Вирустардың нәсілдік қасиеттері, олардың өзгергіштігі. Мутация түрлері. Гендік инженерия. Вирустарды лабораториялық жағдайда өсіру ерекшеліктері, торша өсінділерін алу және олардың классификациясы»

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АГРАРЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТ «ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ САНИТАРИЯ» КАФЕДРАСЫ

БӨЖ
ТАҚЫРЫБЫ: «1. ВИРУСТАРДЫҢ НӘСІЛДІК ҚАСИЕТТЕРІ,
ОЛАРДЫҢ ӨЗГЕРГІШТІГІ. МУТАЦИЯ ТҮРЛЕРІ. ГЕНДІК ИНЖЕНЕРИЯ.
2.ВИРУСТАРДЫ ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДА ӨСІРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ,
ТОРША ӨСІНДІЛЕРІН АЛУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ»
ОРЫНДАҒАН :АКИМЖАНОВА МАРАЛ
ТОБЫ : ВС-303
ТЕКСЕРГЕН :ОМАРБЕКОВ Е.О.

2015 ЖЫЛ
Генетика — бүкіл тірі ағзаларға тән тұқым қуалаушылық пен
өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір саласы. Бұл
атауды 1906 жылы ағылшын биологы У.Бэтсон ұсынды. Вирус
генетикасы танудың практикалық мәні зор. Ол тірі вакцина
жасайтын штамдар, арнайы антиендер алу. Вирустар мен жалпы
клеткалардың тұқым қуалау негізі нуклеин қышқылдары.
Вирустардың нуклеин қышқылының індетті ауруларды тудыру
қасиеті дәлелденген.
Ген(грек. genos — тұқым, тек) — тұқым қуалаудың қандай да бір элементар
белгісін қалыптастыруға жауапты материалдық бірлік. 1909ж Иогансен ашқан
осы ұғымды. Вирустардың гені- нуклейн қышқылының ДНҚ немесе РНҚ-ның
белгілі бір бөлігіне орналасқан, тұқым қуалауды ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін
өлшем бірлігі.
Ұсақ вирустарды 3-4 ген
Ірі вирустарда 150-ге дейін ген болады.
Әрбір генде бір полипептидтің коды жазылғын.

1 ген- 1 РНҚ- бір белок
Вирустардың тұқым қуалау қасиеттерін – генетикалық белгі деп
Вирустардың тұқым қуалау қасиеттерін – генетикалық белгі деп
атайды.
атайды.
Генетикалық мәліметтер жинағы –генотип деп аталады. Бірақ вирус
Генетикалық мәліметтер жинағы –генотип деп аталады. Бірақ вирус
геніндегі бұл мәліметтер түгелдей белгі бере бермейді. Генотип пен
геніндегі бұл мәліметтер түгелдей белгі бере бермейді. Генотип пен
табиғи ортаның қарым-қатынасына байлансты. Бұл көрініс- фенотип.
табиғи ортаның қарым-қатынасына байлансты. Бұл көрініс- фенотип.
Вирустарға өзгергіштік қасиеті де тән. Ол 2 процесспен
байланысты:
мутация
• латын тілінде mutatіo – өзгеру – табиғи жағдайда кенеттен болатын немесе қолдан жасалатын
генетикалық материалдың өзгеруі. Соның нәтижесінде ағзаның белгілері мен қасиеттері т ұқым
қуалайтын өзгергіштікке ұшырайды. Ғылымға мутация терминін 1901 ж. голланд ғалымы Х. де Фриз
(1848 – 1935) енгізді.

