Халық педагогикасы мен этнопедагогиканың байланысы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Орындаған: Амангелді А. А. Е - 415 топ
Тексерген: Серикова Н. У.
ЖОСПАР

1. Халықтық педагогика
2. Халық педагогикасы мен
этнопедагогиканың байланысы
3. Қазақтың мақал-мәтелдері
4. Қазақтың жаңылтпаштары
5. Қазақтың нақыл сөздері
6. Қазақтың ырымдары
7. Аңыздар
Халықтық педагогика қазіргі педагогика мен
ежелгі педагогикалық мәдениетті біріктіреді.
1926 жылы “Халықтық педагогика” деген атау-ұғымды
алғаш ұсынған С.Т.Виноградов: “Халықтық педагогика
– тұлғаны қалыптастыру барысында қолданылатын
әдіс-тәсілдер жиынтығы, яғни халықтың тәлім –
тәрбие тәжірибесі”,-деген.

Халықтық педагогиканың мақсаты: ата-бабалар
тәжірибесінің ең жақсы мұраттарына тәрбиелеу.
“Халықтық педагогика – халық ауыз
әдебиетінде, салт-дәстүрінде,
балалар ойындарында, т.б. көрініс
тапқан педагогикалық деректер мен
тәжірибенің жиынтығы, біртұтас
ұлттық мәдениет. Халық
педагогикасы таза халықтық
тәжіриебеге негізделген тәжірибенің
эмпирикалық түрі және ол
педагогиканың ғылыми зерттеу
обьектісі”

Г. Н. Волков
к а с ы ме н
пе д а г о г и
Ха л ы қ ы ны ң
д а го г и к а с
этнопе ы с ы
б ай л а н
“Халықтық педагогикаға нақты бір
этностық қауымға қатыссыз
эмпиризмдік педагогикалық білімдер мен
құралдар енеді. Этнопедагогика нақты
бір этносқа қатысты, оның ұлттық
ерекшелігін көрсететін ппедагогикалық
дәстүрмен байланысты. Педагогика
еңбекшілердің тұрмысы және санасымен
байланысты болғанда халықтық
сипатқа ие болады. Осы тұрғыдан
келгенде, халықтық пен ұлттықта
халық пен ұлттың тәрбиелік мүдделері
бар” (М.И.Стельмахович. Традиции и
тенденции развития семейной
этнопедагогики украинского народа.
-Киев, 1989ж.)

М.И.Стельмахович
“Халықтық педагогика – ұрпақтан
С. А. Ұзақбаев – ұрпаққа, көбіне, ауызша түрде
халық шығармашылығы арқылы
берілген тәрбие мен оқыту
саласындағы халықтың білімдері,
іскерліктері мен дағдыларының
жиынтығы. Олардың негізінде
белгілі бір әдет-ғұрыптар және
салт-дәстүрлер қалыптасты”
(Халықтық педагогикадағы
эстетикалық тәрбие. – Алматы,
1993ж.)
Жаңылтпаш - қазақ ауыз
әдебиетінің шағын
жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа
жиналған жұртты күлдіру; жас
ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі
сөзді шапшаң айтуға
үйрету мақсатымен пайда болған.
Жаңылпаштың сөздері адамды
жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң
және қатаң дауыссыз дыбыстардан
құралады, қара сөз немесе өлең
түрінде болады.
Жаңылпаш ойын - сауықтарда ән білмейтін,
жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де
қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр
жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі
кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен
мазмұны жағынан молыға түсті.
Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі
қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды.
“Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа
Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең,
таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік
мәні зор жаңылпаштар бала бақшалар
мен мектептерде жиі қолданылады.
ЖАҢЫЛТПАШТАР

Заңгер меңгергенді,
Дәрігер меңгере ала ма?
Дәрігер меңгергенді, Өрісінде жүз бір өгіз,
Заңгер меңгере ала ма? Сұрап алдық біз бір өгіз.
Сұрадыңыз сіз бір өгіз...
Есебін ап біз жүреміз.

Досым тойға араласты,
Көшім қойға араласты.
Қойға араласқан бала
Анау арал қай арал
Қойшыға қой
Қайыңды арал, талды
қораласты.
арал
Ішінде бұзаулы ала
марал
«Жаңылтпаш деген аты А. Байтұрсынов
жаңылтудан шыққан.
Қатарынан қайта-қайта
шапшаң айтқанда, иә тiл
келмейтiн, иә тiл басқа сөз
қылып бұзып кететiн
сөздердiң басын құрап,
келiстiрген шығарма
жаңылтпаш деп аталады»
Мақал - мәтелдер - әр халықтың өз
даму тарихында басынан кешкен алуан түрлі
оқиғалары, өзі аңғарған табиғат құбылыстары,
қоғам мүшелерінің өзара қарым-қатысы, мінез-
құлқы, психологиясы жөніндегі жасаған
қорытынды, тұжырымдарының түйіні, өмір
тәжірибесінен жинақталған
философиялық ойлардың ұтқыр да ұтымды,
жатық та көркем көрінісі, фразеологиялық
оралымдардың еңделіп, сырланып, әбден қалыпқа
түскен тұрақты түрлері.
« Б а қп е н а с
т о қ тық, қа н
«Т ам а ғ ы патшадан
о қтық - мимен
ж ү м ы сы ж а с қа н қа р а
м
аздырар ада артық»
баласын»

