Балалар психологиясының даму тарихы, теориялары туралы негізгі түсініктер

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым минситрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті

СӨЖ №1
Тақырыбы: Балалар психологиясының даму
тарихы, теориялары туралы негізгі түсініктер.

Орындаған: П-407 топ студенті
Уразбекова Балжан
Тексерген: Кулмышева Н.А.
Жоспар:
• Балалар психологиясының даму тарихы.
• Балалар психологиясының дамуына үлес
қосқан көрнекті психологтар.
• Балалар психологиясын зерттеген
қазақстандық ғалымдар.
• Қазіргі балалар психологиясының
теориялық және практикалық міндеттері.
Бала психологиясы – жас ерекшелігі психологиясының негізгі
бөлімі. Ол адам өміріндегі тұтас бір кезең болып табылатын балалы қ
шақтың психикалық даму заңдылықтарын зерттейді. Жас ерекшелігі
психологиясының іргетасы болған бала психологиясы XIX ғасырды ң
аяғында дербес пән ретінде өмірге келді. Бала психологиясының
негізін қалаған – неміс ғалымы В.Прейер. Ол Бала психологиясын
зерттеуде тұңғыш рет интроспекция әдісінен объективті бақылау ға
өтуді жүзеге асырды. В.Прейердің «Бала жаны» атты кітабы (1882)
бала психологиясын жүйелі зерттеуді бастап берген психологиялы қ
еңбек болды. Бала психологиясының пәні – балалық шақтағы
психикалық дамудың жалпы заңдылықтарын онтогенезде ашу, осы
дамудың жас кезеңдері мен оған өту себептерін анықтау. Бала
психологиясы үшін басты мәселе – баланың психикалы қ дамуыны ң
факторларын, психикалық даму шарттарын түсіндіру. Психология
ғылымында баланың психикалық дамуын түсіндіретін теориялар
шартты түрде 2 үлкен бағытқа бөлінеді:

• биогенетикалық

• социогенетикалық
Бала психологиясы баланың дүниеге
келгеннен мектепке барғанға дейінгі уақыт
аралығын қамтиды.
Балалар психологиясының пайда болуы мен
бала психикасының даму заңдылы қтарын
зерттеу биология ғылымының жүйесіне енген
үлкен бір жаңалық болды. XIX ғ. Чарлз
Дарвиннің жасаған эволюциялық ілімі аса
маңызды кезең болды. Адам соған сәйкес
органикалық дүниенің дамуының тұтас
жүйесіне енді.
Көрнекті чехтың ұлы
педагогы Ян Амос
Коменский (1592-
1670ж) балаларды сезім
ерекшеліктеріне байлан
ысты оқыту жүйесін құру
керектігі туралы ең
алғаш өз пікірін ұсынып,
мектепке дейінгі
тәрбиенің алғашқы
жүйесін жасады. Осы
негізде «Ұлы
дидактика», «Суретті
көрнекі әлем»
еңбектері шықты.
1712-1778 жылдары мектеп
жасына дейінгілердің
психикалық ерекшеліктерін
егжей-тегжейіне дейін толық
байқаған Жан-Жак
Руссо баланың өздігінен
дамуына ерекше мән беріп, оның
дүниені танып білу негізі
табиғат болуы
керек деді. Табиғаттың өзі
баланың ақыл-ойын дамытудың
негізі. Ал тәрбиешінің рөлі – іс-
әрекет барысында әрі қарай
ұйымдастыру.
1746 - 1824 ж Генрих
Пестолоций баланы
үлкендердің жүйелі түрде
үйретіп отыруына үлкен мән
беру маңызды мәселе деп
қарастырды. Ол кісі баланың
жеке басын
қалыптастыруда отбасының,
әсіресе анасының рөлі
ерекше деп бағалаған. Онда
табиғи дарындылық
принциптерін басшылыққа
ала отырып, баланың жас
ерекшелігін ескеруді талап
етті.
Жеке адамды
қалыптастырудағы тәрбие рөлінің
құдіреті туралы көзқарасты XVIII
ғасырдағы Ресейдегі алдыңғы
қатарлы ағартушылар да жүйелі
түрде қолдады. Мысалы,
В.И.Татишев өзіндік ақылдың
даму көзі жас адамға өзгенің іс-
тәжірбиесін меңгеру болып
табылады деп атап көрсетті. Бұл
тәжірбие тіл арқылы немесе
жазбаша түрде беріледі.
Сондықтан адам екінші бір
адамның еңбегінің көмегінің
жемісі болып есептеледі. Ең алғаш
балалық шақтың психикалық
дамуының жас кезеңдерінің түп
нұсқасын салған осы
В.И.Татищев болды.
XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың бас кезінде
шетел психологтары В.Штерн, Э.Мейман, А.Бине,
К.Коффка, К.Бюллер, т.б өз еңбектерінде балалар
психологиясы туралы мәселелерді қорытындылап,
негізгі бағыттарға қысқаша талдау жасады.
Революциядан кейінгі қайта өрлеу жылдарында
диалектикалық материализм негізінде де бала
психикасының дамуы туралы Ресейде
эксперименталдық балалар психологиясы ерекше
қарқынмен жұмыс жасады. Атап айтар болса қ,
А.Ф.Лазурский, А.П.Нечаев, И.Кросногорский,
В.М.Бехтерев, Н.М.Шеловановтардың
физиологиялық зерттеулері соның дәлелі.
Ал Лев Семенович
Выготскийдің «жоғарғы
психикалық функцияның тарихи
мәдени даму теориясы»,
«Психикалық дамудың жас
дағдарыстары» атты зерттеу
жұмыстары балалар психологиясы
ғылымы үшін теңдесіз құнды
материалдар болып есептелуде.
Баланың ақыл-ойының
дамуының негізгі күші мен
себептері жөнінде де түрлі
педагогикалық ой-пікірлер
айтылды. Мұндай негізгі себепші
күшке баланың үлкендерге еліктеуі,
үлкендерден оқып үйренуі жатады.
Сонымен қатар баланың
адамгершілік сезімі мен ақыл-
ойының дамуы үшін тілінің шығуы
сөздік қорының дамуының рөлі
ерекше екенін атап көрсетті.
Балалар психологиясының отандық ғалым
болып бөлініп шығуына И.М.Сеченов пен
К.Д.Ушинский еңбектерінің де өзіндік үлесі
бар. Мысалы, И.М.Сеченовтың 1829-
1905 «Бас миының рефлекстері» деген
еңбегінде кішкентай балалардың рефлекторлық
әрекетінің алғашқы даму барысын бақылай
жүріп, сезгіштігінің даму бағытын, қимыл-
қозғалысын, олардың ойлауының алғашқы
формасын, ес, ерік, зейіннің сөйлеген сөзіні ң Баланың жеке басының дамуындағы
және өзін-өзі танып білу өзгешеліктерін көрс оқыту мен тәрбиенің рөлі туралы әлде
етіп берді. қайда прогрессивті ойды дамытып, жақсы
негізін салған И.М.Сеченов пен
