Металлдар өндірісі жайлы

Презентация қосу

Металлдар өндірісі
Орындаған:Қайырғали Жанна
Жоспар:
1.Металлдар ұғымы
2.Металлдардың түрлері
3.Қазақстанның металлургиялық базалары
4. Металлургия және қоршаған орта
5.Пайдаланған әдебиеттер
Металдар– Электр тоғы мен жылуды жақсы өткізетін, пластикалы қ қасиеті
жоғары, жылтыр заттар. Мұндай қасиеттердің болуы металдарды ң ішкі
құрылымымен байланысты.
Металдардың (сынаптан басқа) кристалдық тор көздерінде металл атомдары
орналасқан. Олар бір-бірімен металды қ байланыспен байланысады. Металдарды ң
иондану энергиясы аз болғанды қтан оларды ң валенттік электрондары о ңай б өлініп,
бүкіл кристалдың бойында еркін қозғала алады. Сонды қтан оларды ң жиынты ғын
электрон газы деп те атайды. Су ерітінділеріндегі реакциялар үшін металды ң
активтілігі оның активті қатардағы орнына байланысты.
Металдардың қаттылығы, температураға төзімділігі к үнделікті т әжірибеде шешуші
рөл атқарады. Егер шыны хроммен кесілсе, алцезийді адам тырнағымен-ақ кесе
алады. Кейбір металдар жұмсақ (күміс, алтын, т.б.) болғандықтан таза металдарды ң
орнына олардың бір-бірімен құймалары қолданылады. Е ң ал ғаш алын ған
құймалардың бірі – қола.Темір мен оның құймалары (шойын, болат) қара
металдар,ал қалғандары түсті металдар; алтын, күміс, платина химиялық
реактивтерге төзімділігіне байланысты асыл металдар; сумен әрекеттесіп сілті
түзетін металдарды сілтілік (Lі, Na, K, Rb, Cs), ал жер қыртысының негізін
құрайтындарын сілтілік жер металдар; массалы қ үлесі 0,01%-дан аспайтындарын
сирек металдар деп атайды. Өнерк әсіпте металдарды негізінен пирометаллургия,
гидрометаллургия және электрметаллургия әдістерімен алады. Металдар электр
сымдарын, тұрмысқа қажет бұйымдар (қазан, балға, т.б.) жасауда, т.б. кеңінен
қолданылады.
Түсті металлургия: кешен ішіндегі кешен
Дүние жүзінде 70-тен астам түсті металл балқытылады. Оларды 14 сала өндіреді. Оларды ң барлы ғы
қосылып, түсті металлургияны құрайды.
Түсті металдардың көп бөлігі аз уақыттан бері ғана пайдаланыла бастады. Ғылыми-техникалы қ
революцияның нәтижесінде кеңінен қолданысқа түсті. Реактивті ұша қтар, ғарыш кемелерін, атом
реакторларын жасау үшін ерекше қасиеттері бар, м үлдем жа ңа конструкциялы қ материалдар қажет.
Ондай қасиеттер тек түсті металдарда ғана бар.
Бұл «түсті біртектілерде» өндірістің сан алуан қажеттіліктеріне жарайтын металдар бар.
Қорғасын, никель және қалайы жемірілмейді (коррозия), титан ысты ққа т өзімді келеді, ал к үміс, мыс
және алюминий жоғары электр өткізгіштігімен ерекшеленеді. Сонды қтан оларды ң колданылу аясы
өте ауқымды: медициналық аспаптар мен материалдардан бастап к үрделі электроника мен ядролы қ
техника осы металдардан жасалады. Ж әне әр металл «өз к әсібін тап қан». Мысалы, алюминий
«қанатты» металл болса, қалайы «консерві құтыларыны ң металы» болып саналады.
Көптеген түсті металдардан сапасы ж өнінен бастапқы материалдардан да асып т үсетін қорытпалар
жасалады. Мыстың қалайымен (қола), мырышпен (жез), никельмен (мельхиор), алюминиймен
(дюралюминий) қорытпалары б үрыннан қолданылып келсе, ал берилий қоласы XX ғасырды ң екінші