«Еңбе
к
ерінбе етсең н с ат қан
ы
й, тоя «Сақал ң б егін
қарны ды д ен е
кәрі ала
тілен ң сат қ ан б
бей»
артық»
Алтау ала болса, Ердің жаксысы
Ауыздағы кетеді; Елімен ойласады.
Төртеу түгел болса, Әйелдің жаксысы
Төбедегі келеді. Ерімен ойласады.

Ынтымаксыз елді –
Ұрысы билейді. Кісінің кісілігі,
Ынтымакты елді – Киімінде емес,
Дұрысы билейді. Білімінде.

Акылсыз адам айкай Ел болатын жігіттер,
келеді, Ел намысын жыртады,
Жан-жағын жайпай келеді. Ел болмайтын
Акылды адам жай-жай
жігіттер,
келеді,
Жан жағын байкай келеді. Елін ұрлап кұртады.
Күрделі мәселeлерді терең ете дәл жеткізетін
ой шалымы кең, қысқа қайырымды шешен сөз. Ол
- көп қырлы, түйіндеуге бай, көркемдік дәрежесі
жоғары сападағы, қанатты сөз айшығы
данышпан ақылдың төзінен, ой көзі айқын
керінетін сөз жасаушы ұлы шебердің мүсіндеуінен
шыққан іші - алтын, сырты - күміс сөз төресі.
Нақыл сөздер үлгісі қазақ әдебиетінде ерте
көзде-ақ ауызекі тіл өнерге, енегеге айналған
шақтан бері қалыптасқан. Олар мақал-
мәтелдермен қатар туып отырды.
Әдетте, бұл нақыл сөздер ел аузында белгілі кісілердің
атымен бірге жүрді, ал авторы ұмытылған сөздердің өзі де
тарихи кісілердің атын жамылып отырды. Бұлай сақталу
нақыл сөздердің бірден-бір өзіндік ерекшелігі болып
табылады. Жазба әдебиетімізде нақыл сөздердің бай негізін
өзінің дидактик. шығармалары арқылы Абай жасады. Шын
мәнінде, Абайдың нақыл сөздер көздейсоқ, жәй бір
құбылыстар емес, заңды, тарихи қажеттіліктер негізінде
туған тұтас дүние.
Адамның адамшылығы –
ақыл, ғылым, жақсы ата,
жақсы ана, жақсы құрбы,
жақсы ұстаздан болады. Пайда, залалды
Абай Құнанбаев айыратұғын қуаттың
аты ақыл . . .
Абай Құнанбаев

