Терінің топографиясы, құрылысы және химиялық құрамы. Малдың терісіне әсер ететін факторлар

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы:Терінің топографиясы, құрылысы және химиялық
құрамы.Малдың терісіне әсер ететін факторлар.Теріні консервілеу
және сақтау

Орындаған:Кәрімова Ж.М
Тобы:ТК-421
Тексерген:Бауыржанова А.З

Семей-2015
Жоспар:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Терінің топографиясы,құрылысы мен химиялық
құрамы
2.2. Малдың терісіне әсер ететін факторлар
2.3.Теріні консервілеу және сақтау
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4.ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Халық тұрмысында мал терілерін қарапаиым жолмен ұқсату көптен бері келе жатқан тәсілдерді ң бірі.
Сондықтан бұған байланысты турлі-түрлі ұғымдар туды. Мысалы, ірі қара малды ң иленбеген терісін шыл ғи тері
немесе шылғи қайыс, ал тері иленіп ұқсатылғаннан кейін оны қайыс деп атайды. Шылғи қайысты ұқсатуды ң екі
түрлі жолы бар. Бірі — оның жүнін сылып тастап пайдалану, екіншісі — теріні ж үнін сылымай-а қ пайдалану.
Жүнді терілерден тулақ, тайтері, бөстек, тұлып, қауға, шанаш, мес, дорба, шарқай, т. б. жасалады. Ж үнін алып
тастаған терілерден көк, өкше сірі, көн, дабыл жасалады. Құрымға салынып, ысқа ұсталып, құмға қатырылған
теріден саба, торсық, көнек, шанақ істеледі. Иленген теріден көксауыр, таспа, қайыс, қапшы қ, құлын, жар ға ң,
бота ішік, шідер, жүген, айыл, тартпа, тамақбау, құлақбау сияқты нәрселермен қатар, был ғары, ұлтан, опайке,
шегрен, көзел, етік, мәсі, кебіс, қоржын, тоқым, ертұрман, тон, шалбар, шамадан, тақия, көпшік, белдік, кісе,
кейде тұс киіз сияқты келемді заттар да жасалады.
Ірі қараның терісі әрбір іске арнайы пайдаланылған. Соған қарай олардың әр түрлі атаулары бар. Мысалы, сиыр
терілерін қолөнер шеберлері сиыр терісі, егіз терісі, тайынша терісі, б ұзау терісі деп т өртке б өліп атайды да, әр
терінің өн бойы — жондың, қабырғалың, үйек бас тері, пұшпақ, мойын болып бірнеше түрге бөлінеді. Жылқы
терісін — бие терісі, жабағы және құлын терісі деп үшке бөледі. Түйе терілерін атан терісі, бота терісі деп екіге
ғана бөледі. Атан терісі, өгіз терісі және олардың жондықтары қол істеріне е ң қолайлысы. Қой терілерін:
жабағы тері, қырықпа тері, күздік тері, соғым терісі, тақыр тері, тоқтышақ терісі, се ңсе ң, елтірі, мари,
жылбысқа тері деп он түрге бөліп атайды. Осы терілер киім түрлеріні ң бәріне жарай береді. Ешкі терілерін -
жүндес тері, тақыр тері, түбітті тері, серке терісі, ла қ терісі, ла қ мариі деп б өледі. Ешкі терілері т өзімді
келеді. Сондықтан одан алуан түрлі киім тігеді, бөстек, тулақ, торсық, саба, қапшық жасайды.
Тері топографиясы
Тері – жануарлар денесінің сыртқы
қабаты.

ТЕРІ
Мехтік теріні жүнді жабын және тері өзеңі деп
екіге бөледі. Илеу кәсібін меңгеру үшін ең
алдымен оның құрлысымен толығырақ танысу
қажет. Себебі, ол алдыңғы операцияларды елестете
алу үшін керек.
Былғары өндірісінде өзеңді қолданады, ал түк пен
эпидермисті бөлектейді. Мехта өзең эпидермиспен
және түкпен бірге.
Эпидермис - жүнді жабын астында орналасқан
беттік қабат. Ол өте жұқа, терінің 1/20 бөлігін
құрайды және бірнеше эпителиальды тор
қатарынан тұрады. Мехті өңдегенде біз міндетті
түрде осы қабатты сақтауымыз керек. Өйткені,
ол түк қалташығымен тығыз байланысқан
және оның бүлінуі түктің өзеңмен
байланысының әлсіреуіне әкеліп соғады.
Өзең - бұл терідегі беріктілігімен де,
қалыңдығымен де ерекшеленетін ең негізгі
қабат. Ол коллаген, эластин және ретикул
талшықтарының өрілуінен пайда болады.
Коллаген талшығы - белок коллагеннен пайда болады,
оның қайнатқан кезде желімге айналуы негізгі қасиеті
болып табылады.

