Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау – биосфераны ноосфераға айналдырудың міндетті сатысы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы : 1 Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық
проблемалар.
2 Ерекше қорғалатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау
шараларының бір түрі.
3.Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны пайдаланудың ғылыми
негіздерін жасау – биосфераны ноосфераға айналдырудың міндетті сатысы.

Орындаған : Есенова Т.А
Тобы : ВС – 403.
Тексерген : Мурзалимова А.К

Семей 2015 жыл
Жоспар
• Кіріспе
• Негізгі бөлім
• 1) Экологиялық білім берудегі этикалық және
эстетикалық проблемалар
• 2) Ерекше қорғалатын табиғи территориялар - қорша ған
ортаны қорғау шараларының бір түрі
• 3) Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны
пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау – биосфераны
ноосфераға айналдырудың міндетті сатысы
• Қорытынды бөлім
• Пайдаланған әдебиет
Экологиялық білім берудегі этикалық және
эстетикалық проблемалар
Экологиялық этика және биоэтикалық білім берудің
маңыздылығы және оны жүргізу үшін қажетті жағдайлар мен
заңдылықтарын қарастыруға бағытталған зерттеулердің
жоқтығы байқалады.
Экологиялық білім беру - бұл табиғатты пайдаланудың дайындау,
іргелі негіздері ретінде жалпы экологияның теориясы мен
практикасын игеруге бағытталған оқыту жүйесі. Ол табиғатты
қорғаудың теориясы мен практикасын игеруге бағытталған оқыту
жүйесі - табиғатты қорғау білімімен тығыз байланысты.
Экологиялық білім - қоршаған ортаны қорғау үшін қажетті білімді,
әдетті, ептілікті, икемдікті қамтиды. Ол кәсіби мамандарды
дайындауға ықпал етіп, кадрларға білім беру, оларды дайындау
жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Заңдар бойынша
экологиялық тәрбие мен білім берудің бәріне ортақ, кешендік және
үздіксіз болуы қарастырылған.
Биологиялық этика – ол қайырымдылық пен қатыгездіктің, ар-ұят пен
парыздың, намыс пен абыройдың биологиядағы эксперименталдық
және теориялық жұмыстардың аясына және де оны ң н әтижелеріні ң
практикада қолданылуы барысында жалпы адамзатты ң тіршілікиелеріне
деген адамгершілігінің қарым-қатынасының жиынты ғы.
Экологиялық тәрбие мен білім берудің негізгі мақсаты - қоғамдық
сананыэкологияландыруболып табылады. Экология міндеті - адамны ң тіршілік
барысында қалыптасатын рухани ортасын сақтау арқылы орны қты дамуды ж үзеге
асыру. Ол өз кезегінде өмірдегі қоғамдық мәселелермен қатар, өзі тіршілік ететін
ортаны басқаруды да белсенді, көрегендікпен шеше алатын б әсекелестікке қабілетті
жеке тұлғаның дамуына ықпал ету.
Биоэтиканың қалыптасуының ең алғашқы маңызды алғы шарты экологиялық
қозғалыс идеологиясы болып табылады. Ғылыми-техникалық прогресс адам мен
адамзат үшін орасан зор игілік әкелгенімен қатар оны ң өзіні ң тіршілігі мен мекен
ортасына қауіп төндіруде. Экологиялық ойлаудың биомедицинаға әсері әсіресе әдетте
қолданатын дәрі-дәрмектердің адам организміне көптеген жа ғдайда қолайсыз етеуінен
өрши түскен.
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар
– қоршаған ортаны қорғау шараларының бір
түрі
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар – қоршаған табиғи ортаны қорғауға
байланысты мемлекет және жеке адамдар тарапынан арнайы б өлініп қор ғау ға алын ған
жер телімдері мен су айдындарының жеке б өлімдері. Қазіргі кезде д үние ж үзінде Ерекше
қорғалатын табиғи аумақтардың саны 13 мыңнан асты, бұл Жер бетіні ң 8,5 %-ына те ң.
Халықар. жіктеу бойынша Ерекше қорғалатын табиғи аума қтар 10 топ қа б өлінеді: 1.