рекомбинация
• бір торшаны екі түрлі вируспен зақымдағанда болатын будандасу. Генетикалы қ рекомбинация
нәтижесінде аналық вирустарда жоқ мәліметтер жинағы жазыл ған ұрпа қ геном пайда болады.
Вирустарда бұл байланыс екі түрлі әдіспен өтеді: молекулалар алмасуы ж әне ген алмасуы. Молекула
алмасуда нуклеин қышқылының бөлшектері алмасады, мұнда ковалентті байланыс үзілмейді (мысалы,.
грипп вирусындағы РНҚ үзінділерінің алмасуы). Ген алмасуында нуклеин қыш қылыны ң ковалентті
жалғаулары үзіліп қайта қосылады. Бүл жағдайда екі геном бірімен бірі араласып кетсе, жа ңа ұрпа қ
геномы пайда болады. Мұндай жағдай екі түрлі вирус бір торшаға кірсе ғана туады. Ген араласу әдісімен
үзік геномды вирустар ғана будандасады. Онда екі вирусты ң геном кесінділері бір бірімен алмасады
Вирустар өсетін клеткаға бір мезгілде екі немесе одан да көп
вирус кіруі ықтимал.Сондықтан өсіп – өну жолында
вирустар бір – бірімен генетикалық қарым – қатынаста
болады.Олардың арасында генетикалық хабарлардың
алмасуы мүмкін.Вирустардың арасында генетикадан тыс та
қатынас болады.Генетикалық қатынастардың әсерінен
жаңа вирустар пайда болады, олар өз қасиетін екі аналық
вирустан да алады. Бұл жағдайда екі вирус геномы
арасласқан болып табылады.
Генетикалық қарым – қатынас бірнеше түрлі болады.
• алғаш рет бактериофагтарда табылған.Клеткаға геномы за қымдал ған
Көпше реактивация бірнеше вирус кірсе, оның зақым генінің қызметін басқа вирусты ң сау
гені атқарады.

• алмасу бір геннің әр бөлшегінің арасында - ген ішіндегі рекомбинация, немесе
толық гендер арасында генаралық рекомбинация болады.Рекомбинацияның
Рекомбинация нәтижесінде будандар, яғни рекомбинантты вирустар пайда болады.Олар екі
тұқымнын да қасиеттерін қабылдайды.

• рекомбинацияның бір түрі. ол - бөлшектелген геномы бар вирустарды ң
Гендерді қайта гендерінің алмасуы.Мысалы,тұмау
сұрыптау вирусы,буньявирустар,ареновирустар.Пайда болатын будандар қайта
сұрыпталғандар деп аталады.

• реактивтеу- де рекомбинацияның бір түрі.Торшаға тірі және жартылай
зақымдалған вирустар кіретін болса,зақымдалғн гендер екінші вирустың
Кросс - зақымдалмаған гендерімен алмаса алады.Бұл жолы да екі тұқым қасиетіне ие
будандар пайда болады.Сондықтан бұл қарым - қатынасты «маркердің аман
қалуы»,яғни негізгі қасиеттерді сақтап қалу деп атайды.
• бұл гентикалық қасиеттері бөлек екі вирус арасындағы қатынас.ондағы пайда
Гетерозиготтық болатын вирион – гетерозиготтар бір вирустың толық геномына, екіншісінің
жарты геномына ие болады.Алыс тектес вирустар арасындағы генетикалық қарым
Ген инжинерлік әдістер вирус ауруларына қарсы вакцина шығару үшін де қолданылады. Ол аусыл,
сары ауру және тұмауға қарсы қорғауыш антигендік детерминанттар.Мұндай вакциналар
бактерияларда немесе ашытқылар организімінде өсіріледі.
Ген инженерлік вакциналар алуда бір жаңа жол - жануарлардың ірі вирустарын пайдалану . Оларды ң
геномына басқа вирустардың қорғауыш белоктарының генін енгізеді.Б ұл долмен сары ауру ға қарсы
гепатит В вирус вакцинасы алынған.
Ген инжинерлік әдістер вирус ауруларын анықтау үшін де қолданыла бастады.Ген инжинерлігіні ң
тағы бір әдісі ген дактилоскопиясы.Ол криминалистикада ДНҚ- ны тексеру ар қылы жеке бас қа
куәлік жасау.Ген инжинерлік жұмыстар жүргізу үшін керек:
1.Вектор
2.Ферменттер
3.Гендер қажет.
Вектор – қарапайым геном.Ол
реципиент клетка геномвһының
құрамына кіргізген бөтен геномның
репликациясы мен экспрессиясын
қамтамыз етеді.Векторлық қызметті
плазмидалар,
эписомалар,бактериофагтар атқара
алады.Көбінесе ішек таяқшасының
плазмидалары қолданылады.
Ферменттер- бұл да ген инжинерлігінің басты құралдарының бірі.
1)Рестриктаза – немесе рестрикциялайтын эндо нуклеаза ДНҚ белгілі жерлерден ғана кеседі.ДН Қ – ны ң
фермент танитын жерін - сайт деп атайды.Қазір 500 - ден астам рестриктазалар бар.олар 3 клас қа б өлінеді.
2)Лигазалар - ДНҚ бөлшектерін бір – біріне тігетін ферменттер.одан бас қа нуклеаза, кері транскриптаза, ДН Қ
– полимераза- І,нуклеотидилтрансфераза деген ферменттер болады.Ген инжинерлі ң ж ұмыстар ат қару ға осы
ферменттердің де бәрі қажет.