жартысында пайда болды.
Түсті металдар өздерінің «салмақ дәрежелері» бойынша да ерекшеленеді. Мысалы, 2008 жылы
өлемдік деңгейдегі қорытпалары галий - 95т, алюминий 40 млн тоннамен өлшенеді.
Республика Кеңес Одағының түсті металлургиясыны ң ірі базасына айналды.
Қазақстан металдар тізімі
Егемендік алған жылдарда жаңа өндірістер мен т ұтас зауыттар пайда болды. Б ұл Қаза қстанны ң т үсті
металлургиясы біздің еліміздің өнерк әсібі мен әлемдік т үсті металлургияда ғы алды ңғы орнын са қтап
қалды.
Осыған орай түсті, ауыр, сирек кездесетін ж әне бас қа да металдар металлургиясын ажырату ға болады.
Ауыр металдар ө
Ауыр металдар ндірісінің
өндірісіні ң географиясы:
географиясы: шикізат шикізат к көөздеріне
здеріне ба бағ ғытталуы
ытталуыАуыр Ауыр металды
металды
кендердің
кендерді ңқ урамы ө
қурамы те ккө
өте өпп болып
болып келеді.
келеді. Оларды
Оларды тиімді пайдалану ү
тиімді пайдалану үшін
шін шикізатты кешенді өң
шикізатты кешенді өңдейтін
дейтін
комбинаттар құ
комбинаттар рылғ
құрыл ған. Шымкентте қ
ан. Шымкентте орғ
қор ғасыннан
асыннан баска 14 ттү
баска 14 рлі ө
үрлі өнім
нім алынады.Ауыр
алынады.Ауыр металдарметалдарғ ғаа
ккүүкірт
кірт ілесіп
ілесіп ж жүүреді.
реді. ОныОның ң кендегі
кендегі м мөөлшері 40%-ғ
лшері 40%- ғаа дейін
дейін жетеді
жетеді (Шы(Шығ ыс Қ
ғыс азақ
Қаза стандағ
қстанда ғы
ы Николаев
Николаев
кеніші). Балқ
кеніші). Бал қыту
ыту кезінде
кезінде улыулы ккү үкіртті
кіртті газ
газ пайда
пайда болады.
болады. Газды
Газды б бөөліп
ліп алып, оны ккү
алып, оны кірт қ
үкірт ышқ
қыш қылына
ылына
айналдырады. ұ ң қ орша ған орта ғ
айналдырады. Бұның қоршаған ортаға тигізер зияны мол.Ауыр металдардың тағы бір ерекшелігі --
Б ны а тигізер зияны мол.Ауыр металдарды ң та ғы бір ерекшелігі
құ
құрамында
рамында пайдалы компоненттердің
пайдалы компоненттерді ң аз
аз болуы. Сондық
болуы. Сонды қтан балқ
тан бал қыту
ыту зауыттары шикізат ккө
зауыттары шикізат өзіне
зіне таяу
таяу
орналасады.
орналасады. Б Бұұлл -- оларды орналастырудағ
оларды орналастыруда ғы
ы негізгі
негізгі принцип.Ондай
принцип.Ондай кендерді байыту ү
кендерді байыту шін, ә
үшін, әрр
компонентті
компонентті біртіндеп
біртіндеп ала отырып ккө
ала отырып өп кезең
п кезе ңді флотация қ
ді флотация қолданады.
олданады. Концентратты
Концентратты арнаулыарнаулы пештерде
пештерде
балқ
бал қытып, тазартылмағ
ытып, тазартылма ған
ан металл
металл алады.
алады. ОныОны ша шақ пақ
қпа қтап (зиянды қ
тап (зиянды қоспалардан
оспалардан тазартып),
тазартып), таза
таза
ша қ па қ тал ған металл
шақпақталған металл алады. алады.
Біздің
Бізді ң елімізде ауыр ттү
елімізде ауыр үсті
сті металдарды
металдарды -- мыс мыс ж жө не қ
өне орғ
қор ғасын-мырыш (полиметалл) ө
асын-мырыш (полиметалл) өндірісі
ндірісі салалары
салалары
шы ғ арады.Концентратта ғ ы металды ң аз м ө лшері (20-30%)
шығарады.Концентраттағы металдың аз мөлшері (20-30%) мен энергияны аз қажет етуіне мен энергияны аз қ ажет етуіне
байланысты,
байланысты, мыс мыс ө ндірісінің
өндірісіні ң зауыттары шикізатқ
зауыттары шикізат қаа таяу
таяу салынады.
салынады. Мыс Мыс қ оры Қ
қоры азақ
Қаза станның