Қатаң түрде қорғалатын табиғи-ғыл. резерваттар; 2. Ұлттық саябақтар; 3. Табиғат
ескерткіштері мен табиғаттың ерекше көрікті нысандары; 4. Таби ғат қор ғау ға арнал ған
резерваттар; 5. Қорғалатын ландшафтылар; 6. Табиғат ресурстарын са қтау ға арнал ған
резерваттар; 7. Антропол. резерваттар (адамның іс- әрекеттерімен жасал ған нысандарды
қорғау); 8. Жергілікті жердің өзіне тән табиғаты қорғалатын ж әне т үрлі ма қсатта
пайдаланатын аумақтар; 9. Биосфералық резерваттар; 10. Бүкіл әлемдік ма ңызы бар
тарихи және табиғи орындар.
.Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы
рөлі.
Қазақстан бойынша Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға: 10 мемлекеттік
қ орықтар,
Қызыл 10 сирек
кітапқа мемлекеттік ұлттыжылдан
кездесетін, қ саябақ табиғине резерваттар;
тар; 3азайып
жылға жойылып бара 49 таби ғи
қ орықшалар,
жатқан, 127 геологиялы
сондықтан қ табиқорғауды
да айрықша ғи-қорықты қ қор,
қажет 5 қоры
ететін қтық аймақмен
жануарлар , 6 ботаникалық
және 3 зоологиялы
өсімдіктердің қ бақтіркеледі.
түрлері тар, 26 мемлекеттік табиғат
Жануарларды ескерткіштері,
халықаралық 2 ірі резерват
дәрежеде (Семей,
қорғау
мәселесі
Ертіс орманы) бар. Бұбас
20 ғасырдың ларды ң жалпы
кезінде қолға ғы 2 млн.
алынды.
аума 1902 га-дан
ж. Париж Б ұл к өрсеткіш
қаласында
астам. алғаш
рет Құстардыңқорғаудың
республиканы жалпы жерхалықаралық конвенциясына
аум-ның 8%-ына тең. Халыққол қойылды.бойынша
ар. стандарт 1948 ж. әрбір
ЮНЕСКО-ның жанынан
мемлекеттің жалпы Халықаралық
жер аума ғының 10 – табиғат қорғауқодағы
12%-ы Ерекше ұйымдастырылды.
ор ғалатын таби ғи аума қтар ға
Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл кітапбы 1966 ж. тұңғыш рет 2 том
бөлінуі тиіс.
болып шықты. Оның 1-томында сүтқоректілердің 211 түрі, 2-томына құстардың
312 түрі туралы деректер берілді. Бұл кітап күнтізбе парақтары тәрізді арнайы
жасалды, түрлер 4 категорияға топтастырылды. 1966 — 71 ж. Қызыл кітапқа
тіркелетін түрлер туралы мәліметтер қайта толықтырылып, 2-басылымы, 1972 ж.
3-басылымы жарияланды. 1978 — 80 ж. 4-басылымы 5 том болып жарық көрді.
Оның 1-томы сүтқоректілерге арналып, оған сүтқоректілердің 226 түрі мен 79 түр
тармағы, 2-томында құстардың 181 түрі мен 77 түр тармағы, 3-томында
қосмекенділердің 41 және бауырымен жорғалаушылардың 105 түрі, 4-том
балықтарға арналып, балықтардың 194 түрі, ал 5-томы жоғары сатыдағы
өсімдіктердің түрлеріне арналып, 25000 түрі тіркелді. 1980 жылдары бұрынғы
томдар негізінде “Қызыл кітап” қайта шыға бастады. 1983 ж. шыққан Қызыл
кітапта омыртқасыз жануарлартуралы мол мәлімет берілген. Жойылу қаупі
төнген түрлерді сақтап қалу үшін оларды зоологиялық парктерде қолдан өсіріп,
көбейту шаралары қолға алынған. Соның нәтижесінде соңғы Қызыл кітапқа
тіркелген сүтқоректілердің 97, құстардың 39, қосмекенділер мен бауырымен
жорғалаушылардың 37 түрі дүниежүзілік зоологиялық парктерде қолдан
Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы рөлі.
Қызыл кітапқа сирек кездесетін, жылдан жылға азайып не жойылып бара жатқан, сонды қтан да
айрықша қорғауды қажет ететін жануарлар мен өсімдіктердің түрлері тіркеледі. Жануарларды
халықаралық дәрежеде қорғау мәселесі 20 ғасырдың бас кезінде қолға алынды. 1902 ж. Париж
қаласында алғаш рет Құстарды қорғаудың халықаралық конвенциясына қол қойылды. 1948 ж.