Эластин талшығы - коллаген талшығынан аздаған
бұйралығы мен біраз қалыңдығымен өзгешеленеді. Олар
өзеңнің төменгі бөлігі, тор шекарасында орналасқан.

Ретикул талшығы - негізінен ретикулин белогынан
тұрады. Ол барлық өзеңді өткізетін және эпидермиспен
шекараласқан қабатқа қалың тор түзеді.
Өзең екі негізгі қабаттарға бөлінеді:
Терінің топографиялық құрлысының негізінде мех өндірісіндегі
қалдықтарды болдырмау үшін, көбінесе ірі емес мамықтық мал
терілерін қолданады. Ал тері өндірісінде шошқа, жылқы, І ҚМ
терілерімен байланысты. Олардың топогграфиясы біршама өзгеше.

ІҚМ терісі келесі бөліктерге талданады:

Жонарқа - тері өндірісіндегі терінің екі маңызды бөлігі. Ол беріктігі мен
жыртылған кезде аз ұзартуымен сипатталады.

Құйымшақ тұсы - терінің тығыз және иілгіш бөлігі. Шап және табан -
ең былпылдақ және жұқа бөлік. Жыртылған кезде созылып кетеді.

Қол және мойын - бұлар да былпылдақ және жұқа болып келеді.

Жылқы терісін екіге бөлуге болады: алдыңғы және сауыр терісі. Орны
бойынша ІҚМ терісіндей жонарқаның орнына алдыңғы бөлігі
орналасқан. Бірақ ол былпылдақ құрылысымен ерекшеленеді.

Шошқа терісінің топографиясы өзгеше. Терінің ортаңғы бөлігінде
жонарқа және мойын терісі бар. Оны бөксе деп атайды. Қалған
бөліктері бөксенің бүйірінде орналасқан, оны қол терісі деп атайды.
Оларды аяқ киімінің жоғарғы жағына және қайыс белдіктер
дайындауда қолданады.
Малдың терісіне әсер ететін
факторлар
Бағу және тамақтандыруды 4 негізгі жағдайға бөлуге болады:
Малдың ағзасының жағдайы мен оның терісінің сапасы. Малдың ағзасыны ң
жағдайы мен оның терісінің сапасы малдың қоректенуіне байланысты. Қорек,
біріншіден, жеткілікті, екіншіден теңестірілген (сбалансированный) болу керек.
Өйткені, жаман сіңіретін малдың терісі борпылдақ, жұқа болып келеді, б ұлар
механикалық әсер нәтижесінде әртүрлі аурулармен оңай зақымданады. Әсіресе,
жүнді жабының жетілуі кезінде өте қауіпті. Ол мамықтың, жүнді жабынның,
қылшық жүні төмен, сирек болып, шала жетілуіне әкеліп соғады. Көміртектің
жетіспеуі кезінде белокты қоректің мол болуы жүнді жабынды айтарлы қтай
жуандатады.

Еркіндік. Малдар кең жерде тұруы керек және көп уақыт өрісте жайылғаны
дұрыс. Әйтпесе, тері борпылдақ, иілімсіз, ал жүнді жабын сирек, әрі байланып
қалады.

Тазалық - гигиеналық жағдайды қадағалау. Нашар күтімдегі малдарды лас
жерлерде ұстау, терілерде кірдің пайда болуына себеп болады. Б ұндай жа ғдайда,
теріні өндеу кезінде кірлердің араласып кетуі әбден мүмкін. Тіпті, тері
ауруларына әкеліп соғады. Сонымен қатар, біріншілік процесті айтарлы қтай
қиындатады.