қстанны барлық
ң барлы қ
аудандарында
аудандарында бар, бар, еең ңү үлкендері Орталық
лкендері Орталы қ пен
пен ШыШығ ғыста.
ыста.
Қ
Қазіргі
азіргі кезде
кезде елімізде
елімізде мыс мыс негізінен
негізінен ЖезЖезқ азғ
қаз ған
ан мен Балқ
мен Бал аштың
қашты кен-металлургиялық
ң кен-металлургиялы қ
комбинаттарында
комбинаттарында (КМК) (КМК) ө өндіріледі.
ндіріледі. Б Бұұлл қ ос ккә
қос әсіпорында
сіпорында мыс алудың
мыс алуды барлық
ң барлы қ сатылары
сатылары
бар.Қ
бар. орғ
Қор ғасын
асын ж жәәне мырыш ө
не мырыш неркә
өнерк сібінің
әсібіні ортақ
ң орта қ шикізат
шикізат базасы
базасы -- полиметалл
полиметалл кендері бар. Ұ
кендері бар. за қ
Ұза қ
уақ
уа қыт
ыт бойы олардың
бойы оларды ңқ қоры
оры ж жөөнінен
нінен ШыШығ ғыс
ыс пен
пен ООң ңттүүстік
стік алда
алда болды.
болды. Шы Шығ ыстың
ғысты ң кенінде
кенінде
қ
қорорғ асынғ
ғасын ғаа қ арағ
қара ғанда мырыш ккө
анда мырыш өп.
п. Керісінше,
Керісінше, О Оңңттү стіктің
үстікті ң кенінде мырышқ
кенінде мырыш қаа қ арағ
қара анда, қ
ғанда, орғ
қор ғасын
асын
ккө п. Қ ор ғ асын, мырыш ө нерк ә сібінде концентратты ң құ рамында
өп. Қорғасын, мырыш өнеркәсібінде концентраттың құрамында металл көбірек болады (45- металл к ө бірек болады (45-
65%).Біздің
65%).Бізді ң еліміздегі
еліміздегі полиметалл ендірісінің
полиметалл ендірісіні ң басты
басты ауданы
ауданы -- Кенді
Кенді Алтай.
Алтай. М Мұ ұнда
нда 33 ірі орталық
ірі орталы қ бар
бар --
Зырян,
Зырян, Риддер
Риддер ж жөөнене Ө Өскемен. Олардың
скемен. Оларды арасында ө
ң арасында өзіндік «ең
зіндік «е ңбек
бек ббө лінісі» қ
өлінісі» алыптасқ
қалыптас қан.
ан. Оны
Оны
Ө
Өскемен СЭС-ның
скемен СЭС-ны арзан қ
ң арзан қуатына
уатына байланысты орналастырғ
байланысты орналастыр ған. Бірақ
ан. Біра ол қ
қ ол орғ
қор асын ө
ғасын өндірісімен
ндірісімен
құ ғ ан.Риддерде қ ор ғасын мен мырыш ө нерк ә
құрамдастырылған.Риддерде қорғасын мен мырыш өнеркәсібінің барлық кезеңдері— кенді
рамдастырыл сібіні ң барлы қ кезе ң дері— кенді
ө
өндіруден
ндіруден бастап,
бастап, металл
металл ж жө не қ
өне қорытпа
орытпа алуалуғ ғаа дейінгі кезең
дейінгі кезе дер ттү
ңдер үгел
гел бар. Еліміздің
бар. Елімізді ң ооңңттү
үстігіндегі
стігіндегі
полиметалл ө
полиметалл неркә
өнерк сібінің
әсібіні ң ірі орталығ
ірі орталы ғы-
ы- Шымкент.
Шымкент. М Мұ ұнда
нда дада Ө
Өскемендегі
скемендегі сия сияқ ты ««ө
қты ндірістің
өндірісті ң
Жең
Же ңіл
іл металдар металлургиясы: Қ
металдар металлургиясы: Қуат кө
уат к өздеріне
здеріне баба ғ
ғытталуы
ытталуы
Ауыр металдарғ
Ауыр металдар ғаа Қ арағ
Қара ғанды жең
анды же ңіл іл металдар
металдар кендерінде
кендерінде пайдалы компоненттер кк ө
пайдалы компоненттер өпп болады. Бұ
болады. Б тасымалдау ғ
ұлл -- тасымалдау ғаа
қ
қолайлы
олайлы шикізат.
шикізат.
Бірақ
Біра оны өң
қ оны өңдеуге орасан ккө
деуге орасан өп мө
пм өлшерде электр қ
лшерде электр уаты қ
қуаты қажет.
ажет. Мысалы,
Мысалы, 11 тт алюминий
алюминий менмен магнийге
магнийге 15 мы ң
15 мы кВт/са ғ
ң кВт/са ғ
электр қ
электр қуаты жұ
уаты ж ұмсалса, титанғ
мсалса, титан ғаа -- 40 мың
40 мы кВт/сағ
ң кВт/са ғ энергия
энергия керек. Сонды қ