ЮНЕСКО-ның жанынан Халықаралық табиғат қорғау одағы ұйымдастырылды. Халықаралық
табиғат қорғау одағының Қызыл кітапбы 1966 ж. тұңғыш рет 2 том болып шықты. Оның 1-томында
сүтқоректілердің 211 түрі, 2-томына құстардың 312 түрі туралы деректер берілді. Бұл кітап күнтізбе
парақтары тәрізді арнайы жасалды, түрлер 4 категорияға топтастырылды. 1966 — 71 ж. Қызыл
кітапқа тіркелетін түрлер туралы мәліметтер қайта толықтырылып, 2-басылымы, 1972 ж. 3-басылымы
жарияланды. 1978 — 80 ж. 4-басылымы 5 том болып жарық көрді. Оның 1-томы сүтқоректілерге
арналып, оған сүтқоректілердің 226 түрі мен 79 түр тармағы, 2-томында құстардың 181 түрі мен 77
түр тармағы, 3-томында қосмекенділердің 41 және бауырымен жор ғалаушылардың 105 т үрі, 4-том
балықтарға арналып, балықтардың 194 түрі, ал 5-томы жоғары сатыдағы өсімдіктерді ң түрлеріне
арналып, 25000 түрі тіркелді.
1980 жылдары бұрынғы томдар негізінде “Қызыл кітап” қайта шы ға бастады. 1983 ж.
шыққан Қызыл кітапта омыртқасыз жануарлартуралы мол м әлімет берілген. Жойылу
қаупі төнген түрлерді сақтап қалу үшін оларды зоологиялық парктерде қолдан өсіріп,
көбейту шаралары қолға алынған. Соның нәтижесінде соңғы Қызыл кітап қа тіркелген
сүтқоректілердің 97, құстардың 39, қосмекенділер мен бауырымен жор ғалаушыларды ң
37 түрі дүниежүзілік зоологиялық парктерде қолдан көбейтілген. Халықаралы қ таби ғат
қорғау одағының Қызыл кітабын шығаруға Құстарды қорғау жөніндегі халы қаралы қ
кеңес, Су құстарын зерттейтін халықаралық бюро, Жануарларды қорғау ж өніндегі
бүкіләлемдік федерация, т.б. ұйымдар қатысады.

Мемлекеттiк табиғи қорық — табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар
ерекше қорғалатын табиғи аумақ, оның қызметiнiң мақсаты өзiнiң аумағындағы
табиғи процестер мен құбылыстардың табиғи барысын, өсiмдiктер мен жануарлар
дүниесi объектiлерiн, өсiмдiктер мен жануарлардың жекелеген т үрлерi мен
қауымдастықтарын, әдеттегi және бiрегей экологиялы қ ж үйелердi са қтау мен зерделеу
және оларды қалпына келтiру болып табылады.
Қазақстанда қазіргі уақытта 10 қорық ұйымдастырылған. Қазақстандағы
қорықтардың барлық ауданы 1 610 973 га.
Алматы қорығы Үстірт қорығы
Наурызым қорығы

Қорғалжың қорығы Ақсу-Жабағылы қорығы
Марқакөл қорығы Алакөл қорығы

Барсакелмес қорығы Қаратау қорығы
Батыс Алтай қорығы
Ұлттық парк — ерекше экологиялық,
ғылыми, тарихи-мәдени және
рекреациялық құндылығы бар
мемлекеттiк табиғи-қорық қорының
бiрегей табиғи кешендерi мен
объектiлерiнiң биологиялық және
ландшафтық саналуандығын сақтауға,
оларды табиғат қорғау, экологиялық-
ағартушылық, ғылыми, туристiк және
рекреациялық мақсаттарда пайдалануға
арналған табиғат қорғау және ғылыми
мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын
табиғи аумақ.
Ұлттық табиғи парктер]]дің қорықтардан
айырмашылығы - туристер мен
тынығушылардың кіріп көруіне рұқсат
етіледі. Бірақ олардан табиғатты қорғау
ретін сақтау талап етіледі.
Қазақстанда 5 ұлттық парк ұйымдастырылған.
Еліміздегі алғашқы ұлттық парк - Баянауыл ұлттық табиғи паркі. Ол 1985 жылы Павлодар
облысындағы Баянауыл орман шаруашылығының негізінде құрылған, ауданы 50,7 мың га. Парк
аумағына енетін таулы-орманды ландшафтылары тамаша табиғат ерекшеліктерімен көзге түседі.
