Бауыр тәрізді мүктер

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым мимнистірлігі

Семей қаласының Шәкәрім атыдағы мемелекеттік университеті

Тақырыбы:Бауыр тәрізді мүктер

Орындаған:Жайсаңбаева С. Ж.

Тексерген: Мадыбекова А. С.

Топ: БЛ - 309

Семей 2015

МҮК ТӘРІЗДІЛЕР БӨЛіМІ (МОХОВИДНЫЕ) - ВКҮОРНҮТА

Бұл бөлімге өмір сүруі ылғалы жеткілікті, көп жағдайда тіпті аса ылғалды ортамен байланысты болып келетін жоғары сатыдағы өсімдіктер жатады. Аздаған мүк тәрізділер ылғалы жеткіліксіз облыстарда өмір сүреді. Мүк тәрізділердің карапайым түрлері сабаққа және жапыраққа бөлінбейді, олардың вегетативтік денесі талломнан немесе слоевищеден тұрады. Жақсы жетілген мүк тәрізділер нағыз жапырақты сабақты өсімдіктер болып келеді. Барлық мүк тәрізділердің тамырлары болмайды.

Өсімдіктің субстратқа бекінуін және топырақтан ылғалды кабыддау қызметін ризоидтары атқарады. Ризоид дегеніміз сыртқы клеткаларда болатын өсінділер.

Мүктер

Бауыр мүктері класы

(Нepaticopsida)

Антоцероттар класы

(Аnthocerotopsida)

Жапырақты сабақты мүктер класы (Bryopsida)

Мүк тәрізділерді инвентаризациялау әлі күнге дейін аяқталмаған, әсіресе бриологтар тропикалық және оңтүстік жарты шар аймақтарын нашар зерттеген. Дүние жүзі бойынша шамамен 22000-нан 27000-ға дейін мүк тәрізділердің түрлері кездеседі. Олардың 8500 дейін бауыр мүктері (280 туыс), 14500-ге дейін {кейбір авторлардың мәліметтері бойынша 18000-дейін) жапырақты-сабақты мүктер (700-ден аса туыс) және 300-дей түрін (3 немесе 6 туыс) антоцероттар түзеді. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің ішінде түрлерінің саны жағынан мүк тәрізділер гүлді өсімдіктерден кейінгі екінші орынды алады.

БАУЫР МҮКТЕРІ КЛАСЫ

Бұл кластың өкілдері вегетативтік денесінің дорзовен-тральды болып келуімен ерекшеленеді. Бұларға талломды формаларымен қатар жапырақты сабақты өсімдіктерде жатады. Алайда соңғыларының вегетативтік денесі жапыраққа және сабаққа бөлінгенімен дорзовентральды қалпын сақтайды. Бауыр мүктерінің кейбір клеткаларында (талломды және жапыракты сабақты өкілдерінде) бір, екі немесе бірнеше майлы денешіктер болады. Олар әзірге сферокарпуста және антоцероттарда белгісіз. Майлы денешіктер клеткалардың ішінен шығатын артық заттар (секреты) . Химиялық кұрамы жағынан, олар эфир майларының қоспасы, шамасы өсімдіктерді малдың жеп қоюынан қорғайтын болса керек.

Бауыр мүктерінің аздаған бір тобының жапырақтары мен сабақтары болады. Олардың вегетативтік денесінің құрылысы радиальды болып келеді (Нарlоmіtrіаsеs) .

Спорофиттің қорапшасында спорадан баска элатералар болады, олар споралардың шашылуына үлкен әсерін тигізеді.

Бауыр мүктерінің протонемасы нашар жетілген және көп жағдайда ол қысқа жіпше немесе пластинка түрінде болады.

Бауыр мүктері класы

Маршанциялар

Marschantiidae

Юнгерманиялар

Jungermannidae

Маршанциялар

Маршанциялар муктерінін 6000 түрі, 300 туысы белгілі. Бүл катардың ең кең таралган және танымал түрі кэдімгі маршанция - Marchantia polimorpha. Ол солтүстік жарты шардың орман зонасында кең таралган (космополит) . Денесі жіпшелі талломнан тұрады (калындыгы 1-2 см-ге, кейде 5-20 см-дей), дихотомиялы бұтактанған, таллом шетіндегі оймакшада өсу нүктесі орналасқан, күрылымы дорзо-вентральды, талломның жогаргы бетінде шығарушы бүршіктерінде сағакты аяғы бар диска пішінді антеридий жэне көпсәулелі жұлдыз пішінді архегониясы бар. Ал төменгі бөлігінде бірклеткалы ризоидтары (қарапайым жэне тілшік) жэне амфигастриялары болады. Архегония мен антеридия дамығаннан кейін су аркылы ұрықтану жүреді, архегония қауашаққа немесе қорапшаға айналады, споралары 33 диплоидты. элатера аркылы тарайды. Спорадан алғашкы жіп немесе протонема, ал одан жана маршанция дамиды. Практикалык манызы жок.

Маршанцияның өмірлік циклы:

А-спорогон; Б-гаметофит; М-мейоз; 1-споранның өсуі және өскіннің түзілуі; 2-таллом; 3-эпидерма; 4-устьице; 5-ассимиляциялық ұлпа; 6-қалыңдаған қабықша; 7-ризоидтар; 8-кәрзеңке; 9-тірек (көтерме) ; 10-антеридий; 11-сперматозойд; 12-архегоний; 13-жұмыртқа клеткасы; 14-спорагонның түзілуі; 15-спора түзетін клеткалар және элатердің бір бөлігі; 16-спора мен элатердің түзілуі; 17-споралардың шашылуы.

Кәдімгі маршанцияның вегетативті көбеюі:

А-кәрзеңкесі бар талломның бір бөлігі; Б-кәрзеңке (тікесінен жарып карағанда) ; В-өнім денешігінің түзілуі; Г-өнім денешігі (сыртқы түрі және кесіндісі) .

Юнгерманиялар

Неміс биологы Юнгерманнын кұрметіне юнгерманиялар деп аталған. 8 мыннан астам (казір 5 мың) түрі жэне 195 туысы белгілі. Талломды жэне жапыраксабакты формалары да болады. Қоныржай жэне салкын ендіктерде тарапған, бірақ негізінен тропикада кен тараган эпифиттер, эпифиллдер. Ішкі кұрылымы өте карапайым, дорзо-вентральды. Практикалык маңызы жок.

Юнгерманиялар қарапайым, анатомиялық құрылыстарын сақтай отырып, сыртқы құрылыстарының күрделенуіне қол жеткізген. Сөйтіп олардың жапырақты сабақты құрылысы қалыптасқан. Түрлерінің саны жағынан юнгерманиялар ең көбі болып есептелінеді, олар әсіресе табиғи жағдайда орасан көп болып келеді.