керек. Сонды қтан же ң
тан же ңіл
іл металдар шы ғ
металдар шы ғаратын
аратын зауыттар
зауыттар
арзан энергия к өздеріне жа қын орналасады. Б ұл - оларды орналастыруды ң негізгі
арзан энергия көздеріне жақын орналасады. Бұл - оларды орналастыруды ң негізгі принциптері. принциптері.
Біздің
Бізді ң елімізде жең
елімізде же ңіл
іл металдарды
металдарды алюминий
алюминий мен титан-магний ө
мен титан-магний нерк ә
өнерк сіптері ө
әсіптері өндіреді.
ндіреді.
Жең
Же ңілдігі
ілдігі мен
мен жожоғ ғары электр ө
ары электр өткізгіштігіне
ткізгіштігіне байланысты
байланысты ол шаруашылы қ
ол шаруашылы қта
та кеке ңінен қ
ңінен қолданылады.
олданылады.
Магниттік қ
Магниттік асиеттерінің
қасиеттеріні болмауы, ә
ң болмауы, әсіресе,
сіресе, авиация,
авиация, электроника
электроника ж жәәне
не кеме
кеме жасауда,
жасауда, ал ал улы
улы болмауы
болмауы — тама қ
— тама қ
ө нерк ә сібі ү шін құ нды болып саналады. Алюминийді ң жемірілімге т ө зімді
өнеркәсібі үшін құнды болып саналады. Алюминийдің жемірілімге т өзімді болуы - к өлік пен құрылыс үшінболуы - к ө лік пен құ рылыс ү шін
тамаша сапалы ө
тамаша сапалы өнім
нім болып
болып табылады.Оны
табылады.Оны алатын шикізат құ
алатын шикізат құрамында
рамында алюминий
алюминий тоты тоты ғ ғы
ы (глинозем)
(глинозем) бар бар боксит.
боксит.
Боксит Ар қ алы қ ж ә не жо ғ ар ғы Тобыл аудандарында ө ндіріледі.Алюминий
Боксит Арқалық және жоғарғы Тобыл аудандарында өндіріледі.Алюминий өндіру 2 кезе ңнен т ұрады. Біріншіө ндіру 2 кезе ң нен т ұрады. Бірінші
кезең
кезе ң -- бокситтен
бокситтен алюминий
алюминий оксидін
оксидін алу материалды ккө
алу -- материалды пқ
өп қажет
ажет ететіндіктен
ететіндіктен (1 дайын ө
(1 тт дайын өнімге кен), ә
німге 55 тт кен), әдетте,
детте,
шикізат ө к өп м ө лшерде су мен жылу қ уатын қ
шикізат көзіне таяу орналасады. Ол көп мөлшерде су мен жылу қуатын қажет етеді. Сонды қтан алюминий оксиді
к зіне таяу орналасады. Ол ажет етеді. Сонды қ тан алюминий оксиді
зауыты Павлодарда салын ғ ан. Павлодар алюминий зауыты (ПАЗ) - әлемдегі ірі
зауыты Павлодарда салынған. Павлодар алюминий зауыты (ПАЗ) - әлемдегі ірі зауыттарды ң бірі.Екінші қуатты зауыттарды ң бірі.Екінші қ уатты
ккө
өппқ қажет
ажет ететін кезең
ететін кезе ң -- алюминий
алюминий оксидінен
оксидінен алюминий
алюминий алу. алу. Павлодарда
Павлодарда А Ақ қсу МАЭС-іні ң
су МАЭС-іні ң арзан электр қ
арзан электр қуатына
уатына
ба ғ ғ же ң іл, ө
бағытталып алюминий зауыты салынған.Титан жеңіл, өте берік, жемірілмейтін металл. 10 жыл бойы те ңіз суында
ытталып алюминий зауыты салын ан.Титан те берік, жемірілмейтін металл. 10 жыл бойы те ң із суында
жатқан титан табақшасының ешбір өзгеріссіз қалғанды ғы туралы дерек белгілі. Титаннан реактивті ұша қтарды ң
жат қ ан титан таба қшасыны ң ешбір ө згеріссіз қал ғанды ғы туралы дерек белгілі. Титаннан реактивті ұ ша қ тарды ң
двигательдері,
двигательдері, кемелер
кемелер мен мен ссүң гуір қ
үңгуір айық
қайы тардың
қтарды ң кораптары
кораптары мен химиялык құ
мен химиялык рал-жабды қ
құрал-жабды қтар шы ғ
тар шы ғарады.
арады.
Металды
Металды титантитан кендерінен
