Фольклор зерттеу әдісі

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Орындаған: Амангелді А. А. Е - 415 топ
Тексерген: Серикова Н. У.
Жоспар
1. Этнопедагогиканың зерттеу әдістері
2. Фольклор зерттеу әдісі
3. Жазбаша зерттеу әдісі
4. Археологиялық зерттеу әдісі
5. Түздік зерттеу әдісі
6. Тарихи педагогикалық анализ әдісі
7. Әлеуметтік зерттеу әдісі
8. Салыстыру әдісі
9. Педагогикалық эксперимент
10.Халықаралық құбылыстарды теориялық зерттеу
11.Өзім тандаған этнопедагогикалық зерттеу әдісім
1

Этнопедагогика – педагогиканың бір саласы болғандықтан,
педагогиканың әдістері мен қоса өзіндік жеке әдістері бар.
Этнопедагогиканың ғылыми әдістері бұл ақпаратты алу
мүмкіндігі. Бұл этнопедагогиканың заңдылықтарын,
мақсаттарын айқындайды.
2

әд і сі
т те у
р з ер
льк л о
Ф о
Өзіндік ерекшелігі бар қызықты әдістердің бірі. Бұл әдісте
халықтардың мәдениеті, тұрмысы, әдет – ғұрпы, салт – дәстүрі
көрініс береді. Халықтардың киім-кешек, құрал-жабдықтар,
наным – сенім, сондай – ақ тұтастай өнерін атау үшін
қолданылады.
1846 жылы ауыз әдебиеті аталу үшін фольклор сөзі
халықаралық ғылыми атау ретінде орныққан. Ауыз әдебиетінің
шығарушысы да, жаратуышысы да – ХАЛЫҚ. Сондықтан ол
халықтың өз еншісі болып табылады.
3

лд ы қ
е ри а
а м ат
з баш е у
Жа з ерт т
Маңызды әдістердің бірі болып табылады. Ақпараттың алуан түрлілігі
мен сенімділігінен бағаланады. Жазбаша материалдар негізінде халы қтарды ң
өзі жазған тарихи жазбаларында немесе ескерткіштерінде қолданылады.
Мысалы; Тоныкөк, Күлтегін ескерткіштері.

Тоныкөк Күлтегін
4

я лы қ
ол о г и
А рх е лд а р
ер и а
м а т
Этнокалық тарихты қайта жаңғырту үшін этнопедагогикада
археологиялық материалдарды зерттеу әдісі қолданылады. Халықтың
ежелгі тарихына байланысты материалдық мәдениеттің ескерткіші. Оған
ежелгі қалалар, қалашықтар, қоныстар, қалдықтар, ескерткіштер, салт-
дәстүр құрылыстар, адамның еңбек қызметін сипаттайтын ескерткіштер,
таста, үңгірде қашалған жазулар, жекеленген қазбалардың орны жатады.
5

ә ді с і
ү зд і к
Т
Зерттеуші халық туралы кең мағынада, көлемде
мәлімдейді.
6

а лы қ
г оги к
п ед а
рихи ә д і сі
Та ал и з
ан
Барлық педагогикалық құбылыстарды зерттеуде
қолданылады. Халықтың білімін, мәдениетін,
ғылымын зерттейді.
7

т те у
і к з е р
м ет т
Ә ле у і с і
әд
Барлық әдістермен тығыз байланысты.
Халықтың білімін әлеуметтік тұрғыда
бағалайды. Этникалық қоғамның тәрбиесі мен
білім әдісінің білімін зерттейді.
8

ә д і с і
ы ру
л ы ст
Са
Әртүрлі халықтардың ұлттық тәрбие ерекшеліктерін,
заңдылықтарын, даму деңгейіндегі айырмашылықтарын зерттейді.
9

а лы қ
го г и к
П ед а е нт
е р и м
эк с п
Оқу мен тәрбиеге байланысты ғылым негіздерінің әдісі. Оның
мақсаты – қазіргі оқу мен тәрбиелік жүйенің этнопедагогикада
қолданылуын зерттеу.
10

алы қ
г о ги к
п еда ы қ
т ы қ р и ял
лы қ т ео
Ха ы с т ы
бы л т е у
құ зер т
Теориялық анализ ретінде педагогикалық құбылыстың
жекелей, белгілерін анықтады. Анализ негізінде жеке
факторларды топтастырады, жүйелейді, олардың орта қ
және жеке ерекше режелерін тағайындайды. Яғни ұлттың
ұлт болуы үшін қажетті аумақтық, мәдени –
экономикалық, психологиялық, тілдік тұтастық қажет. Бұл
негізгі белгілердің бірі болып табылады.
11
Мен, Фольклорлық зерттеу әдісін тандадым.
Ол жоғарыда айтып кеткендей, халықтың мәдениетін, салт-дәстүрін,