1 2
Вирустар тек тірі торшада тіршілік ететін себепті оларды
патологиялық материалдан бөліп алу ұшін лабораториялық
жануарларды пайдаланады. Қазіргі кезде вирусологияда
лабораториялық жануарларды мынадай мақсатта қолданады:
1) зерттелген материалда вирустың бар жоғын анықтауға;
2) вирусты ол материалдан бөліп алу үшін;
3) вирустың белсенділігін лабораториялық жағдайда сақтау үшін;
4) вирустың титрін анықтау үшін;
5) бейтараптау реакциясын қою үшін тест-объект ретінде;
6) гипериммунды қан сары суын алу үшін.
Лабораториялық жануарларға қойылатын талаптар:

Алынған жануар іздестіріл отырған вирусқа сезімтал болуы тиіс.
Жануарлардьщ жасы ескерілуі керек.
Стандартты сезімталдықгы тек бір тұқымдастардан, бірдей жастағы бірдей салма қты
жануарларды қолданғанда ғана көруге болады.
Лабораторияға жануарлар инфекциялық аурудан бос шаруашылықтан әкелінуі тиісті.
Олар міндетті түрде карантиннен өтуі керек (ақ тышқандар- 4 күн, баскэлары —21 күн).
Тәжірибеде жиі қолданылатың егу
әдістері:

тері астына;
тері арасына;
бұлшық етке;
құрсақ ішіне;
қан тамырларына;
танау қуысына;
миға.

Әдістемені тандау-вирустың тропизмдік қасиетіне байланысты. Я ғни әрбір вирусты ң репродукциялануы үшін өзіне
қолайлы орны бар.
Вирустың лабораториялық жануарларда өсіп-өнгенін олардың клиникалы қ белгілеріні ң пайда
болуы, жануардың өлуі және пайда болатын ішкі органдарда ғы патоморфологиялы қ өзгерістер
арқылы біледі.
Ал егер егілген жануарлар инкубациялык, кезенде өлмесе, онда оларды арнайы өлтіріп (8-10
күннен кейін) өлекседен патматериал алып вирусты әр түрлі әдістемелермен іздейді.
Эксперимент ретінде егілген жануарлардын өлексесін жарып, онда ғы кездесетін
патанатомиялық өзгерістерді байқайды. Бұны лабораториялық жануар өле салысымен
жүргізеді. Өлекседен патологиялық материал ретінде бауырын, шажыр қай бездерін, кейбір
жағдайда бас миын алуға болады. Қандай органдарды алу керектігі болжап отыр ған вирусты ң
тропизмдік қасиетіне байланысты. Әрбір алынатын вирусты қ материалды екі б өлікке б өліп
алады-біреуі вирусологиялық зерттеу үшін, екіншісі-гистологиялык зерттеу үшін алынып
арнайы фиксаторлармен бекітіледі.
Егер болжаған ауруда вирустың торша ішіндік денешік түзу касиетін аны қтау керек болса, онда
сол материалдан жұғынды дайындалады.
Tауық эмбрионын вирустарды өсіру үшін тірі жүйе ретінде XX ғасырдың 30-шы жылдарынан
бастап, тәжірибеде қолданыла бастады. Лабораториялық жануарлармен салыстыр ғанда б ұларда
біраз артықщылықгар бар, атап айтқанда:

олардың әк кабығы эмбрионды бактериялық ластанудан сақтайды;
қорғаныс факторларының жетілмегендігінен олар к өптеген
вирустарға сезімтал;
оларды құс фабрикалары мен инкубаторлардан оңай алу ға болады.
арнайы азықтануды қажет емес, яғни экономикалы қ жа ғынан
тиімді;
егілген вирусқа қарсы антидене құрылмайды. Бірақ, бұларды
толық стерильді деп айтуға болмайды, себебі кейбір вирусты қ
аурудың қоздырғыштары жұмыртқада кездесуі мүмкін.
Эмбриондарды қолдану мақсаттары:

Биосынақ ретінде, патматериалдан вирусты бөліп алу үшін
Вирусты лаборатория жағдайында ұстау үшін.
Вирустың титрін анықтау үшін.
Вакцина дайындау ушін.
Бейтараптандыру реакциясы үшін тест-объект ретінде
Жасанды торша өсіндісін дайындау үшін қолданады.
Зерттелінетін вирустық материалмен егу үшін
пайдаланы- латын тауық эмбриондарына мынадай
талаптар қойылады:
инфекциялық аурулардан таза шаруашылықтан алынуы тйіс.
Жұмыртка қабығы пигментсіз және таза (жуу ға болмайды)
Эмбрионның жасы (күні) таңдап отырған егу әдісіне сәйкес болуы керек.
Құрылысы

амнион
қабыршақ
аллантоис

Ауа
қапшығы

эмбрион

ақуыз Сарыуыз қапшығы
Зақымдау мерзімі

Сарыуьіз капшығы- үрықтың қоректік
заттар қоры эмбрионның 5-7 күндігінде
зақымдайды.
Амнион куысы эмбрионның буферлік
ортасы эмбрионның 6-10 күндігінде
зақымдайды
Аллантоис куысы- зат алмасу
калдықтарының, несеп қышқылының,
тұздары, фосфорлардың жиналатын 9-11
күндігінде зақымдайды
Хорионаллантоис қабығын (ХАК) кан
тамырларына бай, оттегімен қамтамасыз
етеді, 10-12 күндігінде зақымдайды
ТАУЫҚ ЭМБРИОНЫН ЗАҚЫМДАУҒА
ДАЙЫНДАУ

термостатта 37 градус жылылықта ұстайды.
эмбриондарды овоскоптан өткізіп тіршілігін , анықтайды. Эмбрион жиі
қозғалыста болса және қан тамырлары толық болса онда оны тірі деп тесептейді.
графит қарандашпен ауа кеңістігін, эмбрионны ң орнын ж әне кан тамырынсыз
бөлікті белгілейді
эмбрион қабығын йодты спиртпен тазалайды және спирт тампонмен жалындатып
алады.
Эмбрионды зақымдаудың алты әдісі бар, олар

1. Аллантоис куысын
2. Хорионаллантоис қабығын
3. Амнион куысын
4. Сарыуыз қалтасын
5. Эмбрион денесін
6. Хорионаллантоис қабығының қан тамырына
егу
Эмбрион денесі мен ХАҚ қан тамырларын
зақымдау өте сирек қолданылады.
Тауық эмбрионында вирустың өсіп-өнгендігін
мына белгілерден білеміз:

