Мұхтар Әуезов повестері

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Филология факультеті

Тақырыбы:

Мұхтар Әуезов
повестері

Семей қаласы, 2015
жыл
Бұл дәуірде
өз тілін,
әдебиетін
білмеген,
қадірлемеген
адам толық
мәнді
интелегент
емес
Жоспар:
1. М. Әуезовтің қазақ
әдебиетіндегі орны
2. Мухтар Әуезовтің 30 жылдардағы
әңгіме повестеріндегі тарихи
шындықтар.
Дүниеге қазақ перзентi болып туып, адамзат перзентi болып
аттанған М.Әуезов тағдыры – талай ақиқатқа қапысыз көз
жеткiзетiн тағылым мектебi. Заманамен бiрге тебiренiп,
мәңгiлiкпен үндесе бiлудiң айқын өнегесi.
Ұзақ жылдарға созылған терең iзденiстiң, қат-қабат
шырғалаңдардан адаспай тура жол тауып, ұлы ма қсаттан
ауытқымаған зор шығармашылық қажыр-қайраттың
нәтижесiнде дүниеге келген төрт томдық эпопея дүниежүзi
әдебиетiнiң көркiн асырып, кемел төрiнен орын алды. Тек
түркi тiлдес әдебиеттерде ғана емес, күллi Шығыс
әдебиетiнде бүгiнгi әлемдiк кiтапханада ұлтты қ болмысты
ғана емес, көшпелi өркениет пен шығыстық психологияны,
оның философиялық төркiндерi мен әлеуметтiк астарларын
«Абай жолындай» кең қарымды жеткiзген басқа шығарманы
әлi күнге таба алмайсыз. Ол тек эстетикалық сындарлы ғымен
ғана емес, әлеуметтiк өрнегiмен де батыс классикасыны ң е ң
үздiк туындыларымен үзеңгiлес тұра алады. Бұл шы ғарма
қазақ мәдениетiнiң даңқын аспандатты, төрткүл әлемге
қазақ деген халықтың асыл жанын, iзгi жүрегiн, ұлтты қ
қадiр-қасиетiн паш еттi. Кең байтақ даламыздың қайталанбас,
ешкiмге ұқсамас ерен болмысын қапысыз әйгiледi.
Мухтар Әуезовтің 30 жылдардағы әңгіме повестеріндегі
тарихи шындықтар.

- ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ оқыған азаматтарының
қоғам өмірінде алатын орны және ол туралы
М.Әуезовтің позициясы.
- "Оқыған азамат", "Үйлену"," Кім кінәлі", "Сөніп-жану"
әңгімелеріндегі қазақ оқығандарының азаматтық және
олардың ел өмірімен ара қатынасының суреттелуі.
- "Оқыған азамат "әңгімесіндегі Жұмағұл, Мейірхан
бейнелері. Мақсұт бойындағы халықтық, қоғамдық,
гуманистік сезім мен Жұмағұл бойындағы дүниеқоңыздық,
сараңдықтардың кереғар қарама-қайшылықтары.
М. Әуезовтің әңгімелерін сөз еткенде оның бұл жанрдағы адымдарын кезең-
кезеңге бөліп, 20 жылдарда төңкеріске дейінгі өмірді бейнелеп, 30 жылдары кеңес
дәуірінің тұрмыс тіршілігін суреттейтін социалистік реализм әдісіндегі
шығармалар жазғаны белгілі. Ол осы адымдардың әр тұсында творчестволық
эволюциядан өтіп, қаламгер ретінде сатыдан сатыға көшіп, суреткерлік сапарының
әр адымында соны сыр ашып, тың түр тауып отырды.
М.Әуезов әңгіме өрісін барған сайын кеңейте түседі. Әңгіме көлемі ұзарып,
көлемді прозаға ауыса бастайды. Жазушы «Қараш-қараш оқиғасы» (1927),
«Көксерек» (1929), «Қилы заман» (1927) шығармаларын жазады. Жазушының 20
жылдардағы шығармаларының ішінен «Қараш-қараш» повесі өзгеше мәнді орын
алады. Мұның ерекшелігі шығармада кемел көркемдік пен ілгерішіл, күресшіл
дүниетанымның табиғи қабысқандығы. М.Әуезовтің суреткерлік сапарындағы
тың өріс осы повестен айқын көрінеді. Сондықтан «Қараш-қараш» оқиғасын
жазушының белес, этаптық туындысы деп қарауға болады. Автордың бұған дейінгі
шығармаларында зәбір көргендер жапа шеккендер қанаушылар қиянатына қанша
ашынғанмен, оларға қарсы бел шешіп күресе алмайды. Бас кейіпкерлердің бәрі өз
қарсыластарымен тіктесе алмай көбіне құлап түседі, өздерін құрбандыққа береді.
Қилы заман. Повестер мен әңгімелер.-Алматы,
Жазушы, 1975.-384б.
«Қилы заман» Алатауды құт-мекен еткен қазақтың
қабырғалы руларының бірі албандардың 1916 жылғы ұлт-
азаттық көтерілісін бейнелейді. Повестің басты кейіпкерлері
- осы көтерілісті басқарған Ұзақ, Жәмеңке, Серікбай,
Тұрлықожа секілді ел ағалары мен халықтың қанын сорып
семірген Рахымбай болыс, Оспан, Жебірбаев секілді
тілмаштар, орыс отаршысы, қалық қазақ «Ақжелке» атап
кеткен пристав Подпороков т.б.
Таңқаларлық жағдай бұл повесть жазылғаннан кейін
қырық бес жылдан соң, авторы қайтыс болғаннан кейін көп
жылдан соң оқырмандарына алғаш рет ұсынылып отыр.
1. Әуезов М. Кінәмшіл бойжеткен. Әңгімелер және повесть.-Алматы,
Жалын, 1994.-368б.
Қазақ әдебиетінің классигі, көркем сөздің шебері, ұлы суреткер Мұхтар Әуезов
эпикалық құлашы кең, қарпуы мол қаламгер екендігін ең алғашқы
шығармаларынан танытқан еді. Оған дәлел ұсынып отырған кітапта ғы бір топ
әңгімелері мен «Қилы заман» повесі дәлел.
2.Асылбекұлы Серік. «Қилы заман» тағлымы. Сын мақала //Қазақ
әдебиеті.-2008.-22 тамыз.-№34-35
Мақалада автор М.Әуезовтің «Қилы заман» повесінің көтерген тақырыбының
мәнін кеңінен ашып көрсете отырып, ондағы оқиғаның ақтың жолы, әділетті ң
жолы, шындықтың жолы болғандығын айтады. Сондай-ақ повестегі кейіпкерлер
арқылы сол батырлардың көкіректеріндегі арман мен үміттерін қара қазан, сары
бала қамы үшін жасаған өнегелі істерін келер ұрпа ққа жеткізер М ұхтар Әуезов
секілді дана жазушысы бар халықтың келешегі кемел, өрісі ке ң болады деген
тұжырым айтады.
«Қилы заман» - кейін Әуезовтің
телегей-теңіз эпопеясын тудырған ең
алғашқы қуатты арналардың бірі.
Дегенмен де әр шығарманың өз орны
бар ғой. Сонау өткен жылдарда жас
Әуезов осы бір қиян-қилы қайғылы
повесть - жазушы талантының
революциялық қалыптасуының айқын
мысалы.
Шыңғыс Айтматов.
«Мало я встречал в восточных
литературах произведений, где бы с
такой силой художественной
убедительности,… с такой болью и
состраданием было сказано о
трагедии простого люда, посмевшего
на беду свою, восстать и жестоко
поплатившегося за бунт свой кровью
своей и изгнанием с родных земель»