сенім-нанымын зерттейді.
Салт-дәстүр - әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-
тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы
жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы; қауым мен
қоғамда қалыптасқан мінез-құлықтың үлгілері.
Қыз ұзату
Қызды алып қайту үшін жеті не оданда көп адам келуі мүмкін, бірақ жалпы
саны тақ болуы міндет. Құда‑құдағилар алдымен келеді де күйеу мен күйеу
жолдасты қыздың жеңгесінің өзі барып ертіп келеді. Күйеу мен күйеу
жолдас ауылға жаяу келеді және үлкен үйді баса ‑ көктеп өтуіне рұқсат жоқ.
Тұсау кесу
Бала бесіктен белі шығып, еңбектеуден өткен соң аяғын қаз‑ қаз баса бастайды. Өз ая ғымен ту ған жеріні
топырағын басып, із түсіріп, өз көзімен алдына қарап таң‑тамаша болады. Б ұл баланы ң е ң ал ғаш қы
талпынысы, тіршілігі. Мұны ежелден түсінетін қаза қ баласыны ң келешегіне а қ жол тілеп, т ұсау кесер
жасайды. Бұған да мал сойып, жұрт жияды. Баланың анасы ала‑ құла шуда жіптен екі‑ үш қарыс дайындап,
оны ауылдағы бір желаяқ пысық әйелге «ал сен кес, өзіндей пысы қ болсын» деп ұсынады. Ол кісі ала жіпті
баланың екі аяғына тұсауша байлап, сонан соң ортасынан кеседі. Бала анадайда ғы апасына қарай
тәлтіректеп жөнеледі.
Міне, осыдан бастап кішкене қазақтың өмір жолыны ң алғышқы ізі жер бетін шима қтайды. Т ұсау кесу
қазақтың өмір сапарының сәтті болуы үшінақ ниетпен жаса ған ырымы, құдай ға деген құлшылы ғы.
қазақ баласының сөзді естіп ұға алатын, айтқанды ептен істейтін кезінен – осы т ұсауы кесілгенннен
бастап ұрлыққа, зорлыққа, жырындылыққа барма, жолама деп баулиды. Біреуді ң ала жібін аттама,
бүлінгеннен бүлдіргі алма дегенді әу бастан‑а қ құла ғына сі ңісті етеді. Ая қта ғы жіпті ң ала болуы да, оны ң
кесілуі де жоғарыдағылаға жолма, ондайдың жолын қолыңнан келсе кес, дүниені ң азы біреуді ң бір құлаш
жібіне ең құрығанда бұзауға бас жіп болар деп қызықпа, тұсауындағы жіпті кескендей ондай арам кезіксе
кесіп‑құртуға тырыс дегені. Бұл – екінші себебі. Біріншісі – баста айт қанымыздай баланы ң келешегіне жол
ашу, ақ жол тілеу
Той малы
Ежелден келе жатқан дәстүрлердің бірі. «Жүз жылқы той малына кетіпті»
(М.Ж.Көпеев). Келін алуға келген қадірлі құдалар ел дәстүр салты бойынша
сән салтанатымен, жөн жосығымен келіп түседі. Бұл жолдың кәде жоралары
да көп болады. Соның ішінде ең басты кәдесінің бірі осы топқа арнайы
әкелген « той малы» деп аталатын жолды дәстүр. Бұған әр құда өз дәулеті
мен шамасына қарай жылқы немесе бірнеше қой әкеледі. Күйеудің абырой,
беделі осы кәдеге де байланысты болады. Бұған қымбат мата, бұйым, жеміс,
қант, шәй да қосылады. Әкелген мал арқылы құдалар қыз әкесінен, атасынан
немесе сол ауылдағы жолы үлкен ақсақалдан бата тілейді. Батадан кейін әлгі
мал сойылып, тойға жиналғандар одан ауыз тиеді. Той малы толымсыз болса
қыз жеңгелері құдалардың бетіне басады. Сондықтан да «той малының»
мүшесі түгел әрі семіз болуы қатты қадағаланады.
Сәукеле кигізу - салт болып саналады. «Қара мақпал сәукеле, шашың басар жар жар ау» (жар
жар). Өмірде қазақ салт дәстүрлерінің түрлері көп. Соның ішінде қалыңдыққа сәукеле
кигізудің орны бір бөлек. Себебі сәукеле әйел киімдерінің ішіндегі е ң асылы ғана емес, оны ң
жұбайлық өміріндегі елеулі кезінің естен кетпес ыстық сәті. Ол бұлғақтап өскен о ң жа қта ғы
және ақ босаға аттар арасындағы қимас та қызықты кездің ескерткіші. Б ұл аз болса келіншекке
сәукеле кигізудің өзі бір ерекше салтанат. Бұған құда құдағилар шақырылады. Шашу