Эмбрионның болжап отырған вирусқа сәйкес мерзімде өлуі
Эмбрионның әр түрлі анатомиялық құрылыс бөліктерінде пайда болған патанатомиялы қ
өзгерістердің болуы.
Кейбір вирустар өсіп -өнгенде эмбрионда ешқандай морфологиялы қ өзгерістер ту ғызбайды. Ал
бұнда вирустардың эмбрионда бар -жоғын гемагглютинация реакциясыны ң к өмегімен (ГАР)
анықгайды. Эритроциттердің бір-біріне жабысып агглютинациялануын вирусы қ суспензия мен
эритроциттердің тамшыларын шыны бетінде араластырып к өруге боладьі
Вирустарды өсіру үшін қолданылатын тірі жүйенің бірі - торшалар
өсіндісі.Торша өсіндісін мына мақсаттарда қолданады:

Патологиялық материалдан вирусты бөліп алу үшін.
Вирусты лабораториялық жағдайда ұстау үшін.
Вакциналар мен диагностикумдар дайындау үшін.
Вирустардың титрін анықтау үшін.
Бейтараптандыру (нейтрализация) реакциясы үшін тест- объект
ретінде,
Зерттеліп отырған материалда вирустың бар-жоғын анықтау
үшін,
Вирустық аурудың цитопатогенезін анықгау үшін.
Торша өсінділерінің барлық түрін Керекті, кез келген малдың түрінен
зақымдай отырып ке- рексіз белоктік торша өсіндісін алуға болатын себепті
қоспаларсыз вирустың жоғары вирусты өсіргенде түрлі кедергіліктің
концентрациясын алу мүмкіншілігі. болмауы

Торша өсінділерінің лабораториялық жануарлар
мен тауық эмбриондарынан мынандай
артықшылықтары бар:

Тірі жүйенің бір тұтастығын сақтай
отырып, кез келген уақытта Инфекциялық процестің ағымын
инфекциялық процеске араласу үздіксіз бақылап отыруға болады.
мүмкіндігі.
Вирусологиялық төжірибеде мынандай
торша өсінділері қолданылады:
Алғашқы • организмнен тікелей алып жасанды қоректік ортада өсірілген органдар
немесе ұлпалардың торшаларын айтады.
трипсинделген
• организмнен тыс ұзақ уақыт өсіп көбейе алатын торшалар. Олардың
Тұрақты тіршілігін лабораториялық жағдайда қоректік орталарды ауыстырып
отыру арқылы ұзартады

• деп алғашқы торша өсіндісінен алынған, хромрсомалары диплоидты
Диплоидты және тіршілік қабілеті шек- телген торшалар тобын айтады.

Суспегзиялы • торшалардың жерге жабыспай қоректік ортада бос қалқып жүріп
көбейетін түрін айтады

Ұқсас жұмыстар

Вирустардың нәсілдік қасиеттері,олардың өзгергіштігі.Мутация түрлері

Вирустарды лабораториялық жағдайда өсіру ерекшеліктері, торша өсінділерін алу және олардың классификациясы

Вирустардың нәсілдік қасиеттері, олардың өзгергіштігі.Мутация түрлері.Гендік инженерия. Вирустардың лабораториялық жағдайда өсіру ерекшеліктері

ТОРША ӨСІНДІЛЕРІНІҢ ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖАНУАРЛАР МЕН ТАУЫҚ ЭМБРИОНДАРЫНАН

Вирустардың ерекшелігі

Вирустардың нәсілдік құрылымы.Мутация.Гендік инженерия

Микроорганизмдер генетикасы

Вирустардың ерекшіліктері

Вирустардың жіктелу принциптері. Олардың номенклатурасы. 2. Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері және көбею сатылары

Бактериялардың плазмидалары

Пәндер