Паразиттермен күрес кезіндегі: бөгелек, кене түйінді, беттік кене ж әне та ғы
Механикалық ақау - эпидермистің жаралануымен тері
бөлігінің жүнді жабынының түсіп қалуы. Механикалық
зақымданудың - негізгі себептері:

Сыздауық - ауырған және төбелескен кезде мал терісінің
зақымдану нәтижесінде көгеріп, орнының қалып қоюы.
Сыздауықтардың мынадай себептері болуы мүмкін:
Тері аурулары (экзема, ірің
дерматиттері т.б.)
Гельминтозды жаралар
Жұқпалы аурулар
Таз аурулар
Шіркейдің шағуынан
Механикалық зақымдану және т.б.
Малдың жынысы мен жасы. Терінің өлшеміне қарай
малдың жынысын білуге болады. Көбінесе еркек
малдың терісі ұрғашы малдың терісінен ірілеу келеді.
Негізінен мамықтық еркек аңның жүні, тері
сапасына қарағанда қатқылдау. Еркек малды піштіру
терінің сапасын жақсартады. Сонымен қоса, түріне
қарап жасынан айыра білу қажет. Көбінесе жас
малдың жүнді жабыны үлкен малдарға қарағанда,
бірінші түлеуден кейін жұқа, нәзік, әрі жұмсақ
келеді. Кейде оны түсіне қарап біледі: жас мамықтық
аңдардың жүнді жабыны қаралау болады. Тек қана
жас, кейбір үй жануарларының терісін мехтік
шикізатқа пайдалануға болады. Бұған қаракөл
қойлары жатады. Олардың жаңа туған
қозыларының жүнді жабыны мықты, берік, бұйра
келеді. Бірақ жүнді жабын біраз күннен соң өседі,
беріктілігі мен әдемі пішінінен айырылады. Көбінесе,
жас үй жануарларының терісі, керісінше арзаныра қ
болады.
Жыл мезгілі. Малдардың жүнді жабыны үшін жыл мезгілдерінің де өзіндік әсері бар. Мерзімдік
өзгерістер: олардың жүнді жабыны жыл мезгіліне және тыныштық стадиясына, қылшы қты ң
өсуі тоқтағанда (қыс, жаз) және жаңа қылшықтың өсуіне байланысты болады. Ж үнді
жабынның алмасуы кезінде ескі қылшық түсіп қалады. Бұл уақытты түлеу уа қыты деп атайды.
Өрісте көп жайылатын үй малдары мен жабайы аңдарға жыл мезгіліндегі көптеген факторлар
(күн сәулесі, жауын-шашын, қар т.б.) әсер етеді. Ақырғы түлеу -негізінен жазды ң ая ғында, к үзде
және ерте көктемде болады. Сиыр, бұқа және жылқыларды тамыздың со ңынан, желто қсанны ң
аяғына таманғы аралықта сойған жөн. Себебі, бұл кезде тері тығыз және сау келеді. Сонымен
қатар, егер теріде сыздауық болса, осы уақытта жазылып, қайта шы ғып үлгере алмайды. Ал
қойды бірінші сою уақытында маусым, шілде, тамыз айларында сой ған дұрыс. Екінші сою мерзімі
қыркүйек, қазанда нашарлайды, ал үшінші сою кезеңінде - күзде қылшықтары ұзарып, ж ұқарып
кетеді. Көктемде сойылған тері мүлдем жарамсыз. Ешкілер үшін союға ең ыңғайлы уа қыт - к үз.
Мамықтық аңдарға мезгілдік өзгерістер қатты әсер етеді. Қыста олардың жүні ең ұзын,
жұмсақ, жылтыр қалыпқа жетеді. Қыста ұйықтайтын аңдар басқа малдар сия қты екі рет
түлемейді, бір рет қана түлейді. Сондықтан оларды кеш күзде және ерте көктемде сою ға болады.
Күзде жүнді жабындары жұмсақ, жылтыр болып келеді және түсінің өзгеруі болмайды.
Көктемде жүнді жабын құрғақтау, қатқылдау болып келеді.
Бұрын қыстың бас кезінде, суық күнде аңшылықпен алынған, егер тез арада терісі сыпырыл ған
болса, онда ол аңның мехі - ең жақсы мех болып есептелген. Тері үшін қысты к үні а ңды (бірінші
айынан басқа) союдың қажеті жоқ, себебі, олардың қыста терісі жұқарып, өздері ары қтайды.
Теріні консервілеу және сақтау
Жаңа тepiнi - жас тepi деп атайды. Осыдан 1-2 сағат ішінде өңдеуге кipice
алмасаңыз, оны мiндeттi түрде консервілеу керек. Әйтпесе, жас терілерде
шіріткiш бактериялар көбейіп кетеді.