кендерінен (к (кұ
ұмнан)
мнан) алады. Біздің
алады. Бізді ң елімізде
елімізде онын,
онын, 33 кен
кен орны
орны бар.
бар. С Сә
әтбаев
тбаев байыту фабрикасыны ң
байыту фабрикасыны ң
концентраты қ
концентраты азірдің
қазірді ңө зінде өң
өзінде өңделуде.Титанды
делуде.Титанды магниймен
магниймен тоты тоты қ
қсыздандырады.
сыздандырады. Сонды Сонды қ қтан
тан осы
осы металдар
металдар
ө
өндірісін бір кәсіпорында - комбинатта біріктіреді. Титан-магний комбинаты Өскемен қаласында ж ұ
ндірісін бір к ә сіпорында - комбинатта біріктіреді. Титан-магний комбинаты Ө скемен қ аласында ж ұмыс
мыс істейді.
істейді.
Ол ә ө сия қты к ә сіпорындарды ң ішінде қуаты жа ғынан е ң
Ол - әлемдегі өзі сияқты кәсіпорындардың ішінде қуаты жа ғынан е ң ірісі. Комбинатты ң е ң негізгісіне - титан
- лемдегі зі ірісі. Комбинатты ң е ң негізгісіне - титан
өндіру жатады.
өндіру жатады.
Магний ө
Магний ндірісі ккө
өндірісі өбінесе негізгі ө
бінесе негізгі өнім алуғ
нім алу бағ
ғаа ба ытталғ
ғыттал ған. Бірақ
ан. Біра қ ол дайын ө
ол дайын өнім
нім -- магнийді
магнийді де шы ғ
де шы ғарады.
арады.
Магниймен басқ
Магниймен бас қаа металдарды
металдарды дада (мысалы,
(мысалы, хром,
хром, берилий) тоты қ
берилий) тоты қсыздандырады.
сыздандырады. ОныОны ң же ң
ң же іл ә
ңіл әрі
рі берік
берік
қ
қорытпаларын зымыран, ұ
орытпаларын зымыран, шақ
ұша қж жә
әне
не аспап жасауда қ
аспап жасауда қолданады. Магнийді кк ү
олданады. Магнийді үшті
шті жасанды жары қ
жасанды жары қ кк ө
өзі
зі ретінде
ретінде
фотография мен аспап жасау ға (фейерверктер мен «бенгал шамдарына» ж ә не т.б.) пайдаланады.
фотография мен аспап жасауға (фейерверктер мен «бенгал шамдарына» ж әне т.б.) пайдаланады.
Қазақстанның металлургиялық базалары
Ортақ шикізат немесе отын қорларын пайдаланатын зауыттар тобын
металлургиялық база деп атайды. Қазакстанда үш металлургиялы қ
база бар.
Ең «көнесі» - Шығыс базасы. Ол үшін кәсіпорындарды шикізатпен
қамтамасыз етіп, «өндірістің жоғар ғы қабаттарын» «т ұр ғызып»
қалыптастыруды қамтамасыз ету, яғни прокат, қорытпа, т үсті
металдардан дайын өнімдер шығару ма ңызды. Қалыптас қан екінші
Орталық базасының мамандануы кеңейіп келеді. Б ұл жерде мырыш
өндірісі де пайда болды. Жаңа зауыттарды ң - қор ғасын,
ферроқорытпа және болат балқыту зауыттарыны ң құрылыс
жобалары зерттелуде. Жұмыс істеп тұрған к әсіпорындарды ң
шикізат мәселелерін шешуді қажет етеді. Ондай өткір м әселе
Балқаш КБК-да қалыптасқан.
Ең жас, жаңадан қалыптасып келе жатқан Солтүстік металлургия
базасының болашағы зор. Қазір Ақтөбе облысында алюминий
зауыты мен жаңа мыс КБК салынуда. Қалайыны ң, никельді ң, сапалы
болаттың домна процесінсіз өндіріс құруды қолға алуда.
Металлургия және қоршаған орта
Металлургия табиғат кешендерінің барлық құрамдас бөліктеріне әсерін
тигізеді. Тау-кен өнеркәсібі топырақ қабатын бұзып, тұтас
ландшафттарды «жалмап кояды». Жер бетінде алып карьерлер мен жер
астында ірі үңгірлер пайда болуда. Олар басып қалу мен антропогендік
жер сілкінісі қаупін тудырады. Көп жерлерді қалдықтар: бос жыныстар
мен байыту қалдықтары, металлургиялық қождар (шлактар) алып жатыр.