Қарағай, қайың ормандары өскен, гранитті, үгіліп мүжілген Баянауыл таулары Сарыарқаның
шөлейтті жазықтарында орналасқан. Мұнда құстардың 54 түрі, сүтқоректілердің 54, балықтың 8,
өсімдіктің 438 түрі бар. Биік жері- Ақбет тауы, биіктігі 1026 м. Табиғатының қолайлы жағдайына
байланысты Баянауыл тауларын «шөлді даладағы таулы-орманды шұрат» деп атайды. Бұл аймақ
жаппай демалыс пен туризмнің дамыған жері. Мұнда көптеген демалыс үйлері, емдеу мекемелері,
туристік базарлар орналасқан. Паркте ұзақ уақыт үгілу әрекетінен қайталанбас жартас, шо қылар
қалыптасқан. Олар сыртқы түріне орай « Жалауыз кемпір», «Найзатас», «Тас және Ат басы», т.б деп
аталады.
Іле Алатауы ұлтық парк 1996 жылы ұйымдастырылған. Ауданы 181,6 мың га. Іле Алатауының
солтүстік беткейінде Түрген шатқалынан бастап, батыста Қаскелең асуына дейінгі ерекше
Ландшафтыларды қорғау және деалыс, тынығу мақсатынла пайдаланылады. Мұнда қорғауға аңның
43 түрі, құстың 138 түрі, балықтың 8 түрі, өсімдіктің 1282 түрі алынды.
Қарқаралы ұлттық паркі 1998 жылы құрылған. Ауданы 90,3 мың га. Қарағанды облысындағы
Қарқаралы ауданында орналасқан. Қарқаралы және Кент тау жүйелерін қамтиды. Осында әйгілі
Шайтанкөл орналасқан. Мұнда аңның 39 түрі, құстың 55 түрі, балықтың 11 түрі, өсімдіктің 68 түрі
қорғалады.
Алтынемел табиғи ұлттық паркі 1996 жылы Алматы облысының Кербұлақ, Панфилов
аудандары жерінде орналасқан. Ауданы 212,1 мың га. Алтынемел тауын қамтиды. Мұнда аңның 6
түрі (таутеке, қарақұйрық, құлан, қызыл қасқыр және т.б.) сонымен бірге құстың 231 түрі,
балықтың 22 түрі, өсімдіктің 800 түрі қорғауға алынған.
Көкшетау паркі 1996 жылы ұйымдастырылған. Ауданы 135,8 мың га. Мұнда аңның 305 түрі,
құстың 223, балықтың 22 түрі, өсімдіктің 800 түрі қорғауға алынған.
Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны пайдалануды ң
ғылыми негіздерін жасау – биосфераны ноосфераға айналдыруды ң міндетті
сатысы
Жер бетіндегі тіршілік иелері атаулылар қорегі ж әне энергияны ң негізгі к өзі
болғандықтан, табиғи және су ресурстарын ұтымды пайдалану кез келген елдер үшін
негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Қаза қстанда ш өл, қуа ң (аридті) ж әне сорта ң
жерлердің орасан зор аумағы бар. Мұнда табиғи ресурстар шектеулі, соны ң салдарынан
бұл аумақтарды ұтымды пайдалану республикамыз үшін ерекше к өкейкесті м әселе болып
есептеледі. Сондықтан республика ғалымдарыны ң алдына өсімдіктерді ң жа ңа
іріктемелерін жоғары температура және сорта ңдық сияқты қолайсыз факторлар ға
төзімділігі артқан жануарлар қолтұқымдарын шығаруды тездету міндеті
жүктелуде. Солтүстік Қазақстанның топырақ өнімділігін ш ұғыл шектеу факторларыны ң
бірі топырақты шаңға айналдырып, жеңіл ұшыратын жел эрозиясы болып табылады.
Мұндай жерді жыртқан кезде топырақтың жыртылатын құнарлы қабатын жел ұшырып
әкетеді. Атап айтқанда академик А. И. Бараев Қаза қстанда топыра қ өңдеуді ң эрозия ға
қарсы топырақ қорғайтын қайырмасыз жырту жүйесін жасап, ке ңінен пайдалануда. Б ұл
жүйеге сәйкес жырту кезінде топырақ қабатын аудармай, арнаулы сыдыра қопсыт қыш
(плоскорез) арқылы өңдеп, тек арамшөптердің 4 - 5 см тере ңдіктегі тамырын қияды,
мұндайда өсімдік (паясы) аңызында кесілген саба қтар тік қалпында қалады. С өйтіп
топырақ құрылымы сақталады да, шаңға айналмайды. Топыра қты осылай өңдеген кезде
ауаға шаң көтерілмейді. Осы технологияның арқасында Қаза қстан жыртылатын жерді
сақтап, Қазақстанның солтүстігінде астықтан жо ғары т үсім алу ға қол жеткізді.