Tеpiні консервілемес бұрын пайдалануға болмайтын б өліктерді алып, реттеген
жөн. Олар салмағын жоғарылатып келсе, өңдеу процестерін қиындатады.
Оларға: май, ет, қан, кip, ерін, құлақ, мүйіз, лай, тұяқтар жатады. Кір мен
майды қолмен, тупикпен тазартады.
Реттеуден кейін енді бip гигиеналық операция - тepiні жуу. Әдістелген
жолмен мұқият жуу - микроптарды екі есе төмендететінін к өрсеткен.
Сонымен қатар, еритін белоктар да жуылып, консервілеуді же ңілдетеді.
Теріні шелек, шлангалы тазартқыштармен жуады. І ҚМ терісіні ң
қылшығын арнайы тазартқышпен тазалайды. Тазартқышты ң eкi жа ғы
болады: бipiншi жағының ені - 10см, ұзындығы - 40см бipтегic, eкіншіci -
тістермен айналдырылған, биіктігі - 2 см, негізгі eні - 3 см болады. Tepiнi
кір мен қан толықтай кеткенше жуған дұрыс. Бip теріні қылшық
жағынан жуу ұзақтығы 2 минуттай, ал шел жағынан 4 минуттай жуу
керек. Осыдан кейін тазартқыштың тегіс жағынан 30-40 минуттан суы
сорғу үшін іліп қояды. Нәтижесінде жуған терінің ылғалы, жас тepi
ылғалымен бірдей болады.
Консервілеудің негізгі әдістері:
Ылғалды тұздау. Бұл әдістің кереметі тepi тінінің
сапасы, ал кемшілігі – көп тұз шығыны. 1 кг тepiгe 400 г
тұз алынады, кальциленген сода 1/400 қатынастағы
консервілeyшi тұзбен ІКМ, бұзау, тана терілері
тұздалады. Қоспаны жақсылап араластырып, қолдануға
бір күн бұрын дайындайды. Жүн жағын жоғары
қаратып, бетон және тегіс ағаш бетіне теріні жазып
қояды. Терінің бахтарма, яғни, ет жағына тұз себе
отырып, қолмен нығыздап жағады. Бip күннен соң
қайтадан тұздайды, оны «пакет» дейді. Басынан бастап
төрт бөлікке, алдымен оң қолы мен сол қолын iшкe қарай,
одан кейін жотасын бүктейді. Осы оралған тepiнi
құйыршығымен және жіппен байлайды. Үш күннен кейін
тұздалған теріні тексеру керек: егер қатты тұздар
болса, онда барлығы дұрыс, ал егер орындарын қалтырып,
тұз ciніп кетсе, онда кайтадан тұздаған дұрыс. Бес
күннен кейін белок пен ылғалды тұздық аға бастайды.
Жақсы тұздалған тepi берік және тығыз келеді. Шел
жағы құрғақ, ақшыл түсті келеді, тек пышақ
тигізгеннен соң сұрғылт тартады. Дұрыс тұздалған тepi
жақсы сақталады, ал нашар тұздалған тepi - көп
бөгеттер жасайды. Қатты тұздалған терінің
қылшықтары түсіп қалады, ол мехтік және тepi
Keптipy және құрғақ npeстi консервілеу. Бұл әдіс бұзау, тана, қой, ешкі, құлын терілерін консервілеу
үшін өте қажет. Артықшылығы - арзан және оңай, кемшілігі - теріде кажетсіз қабыршы қтар пайда
болып, май қышқылы әсерінен илеуге тура келеді.
Теріні ақпанның аяғы мен наурыздың басынан бастап, яғни жылы уа қыттарда кептіреді. Б ұл
уақытта күннің көзінен сақтану керек, әйтпесе тері қабырша қтанып, оны ң құрамында ғы коллаген
жоғары температурада желатинденіп кетуі мүмкін. Tepiні жазда 22-25оС, ал қыста жылытыл ған
қоймаларда кeптipген пайдалы. Tepi диаметрі 3-5 см жа қсы тазартыл ған а ғаштарда ілініп т ұруы
керек. Теріні жерге қойып тұздауға болмайды. Иленіп т ұрған терінің басына, құйры ғына, ая ғына
таяқшалар тipeп, жазып қояды. Tepi 6ipкелкі кебу үшін ауыстырылып отырады.
Жақсы құрғатылған тepi созылмалы келеді, шел жағын саусақпен шерткен кезде өзіне т ән дыбыс
бepeдi және жүнді жабыны құрғақ кeлeдi.