Егер осы қалдықтарды тегістеп жайса, еліміздің аумағының қалыңдығы
2 мм болатын қабат жауып кетер еді! Бұзылған жерлерге көп шығынды
қажет ететін қалпына келтіру (рекультивация)* шаралары қажет.

Металлургия зиянды заттардың көп мөлшерін атмосфераға шығарады.
Әсіресе, қалдық газдар (күкіртті жәнө т.б.) кұрамында металы бар тозаң
және басқа элементтер аса қауіпті. Сонымен, түсті металлургия -
Қазақстан өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі. Өндірістің аяқталған
циклі ауыр металдар металлургиясында қалыптасқан, ал же ңіл түсті
металдар арзан энергия кездеріне таяу орналасады
Дереккөздер:
1.Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы: Жалпы
білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық /В. Усиков, Т.
Казановская, А. Усикова, Г. Зөбенова. 2-басылымы, өңделген. - Алматы:
Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-934-7

Ұқсас жұмыстар

КЕНДІ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАР

Қазақстанның бейметалл кендері

Ауыр металлдар және олардың әсері

Энергетикалық кәсіпорындардың ағын сулары

Металлдар өндірісі туралы ақпарат

Балқаш түсті металл

Металлдар өндірісі

Елек өзені

Уыт өсірудің морфологиялық және физико-биохимиялық процесстер

VІ-ІХ ғасырдағы қалалық мәдениет

Пәндер