Чингиз Айтматов.
«Қилы заман» - қандықол отаршыл
империяның қорлығына көнбей,
басын оққа байлаған азатшыл ел
туралы реквием. Осы шығарманы
дүниеге келтірген отыз жасар Мұхтар
Әуезовтің ұлттық ой – санасының
кемелдігі, қазақтық мәселені
азамзаттық өреде, әлемдік
масштабта толғаған парасаты кім-
кімді болса да таң қалдырғандай»
Әбіш Кекілбаев.
«Қараш-қараш оқиғасы» да төңкеріс қарсаңындағы қазақ
қоғамының шындығынан туған, ескі ауылдағы әлеуметтік
теңсіздік тәрізді өткір тартысқа құрылған. Мұнда да 20
жылдардағы әңгімелеріндей дала билеушілерінің заңсыз
жуандығы суреттеледі. Бірақ, повестің бас кейіпкері
Бақтығұлдың ісі мен мінезі өзіне дейінгі өзі секілділерден
өзгеше. Бұл олар секілді өз тағдырының құлы емес, иесі болуға
ұмтылған адам. Бақтығұл – күрделі тип, бір өзінің басында
бірнеше қайшылықтар, кереғар қарама-қарсылықтар тоғысып
жатыр. Бақтығұлдың мінезі осы шытырманнан шығар жол табу
әрекетінде, қимыл үстінде қалыптасады. Басында да онша
орғып, қарғып тұрған асаулықтың белгісі жоқ інісі Тектіғұл екеуі
Сәт, Сәлмен байлардың есігінде жалшылықта жүргенде бұл да
«бетегеден биік, жусаннан аласа» болатын. Бірақ
зорлықшылдар опа бермей, бастарынан таяқ айырмайды.
Ақырында Тектіғұлды соққыға жығып, ол төсек тартып ұзақ
жатып, азаппен өледі. Інісінің өлімі Бақтығұлдың жан дүниесін
қатты сілкіп, кеудесі шер мен бірге кекке толады. Енді
дұшпанын бұл сілкілегісі келеді, онысы үш есе ауырлыққа
түседі. Күнкөріс қамымен басқа байға Жарасбайға жалданады.
Ол Бақтығұлды ұрлыққа салып, барымтаға жұмсайды. Ақыр
аяғында бар қылмысты Бақтығұлдың өзіне аударып, сатып
кетеді. Енді әбден ызаланған, ашынған Бақтығұлдың көкірегін
. Ең алдымен бұл
жазушының реалистік
шеберлігі өсіп, кемелдене
түскенін, кейбір
көріністерді сырттай
сипаттаудан гөрі, өмірдегі
құбылыстарды жан-жақты
өте терең бейнелеуге
көшкенін анық аңғарамыз.
Сондай-ақ «Қараш-қараш
оқиғасы» ілгеріректе
жазылып, бірнеше рет
жарияланса да, автор бұл
туындысына отыз жылдан
астам уақыт өткеннен кейін
қайта оралып, өңдеп
шықты. Шығарманың
сюжетін кеңейтіп,
мазмұнын тереңдете
отырып, ондағы әлеуметтік
сарындарды күшейте және
айқындай түсті.
Қорыта келе, Әуезовтiң ұлан-ғайыр тағылымы оның биiк азаматты қ
өресiнен туындайды. Әуезовтiң азаматтығы – елге деген жанпида
еңбектен тұрады. Шен-шекпенге таласқан даушар, бақай к үрес емес,
халықтың дәулетiн, рухани байлығын арттыратын жасампаз е ңбек қана
азаматтық парызының өтеуi болмақ.
Ұлы тұлғаны уақыт аласарта алмайды. Әуезов бейнесi осы ған ку ә.
Келер ғасырда да кемелдене беретiн кемеңгер М. Әуезов – тек сiз бен
бiздiң ғана емес, әлi дүниеге келмеген жаңа ұрпақтардың да
сарқылмас игiлiгi, өлшеусiз бақыты.
Өйткенi, М.Әуезов құдiретi оның елге деген шексiз махаббаты мен сенi
мiнде жатыр. Осы бiр ақиқатты сезiну мына бiздерге, бүгiнгi т әуелсiз
мемлекеттiң iргесiн нығайтып жатқан ұрпаққа қажымас қайрат,
жасымас жiгер қосады.
Пайдаланылғаен
әдебиеттер:
1. Қазақ әдебиетіні ң тарихы.
2. З.Қабдолов Әуезовтің әсемдік әлемі 1997ж
3. Мұхтар Әуезов тағылымы. Әдеби сын мақалалар мен
зерттеулер. -А, Жазушы. 1987ж.
4. Жас ғалымдардың ІІ халықаралық ғылыми-теориялық
конференция материалдары. - А: Академия, 2004 ж
5. Бердібай Р. Мұхтар шыңы.-А, Ғылым. 1997ж
6. Дәдебаев Ж. Мұхтар Әуезов -А, 1991ж
Назарлаыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

БІЗ ҮШІН ӘУЕЗОВ – ЕКІНШІ АБАЙ

М. Әуезов Еңлік-Кебек пьесасы

Абайды Абай еткен Мұхтар ғана, Мұхтарды Мұхтар еткен Абай дана, Қазақтың қос арысы, қос данасы. Қалайша бас имессің оған, сірә

XX ғасыр әдебиеті

Әуезов хаттарының тарихы

Мұхтар Әуезов (1897-1961) шығармашылығы

М. Әуезов өмірі мен шығармашылағының зерттелу тарихы Қазіргі әуезовтану ғылымының бағытбағдары, соңғы зерттеулер

Абай ауданында 1897 жылғы

Абайдың ұлылығы мен данагөйлігін ашқан Мұхтар Әуезов өткен ғасырдағы қазақ әдебиетінің алыбы

Мұхтар Әуезов «Әжемнің әңгімесі»

Пәндер