К.Д.Ушинский «Адам тәрбиенің
тиегі» – деген еңбегінде баланың жеке
басының жан-жақты даму
жағдайларының басты себептерін барлық
жағынан көре отырып, баланы оқыту
жүйесіне бағалы педагогикалық кеңес
берді. Тамаша педагог әрі психолог
К.Д.Ушинский баланың дамуын жеке
өзінің белсенді ойлауы мен таным әрекеті
еңбегінің жемісі деп атап көрсетті.
Қазақстанда Бала психологиясына қатысты
еңбектер жазған психологтар:С.Балаубаев, Е.Суфиев,
Ш.Әлжанов, А.Темірбеков, М.Мұқанов, Қ.Жары қбаев,
т.б. Балаларды жан-жақты зерттеумен басқа ғылымдар
да айналысады. Әр ғылым өз зерттеу мақсатарына
қарай түрлі бағытта зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
Баланың бойының өсуін, салмағының артуын, дене
пропорциясының өзгеруін, нерв жүйесінің құрылымы
мен жұмысының жетілуін, ішкі секреция бездеріні ң
жұмыс атқару өзгерістерін – жас ерекшелігі
анатомиясы мен физиологиясы зерттейді.
Қазіргі балалар психологиясының теориялық және
практикалық міндеті. Қазіргі балалар психологиясын зерттеудің
педагог үшін теориялықта, практикалық та маңызы зор. Өйткені
баланың жас кезеңіне байланысты айырмашылы қ да ғдарыстарын
зерттеп білу педагогқа программалық материалды ң к өлемін
анықтауға септігін тигізеді. Психологияны жете игеру тәрбиешілерді
көптеген қателіктерден сақтануға жөне балалармен д ұрыс байланыс
қарым-қатынас орнатуға көмектеседі және педагогтар ға тек баланы
түсініп қана қоймай, қолдап, жақсы қасиеттерін дамыту ға, баланы ң
жан дүниесін сезе білуге көмектеседі. О қу-т әрбие ж ұмысы, ғылым
саласында болып жатқан реформалық жаңалы қтарды ғылыми
тұрғыда зерттеу осы ғылымның негізгі міндеті. Мысалы, баланы
мектепке 6 жастан бастап оқыту, басқа ұлт мектептерінде қаза қ тілін
кеңінен игерту немесе мүмкіндігіне қарай бастауыштан бастап шет
тілдерін игерту. Ауылдық жердегі мектептің оқу-тәрбие үдерісінің
ерекшелігі халықтың бала тәрбиесіне байланысты жина қта ған бай
тәжірибесі, психологиялық идеялар ғылыми тұрғыдан жан-жа қты
талдауды талап етеді. Осының бәрін балалар психологиясынсыз шешу
мүмкін емес.
Баланың барлық іс-әрекеті үлкендерден өзгеше
қалыптасады. Мәселе оның білімін үлкендерді ң білімімен
салыстыруға болмайтындықтан емес, қарапайым к үнделікті
бақылауларынан баланың сезінуі, ойлауы үлкен кісілердей
емес екендігін білеміз. С әбиді ң сезімдері к үшті, біра қ к өбіне
тұрақсыз болулары мүмкін. Бүгін құштар бол ған н әрсесін
ертең ұмытып кетуі ғажап емес. Үлкендердің астарлап
сөйлегенін балалар түсіне бермейді. Жас бала өзін
қызықтырмаған істі зорлап орындай алмайды.
Үлкендер кейде баланың «ақылына» таң қалады.
Шынында бұл жердегі құпия ақылда емес, табыс қа тез
жетуде, бала кеше қолынан келмегенді б үгін үйреніп,
үлгермегендігінде жатыр. Оларды ң барлы ғы да дамуды ң бір
кезеңдерінен, сатыларынан өтеді. Осы жа ғдайларды ескеріп
тәрбиешінің балалармен жұмыс жасауы т әрбиешіні ң
білімділігін талап етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Дүйсенова Ж.Қ,
Нығметова Қ.Н.
Балалар психологиясы.
Алматы, 2012. 6-11
беттер.
2. Мухина В.С. Мектеп
жасына дейінгі балалар
психологиясы. Алматы,
1986. 9-13 беттер.

Ұқсас жұмыстар

Балалар психологиясына кіріспе

Балалар психологиясының даму тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялар туралы негізгі түсініктер жайлы ақпарат

Балалар психология пәні. Міндеттері мен жалпы мәселелері. Балалар психикасының даму заңдылықтарын зерттеу әдістері

ГЕНДЕРЛІК ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ КОНЦЕПЦИЯЛАРЫ

Психология пәні, міндеттері мен мақсаттары

Өнер психология Спорт психология

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

Психокоррекция. Психологиялық сауықтыру

ШЕТЕЛ ТІЛДЕРІН ОҚЫТУ ПСИХОЛОГИЯСЫ

Пәндер