Атымды адам қойған соң,
Қайтіп надан болайын.
Абай Құнанбаев
Адам баласы адам
баласынан ақыл, ғылым, ар,
мінез деген нәрселермен
озады.
Абай Құнанбаев
Мен қазақтардың арасында
қысқа уақыт болған
шағымның өзінде бұл
халықтың талай асыл
қасиеттерін көрдім. Қазақ меймандос халық, ол ең
Э. П. Зиннер
жақсы төсенішін қонағының
астына төсейді, асының
дәмдісін соның аузына
тосады. Олар ерекше ақкөңіл,
жігерлі де, сергек адал жандар.
Қазақтар сондай сүйкімді, А. И. Левшин
сондай байырғы, әрі
қарапайым, мен оларды
көргенде не болғанымды
білмей кетемін.
Т. Г. Шевченко
ж ә н е д ү н ие ге
с к е лі н де р г е
Жа с ты ы р ы м -
ә б и л е р ге к а т ы
келген с
тыйымдар.
Ене келін түскен кезде ұл немерелі болу үшін оған
ырымдап алғаш сойылған малдың ұлтабарын жегізеді.
Жүкті әйел болса, біреудің үйне өз дастарқаннынан
апарған дәмді «қыз тауып қоям» деп жемейді.
Жүкті әйел шашын кеспейді. Өйткені мұндай
қылықтан бақ таяды, іштегі баланың бақыты кемиді,
кемтар туылады, қол-аяғы қысқа болады деп
ырымдалады.
Үлкен кісілер қонақта болған үйден келініне дәм
әкеліп береді. Өйтпесе, дәметкен балалы жас
келіншектің төсі ісіп кетеді.
Ер баланың кіндігін ырымдап, «үй күшік болмасын»
деп қырдан асырып лақтырып жібереді, ал қыз
баланың кіндігін «үйдің құты болсын» деген оймен от
басы, ошақ түбіне көмеді.
қ а ты с т ы
Қ о на қ қ а
ы йы м да р
ыр ы м -т
Үйге кіріп келе жатқан қонақ абайсызда сүрініп
кетсе, үй иесі марқайған түрмен төрінен сыйлы
орын ұсынады. Мұның түп төркіні «үйге күтпеген
жерден байлық келеді, бақ дариды» деген ырымды
білдіреді.
Қонақ болып барған үйінде қызды төрге
отырғызады. Себебі, «қызда қырық шырақты
бақыт бар» деп білетін халқымыз, «сол бақыттың
жұғыны қыз отырған төрде қалады» деп
ырымдайды. «Қызда қырық періште бар» деген
наныммен де қызды төрге шығарады. Өйткені, сол
періштелер қонақ күтуші үйге қонады. Сондай-ақ
«қызда оттай ыстық мейір бар, қыз қонақ боп
барған үйінде төрде отырса -бойындағы мейірі сол
отбасына сіңеді» деген ырымды кез келген қазақтың
біле жүгені жөн.
Қыдырып, қонаққа келген жас баланы үйден құр
қол қайтармайды. Бұл –«сәбидің меселі қайтпасын,
көңілі қалмасын, жүрегі суымасын, келер
бақытының беті қайтпасын, үйде оттай ыстық
ықыласы қалсын» деген ырымнан туған ежелгі
салт. Егер сәби үй иелерінен суық рай көріп, кейіген
кейіппен қайтса, «бұл шаңырақтан – бақ, төрден –
бақыт, дәннен – ырыс кетеді» деп ырымдалады.

Халқымыз үйге келген кісіге астан дәм татырмай
жібермейді. Ертеде қазақтар бар болса, ол болмаса,
айран, ірімшік, құрт сияқты тағамдар ұсынатын
болған. Асты қадірлейтін қазақ «дәм-тұзымды
тат, расынды айт» дейді. Қастандық қылған біреу
жайлы «дәм-тұзыма тапсырдым» дейді. «Татқан
дәмге қас қылған жігіт оңбас» деп өлеңдетеді.
Үлкен тойда, аста немесе салтанатты
мерекелерде сыйлы қонаққа көк қасқа тай, ақ
сары бас қой, аттан түйе, дөнен өгіз сойылады.
«Сонда барлық тілек қабыл болып, зор бақыт
қонады» деп ырымдайды.
Қонақтың пышағы немесе бәкісі
дастарханмен бірге жиналып кетсе, қайтарып
берілмейді. Қонақ ет тураған соң, пышағын өзі
сүртіп, қынына салып алуы керек. Егер
дастарханмен бірге жиналып кетсе, пышағын
сұрамайды. Сұраса, «қырық пышақ боп
өштеседі» деп жориды.
АҢЫЗД А Р
Фольклор жанры. Қазақ халық ауыз әдебиетінің
тарихи негізі бар мол саласы. Онда айтылатын
оқиғалардың, кейіпкер аттарының, елді мекен, жер
атауларының, мезгіл мөлшерінің деректілігі басым
келеді. Әуезов аңыз жанры жайында Л. Соболевпен бірге
жазған «Қазақ халқының эпосы мен фольклоры»
атты монографиясында, 1957 ж. шыққан «Қазақ КСР
тарихының» 1 - томында жарияланған «Қазақтың ауыз
әдебиеті» атты көлемді еңбегінде жан-жақты айтқан.

Алғашқы еңбектің «Аңыз ертегілері» деген
тарауында: «Қазақ аңыздарының ертегілерден
ерекшелігі сол - барлығы да тарихта болған адамдар
жайында айтылған, халық шығарған көркем әңгіме
болып келеді. Кейін оларға қоспалар қосылады да,
халық творчествосының ерекше бір саласын
құрайды» деп бірден екі жанрдың жігін ашып алады.
Қазақ аңыздарының