шашылады. Ақ бата арналады. Сәукеле байғазысының бағасы да олқы болмайды. С әукелелі
келіншек ажарлы да базарлы көрінеді. Оны жұрттың бәрі көруге ынтық. Оның көрімдігі де
соған лайық болу керек. Жас отау, сәукелелі келіншек, ойын сауық, көңілді к үлкі жа ңа өмірді ң
бақыт есігін ашқандай әсер етеді. Сәукеле туралы бірер сөз. Сәукеле келіншек киімі. Ол бас киім
ғана емес қазақ сән салтанатының, салт дәстүрінің мәдениеі мен шеберліктің озық үлгісі, өнер
туындысы. «Алтынмен апталып, күміспен күптеліп» дегендей, ол інжу маржан, гауһар, ла ғыл,
жақұт сияқты асыл тастар тізбегімен әрленіп, әшекейленеді. Негізі ма қпал, бар қыт сия қты
қымбат маталардан тігіліп, бұлғын, құндыз терілерімен жиектеліп, оқамен оюланып, түрлі т үсті
моншақтармен шашақталып, көркем жіптермен кестеленіп, алдыңғы жа ғы к өзді тастармен
қапталып, түрлі тағым, алтын, күміс теңгелермен безендіріледі, төбесіне үкі та ғылады. К өрсе
көздің жауын алатын осы бұйым тек келіншек сәні ғана емес, той салтанаты мен құдалар беделін
де көтере түсетін ерекше көрініс! ХІХ ғасырдың алғаш қы жартысында өмір с үрген Кіші ж үзді ң
Байсақал атты байының қызының сәукелесін Кенесары ханның ағасы Саржан төре бес ж үз
байталға бағалаған.
«Өлі тірі» - ежелгі дәстүрлер қатарына жатады. Екі жақ
келісімі нығайған соң күйеу жағынан құдаларына бір білікті
адамды бас етіп «өлі тірі» яғни кәделі мал жылқы жіберіледі.
«Өлі тірі» деген өлі мен тірі арасында адалмыз, құдай қосқан
құдалығымыз ақиқат» деген ұлттық ұлағатты ұғымды
білдіреді. Бұл үлкен кәделі әрі маңызы жол жоралғы, құдалық
бекіді деген сөз. «Өлі тірі өткен соң өлген күеу жатпайды» деп
бұдан кейін күйеу қалыңдығына «ұрын» баруына жол
ашылады.
Қыз көші- салт. Құда аттандырар кәдесі жасалғаннан кейін
ұзатылған қыз шешесі, жеңгесі, жас іні, сіңлілермен бірге
көлікке отырып жолға шығады. Қыз артта қалғандарға
қарамауы керек. Құдалар алға түседі. Одан кейін шаңырақ түйе
(қыз көші) жүреді. Тойшы жігіттер көш соңынан әсем киініп
ән-күймен ереді. Былайша айтқанда көште ерекше салтанатты
жарасымдылық болады. Қыз ауылынан бір көш жер шыққанша
мұны «қыз көші» деп атайды. Одан әрі асқаннан кейін
«келіншек көші» дейді. Келіншек көшінің келе жатқанын білетін
жолдағы ауыл қыз-келіншектері, жастары «келіншек көшін»
тоқтатып «түйемұрындық» алып, батасын беріп, «жол болсын»
айтып шығарып салады.
Үй көрсету - дәстүр. Жаңа түскен келінді туыс туған, көрші
көлем, ілік жекжаттар «үй көрсетуге» (шығыс жақ «отқа
шақыру» дейді» яғни есік ашарға шақырады. Мұның
мағынасы келін отбасымен танысып, үйге келіп жүрсін деген
сөз. Бұл үйге келін құр қол бармайды, кәде жорасымен
барады. Мұны « ілу» дейді. Бұл мәселені шақырған үйдің
дәрежесіне (үлкен, кіші деген мағынада) келіннің енесі шешуі
керек. Мұнымен бірге келінді шақырған үйлер келіннің мінез
құлқын, жүріс тұрысын яғни әдеп, тәртібін байқап сынап
отыратыны да бар. Мұны болашақ келіндер ескере жүруі керек.
Өйткені аталған дәстүр әлі жалғасып келе жатыр.
Пайдаланған
әдебиеттер
1. Б. Мұқанова, Р. Ильясова «Этнопедагогика»
Астана, 2008ж

2. Ғаламтор мәліметтері

Ұқсас жұмыстар

Этнопедагогикалық зерттеу әдістері

Қазақ этнопедогогикасының зерттеу әдістер

Этнопедагогика туралы ақпарат

Этнопедагогика

ФОЛЬКЛОРЛЫҚ ШАҒЫН ЖАНРЛАР ПОЭТИКАСЫ

Мұхтар Әуезов, оның қазақ әдебиетіндегі орны және фольклортану мәселелері

Қазақ халқы әйелдерінің ұлттық бас киімдері

Этнопедагогиканың зерттеу әдістері

Қазақстандағы дәстүрлі мейрамдар

Мәдени мұра бағдарламасы

Пәндер