіштік

Беріктік

Қалыңдық
КОНСЕРВІЛЕУ
Консервілеу деген теріден
ылғалдың белгілі бір мөлшерін арылту
(су жоқ болса бактериялар дамымайды).

Теріні консервілеу және сақтау Жас
теріні шіруден сақтап қалу үшін, жас
теріні міндетті түрде суытып алып, 1÷2
сағаттың ішінде консервілейді.
Консревілеудегі негізгі әдістер

Мұздату

Құрғақ Әді Ылғалд
ы тұздау
тұздау
с

Тұзсыз
кептіру
Бұл әдістің
кереметі тepi
тінінің сапасы,
ал кемшілігі –
көп тұз шығыны.
1 кг тepiгe 400 г
тұз алынады,
• Ылғалд
кальциленген
сода 1/400 ы
қатынастағы
консервілeyшi тұздау
тұзбен ІКМ,
бұзау, тана
терілері
тұздалады.
Ақ таңдақ – жел мен мұздаудан туады. Бұл кезде тері
борпылдақ, ұсақ саңылаулы, созылмалы емес, ақшыл түсті
болады, сондықтан оны сорғытуға тура келеді.
Мүйіздену - шикізаттың кeлeci өндеуін қиындатып, сынғыш
және қатты болады. Бұл күн көзінен сақтамаудан туады.
Көгеру - аз кептіріліп, теріде ылғалдың қалып қоюы әсерінен
болады.
Шірік - шіріткіш бактериялардың әсерінен терінің
зақымдануы.
Шірік болу себептері:
Консервілеуді кешіктіру;
Дұрыс құрғатпау;
Жоғары температурада құрғату;
Ылғалдың көп мөлшерде қалып қоюы;
Бұл әдіс - бұзау,
тана, қой, ешкі,
құлын терілерін
консервілеу үшін
өте қажет. • Тұзсыз
Артықшылығы -
арзан және оңай, кeптiр
кемшілігі - теріде
кажетсіз
y
қабыршықтар
пайда болып, май
қышқылы әсерінен
илеуге тура келеді.
Бұл тәсілді қолданған
кезде, алдымен теріні
тұздайды, сосын
құрғатады. Кемшілігі -
консервіленген терінің
жоғары
гигроскопиялығы болып • Құрғақ
табылады. Сол себептен
қоймадағы тері тұзда
ылғалдылықтан шіріп,
дымқылданып кетеді. у
Негізінен құрғақ
тұздауды ыстық
климатты жерлерде де,
суық климатты
жерлерде де қолдана
береді.
Бұл жас теріні
консервілеудің
қарапайым әдісі, төмен
температурада
бактериялар өздерінің
тіршілігін тоқтатады
және мұздатылған тері
шірімейді дегенге • Мұздат
негізделген. Шикізат
мұдай күйде ұзақ у
сақталады, алайда
температура нөлден
жоғарылағанда ериді
және тері бұзыла
бастайды. .
• Өндіріске жіберілмес
бұрын былғары шикізаты Былғары
қоймаларда сақталады.
Өте жақсы тазаланып шикізаты
консервіленген былғары н сақтау
шикізатының өзі дұрыс
сақталмаудың әсерінен
өзінің сапасын
төмендетеді, өндіріске
мүлде жарамсыз болып
қалуы да мүмкін
Былғарылық шикізатының ақаулары –
терінің барлық ауданы бойынша немесе жеке
жерлеріндегі өңделген былғарының сапасын
төмендететін немесе оны пайдалану дәрежесін
азайтатын бүлінулерді айтамыз.
Ақау
түрлері

теріні дұрыс дұрыс
консервіленбеу
тірі сыпырмаған және дұрыс
кезіндегі нан пайда сақталмаудың
ақаулар болатын салдарынан
ақаулар пайда болатын
ақаулар.
ТІРІ КЕЗІНДЕГІ АҚАУЛАР
ТІРІ КЕЗІНДЕГІ АҚАУЛАР МАЛДЫ ДҰРЫС АСЫРАМАУДЫҢ
НӘТИЖЕСІНДЕ ПАЙДА БОЛУЫ МҮМКІН, НАҚТЫРАҚ АЙТСАҚ,
НАШАР АЗЫҚТАНДЫРУ, ТЕРІ АУРУЛАРЫНЫҢ САЛДАРЫ ЖӘНЕ
ӘРТҮРЛІ МЕХАНИКАЛЫҚ МЕРТІГУЛЕР.

бөгелек шаққаннан кейінгі тесіктер

кене-безді ақаулары, кене жабынды ақаулары

микрофиляр, шикізаттың шорлануы

таңбаның орны, біткен жараның орны

қамшының ізі, ағаш қамыт орны, ер-тоқым орны

мүйізбен жаралану, сызат, жыланшық
бір бағытқа қарай қайырылған жүн, мойын терісіндегі
қатпарлар,
ТЕРІНІ ДҰРЫС СЫПЫРМАҒАННАН ПАЙДА
БОЛАТЫН АҚАУЛАР

МАЛДЫ ҚАТЕ СОЮ НЕМЕСЕ ТЕРІНІ БЕЙ-БЕРЕКЕТ
СЫПЫРУ СОҒЫНАН ӘРТҮРЛІ АҚАУЛАРДЫҢ ПАЙДА
БОЛУЫНА ӘКЕП СОҚТЫРАДЫ.
терінің кесілуі

терінің қиылуы
терінің жұлынып
кетуі
қате кесу
Терінің дұрыс консервіленбеу және
дұрыс сақталмауының салдарынан
пайда болатын ақаулар

шіріген
көктеген тот қамба күйесі, сыну,
тері (қате дақтары,ақ тышқанның мүйіздену,қыр
транспортта таңдақтар кеміруі тыстар
у)
ӨНДІРІСТІК ПАРТИЯ - түрі, салмағы немесе ауданының өлшемі,
консервілеу әдісі, қалыңдығы мен тығыздығы, жүнділігі мен с ұрыпы, сонымен
қатар шығу тегі және малдың тұқымы бойынша біртекті терілер тобын айтамыз.
Шикізаттарды өндірістік партияға іріктеу партияны жинақтау деп аталады.
ІРІКТЕУ
Ірі қара мал
шикізаты,
шошқа, жылқы,
Салмақ
теңіз
жануарлары бойынша
және түйе
терілері

Ауда
Қой мен ешкі н
терілері көле
мі
Пайдаланылған
әдебиеттер:
1. Әсенова Б.Қ. Былғары және мех технологиясы: оқу
құралы / А.Н.Нұрымхан, А.Н.Нұрғазезова.- Семей, 2008.

2. Мәдиев Ө.Қ. Былғары және тері технологиясы: оқулық /
Айтөленова Қ.Т. – Алматы,2010.

Ұқсас жұмыстар

ЖАСАНДЫ БЫЛҒАРЫ МЕН ЕЛТІРІ

Былғары және тері өндірісінің шикізаты

Германия мемлекетіндегі былғары шикізатын өңдеу технологиясы

Жүн мен қылшықты өңдеу

Тамақ және жеңіл өнеркәсібі

Жеңіл өнеркәсіп

Жүн талшығының құрылымы

ТЕРІ ШИКІЗАТЫ, СҰРЫПТАУ

Тері шикізатының тауарлық қасиеттері

Илеу үрдісі

Пәндер