ҚАРАПАЙЫМ АДАМДАР РЕТІНДЕ СУРЕТТЕЛЕДІ.
Жер ана туралы аңыз
Ертеде Жер кіршіксіз таза болған. Ол пәктігін өзін
сеніп тапсыратын өмірлік жан жарын күтумен болған
келіндей сақтаған. Ол шексіз мейірімді әрі жайдары еді.
Ол жануарлар әлемінің үйірлері, табындары мен
отарларына пана болды, оларға азық берді, ал олар
Жердің көркемдігі мен тазалығын сақтап, оған
ұқыпты қарады.
Күндердің бір күнінде Тәңірадам пайда болды. Ол
құдіретті, зор, әрі сымбатты болды. Ол күлгенде,
онымен бірге күн де күлетін, ол қамыққанда онымен
бірге ай да қайғыға бататын, ол ән айтқанда оған
аспан мен жел қосылып ән шырқайтын, сондықтан Жер
оған ғашық болды. Ол да Жерге ғашық болды, оның
ұлылығы мен кеңдігіне, мейірімділігі мен көркемдігіне,
асқақтығы мен тазалығына ғашық болды.
Уақыт өте келе олар балалы
болды. Сәбилер өсіп, айбаттанып,
өздеріні нәресте сүйді, бірақ әрбір
жаңа ұрпақ оларға өмір сыйлаған
ұлы махабаттан алыстай берді.
Жер ана олар үшін өмір сүрудің,
байлықтың қайнар көзіне айналды,
олар оның кім екенін де ұмытты, ал
Тәңірадам олар үшін бірі сеніп, бірі
сенбейтін аңызға айналды.
Олар өздерінің қажеттіліктері үшін жер жыртып,
тырмалап, егін егіп, оны жинап, арттарынан шіріп, Жердің
бастапқы тазалығын құртатын көп мөлшердегі қалдықтар
тастады. Тамақ іздеп, олар Жердің мәпелеп өсірген
жануарларын аяусыз жайратты. Содан соң, алтын және басқа
да қазба байлықтарды іздеп Жер ананың денесін ойып, үлкен
шұңқырлар қазып, шөл мен шөлейттерді қалдырды. Бірақ бұл
да аз болды, олар жарылыстар жасап, өздері сияқтылардың
көздерін құрту үшін қуатты қаруларды сынақтан өткізіп, ол
қаруларды бір-бірімен соғыстарда қолданды.
Ал Жер ана осының бәріне шыдады, ол адамдар бір күні
естерін жияды деп, өзінің оларға өмір сыйлағанын, олар ұлы
махаббаттың перзенттері екенін еске түсіреді деп, адамдар
оған сүйікті, таза болуға құқық береді деп сенді, өзіне кінәсіз
өлтірілгендерді жерлеуді тоқтатады деп, бір кезде өзін сеніп
тапсырған Тәңірадамның лайықты ұл-қыздары болады деп
үміттенді, күтті.
Осыдан кейін, ол өзін адамдардың естеріне саламын деп шешіп,
барлық төзімнің шегі барын ескертіп, өз күшін көрсетті. Бірақ
өзара соғыстарға белшесінен батқан, алтынның зыңылынан
керең болған, сараңдықтан көздерін қараңғы басқан адамдар
күнәлары шамадан тыс шыққанға дейін байлық пен ойнастықтың
елігіне алданып, надандықтың шырқау шыңына жетіп,
адамдықтың биігінен төмендеп, әрі қарай өмір сүре берді.
Сонда мәнсіз өктемдіктен шаршаған Жер ана бойынан барлы қ
қаһарын шығарып, үлкен толқынымен өзін қорлық пен зәбірден
шайып, шегі жоқ азап пен ойнастықтан, адам болуды
қойғандардың өшпенділіктері мен ызаларынан тазартты, ал
Тәңірадам адамдардан сырт айналып, жай Тәңір болды.
Егер адамзат Жерге қайырымды болып, нағыз сүйіспешілігін
көрсете алмаса, ал Тәңірадамға адамға деген шынайы сенімін
қайтара алмаса, Жер ана мен Тәңірадамның махаббат дастаны,
адамзат өркениетінің пайда болуы мен қалыптасу тарихы
осылайша өкінішті аяқталуы мүмкін.
Пайдаланған әдебиеттер:

1. Б. Мұқанова, Р. Ильясова “Этнопедагогика”, Астана, 2008 ж
(11,13 беттер аралығы)

2. Қазақтың мақал – мәтелдері

3. Қазақтың жаңылтпаштары

4. Ақыл кені Алматы 2005ж

5. Қазақтың ырымдары мен салт – дәстүрлері

6. Аңыздар
Ң Ы З Ғ А
Р Л А Р Ы
НАЗ А ! !!
ХМ Е Т
РА

Ұқсас жұмыстар

ЭТНОПЕДАГОГИКА ТУРАЛЫ

ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ТУРАЛЫ

Бала тәрбиесінде халықтық педагогиканың міндеттері мен бағыттары

Этнопедагогиканың негізі ұлттық тәлім - тәрбие

Этнопедагогика оқулықтары

Қазақ этнопедагогикасының қалыптасу кезеңдері және даму тарихы

Халық тық педагогика

Халық педагогикасы

Этнопедагогиканың зерттеу әдістері

Педагогика мен психологияның әдіснамалық негіздері

Пәндер