Тоңазыту. Бұл әдістің айтарлықтай жетіспеушіліктері бар. Мұздалған тері бұзылады, сапасыз. Tepіні
қарға мұздатуға болады. Бұл әдіс терінің сапасын сақтайды.

Құрғақ тұздау. Бұл тәсілді қолданған кезде, алдымен теріні тұздайды, сосын құрғатады. Кемшілігі -
консервіленген терінің жоғары гигроскопиялығы болып табылады. Сол себептен қоймада ғы тері
ылғалдылықтан шіріп, дымқылданып кетеді. Негізінен құрғақ тұздауды ыстық климатты жерлерде
де, суық климатты жерлерде де қолдана береді.
Егер тері дұрыс консервіленбесе, шикізатта дақтар пайда
болады:

Ақ таңлақ – жел мен мұздаудан туады. Бұл кезде тері
борпылдақ, ұсақ саңылаулы, созылмалы емес, ақшыл
түсті болады, сондықтан оны сорғытуға тура келеді.

Мүйіздену - шикізаттың кeлeci өндеуін қиындатып,
сынғыш және қатты болады. Бұл күн көзінен
сақтамаудан туады.

Көгеру - аз кептіріліп, теріде ылғалдың қалып қоюы
әсерінен болады.

Шірік - шіріткіш бактериялардың әсерінен терінің
зақымдануы.
Шірік болу себептері:

Консервілеуді кешіктіру;
Дұрыс құрғатпау;
Жоғары температурада құрғату;
Ылғалдың көп мөлшерде қалып қоюы;
Теріге тұзды біркелкі жаймау.

Шіріктің қызару түpi бар. Ол ылғалды тұздау кезінде көкшіл микроптарды
қоздырады. Бұған қарсы күрес жүргізу үшін тұзға 1 % парадихлорбензол және 2 %
нафталин қосады. Егер тepi бетінде қызару пайда болса, онда оны тазартып,
жоғарыда көрсетілген компоненттерді қосып, екіншілік тұздау керек.

Тұз дақтары - тepi қатқыл болады және ақшыл-қоңыр түстен, қара-қоңыр түске
боялады. ІҚМ-да, бұзауда шел және беттік қабаттарда ылғал тұздалған болады. Оны
жою үшін тұзға 2,5-3 кальциленген сода және 1% парадихлор және 2% нафталин
қосады.
Егер консервілеу дұрыс, әрі мұқият жасалмаса, шикізатты б ұзады.
Пайдаланылған әдебиеттер
• «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас
редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ
энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN
5-89800-123-9, II том
• “Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы”, 4 – том 1521 б

• Кузнецов А.Ф., Демчук М.Ф.и др. Гигиена
сельскохозяйственных животных. – М.:
Агропромихдат, 1991. 47 б
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Терінің топографиясы, құрылысы және химиялық құрамы. Малдың терісіне әсер ететін факторлар. Теріні консервілеу және сақтау

Тері топографиясы құрылысы және оның химиялық құрамы

Малдың терісіне әсер ететін факторлар Жібіту үрдісінің мақсаты және жібітуге әсер ететін факторлар

Тері құрылысы және химиялық құрамы

БЫЛҒАРЫ ШИКІЗАТЫ

Терінің топографиясы, құрылысы және химиялық құрамы

Малдың терісі және оған әсер ететін факторлар

Тері топографиясы құрылысы және химиялық құрамы

ТЕРІ ТОПОГРАФИЯСЫ

Мал терісіне әсер ететін Факторлар

Пәндер