Ноосфера (гр. – сана және – орта, шар) – биосфераны ң жа ңа жа ғдай ға к өшкен
деңгейі, адамның саналы түрде жүргізген іс-әрекеттерінен туындайтын жер
сферасындағы барлық өзгерістер мен оларды ң дамуын аны қтайтын басты фактор.
Ноосфера – ақыл-ой сферасы деген түсінікті алғаш 1927 жылы француз ғалымдары
Э.Леруа (1870 – 1954) мен Тейяр де Шарден Пьер (1881 – 1955) енгізген. XX ғасырды ң
30 – 40-жылдары ноосфераны материалистік тұрғыдан сипаттап жаз ған В.И. Вернадский
болды. Ол ноосфераны биосфера мен қоғамның өзара қарым- қатынасынан туындайтын
тіршіліктің жаңа формасы, бұл саналы, а қыл-ойы жетілген адамзатты ң ба ғыттауымен
қалыптасатын биосфераның жаңа эволюциялы қ жағдайы деп т үсіндірді. Ноосфера –
табиғат заңдылықтарының қоғамның ойлау заңдарымен және әлеуметтік-экономикалы қ
заңдылықтармен тығыз байланысып жататын біртұтасты ғын (б үтіндігін) бас қарушы
жоғарғы тип. XX ғасырдың 30 – 40-жылдары ноосфераны материалистік т ұр ғыдан
сипаттап жазған В.И. Вернадский болды. Ол ноосфераны биосфера мен қо ғамны ң өзара
қарым-қатынасынан туындайтын тіршіліктің жаңа формасы, б ұл саналы, а қыл-ойы
жетілген адамзаттың бағыттауымен қалыптасатын биосфераны ң жа ңа эволюциялы қ
жағдайы деп түсіндірді. Ноосфера – табиғат заңдылықтарыны ң қоғамны ң ойлау
заңдарымен және әлеуметтік-экономикалық заңдылықтармен тығыз байланысып
жататын біртұтастығын (бүтіндігін) басқарушы жоғарғы тип.
Ноосфера – адамзаттың жарқын болашағы емес, қатерлі, қауіпті, трагедиялы шындығы.
Ноосферадағы жасалу және бұзылу бастамасын бөліп қарау керек. 1944 жылы В.И.Вернадский
өзінің соңғы жұмыстарының бірі «Ноосфера жайында бірер сөз» еңбегінде былай деп жаз ған:
«Ноосфера –геологиялық тарихтағы биосфера эволюциясының соңғы түрі – біздің күндеріміздің
жағдайы: Біз қазір биосфераның жаңа геологиялық және эволюциялық өзгерісіне өтудеміз. Біз
ноосфераға кірудеміз». Енді сол жылдардан бері жарты ғасыр өтті, сол себепті де б ұл т ұжырымды
бүгінгі күнге қарап айтсақ, биосфераның ноосфераға өтуі – тірі және өлі табиғат эволюциясының
заңды құбылысы, бұл эволюцияның шыңы. Тірі заттардың пайда болуы, Homo sapiens-тің
жаратылуы, ғылыми ойлаудың қалыптасуы мен еңбекке деген қабілеттің артуынан планетаның
сыртқы бейнесі өзгеруде. Мұның барлығы Жер планетасында миллиардтаған жылдар бойы бірге келе
жатқан ұлы эволюция түрі ноосфераның объективті шартталған, заңды құбылыстары. Адамзат
бүгінгі таңда планетаның түрін өзгертетіндей үлкен геологиялық күшке айналған. Мұндай жетістікке
адамзат баласы өзінің ғылыми ойлау қабілетінің негізінде жетуде. Осылардың нәтижесінде
биосферадағы болатын өзгерістердің жүру қарқыны күшеюде. Осылай биосфера ноосфераға, ақыл
сферасына, яғни табиғи үрдістерге тез қарқынмен әрекет ететін жүйеге айналуда. Қазір ноосфера
жоғары интенсивтілікпен дамып, таза табиғатпен бәсекелесуде. Ноосфераны ң құрылуында ғы негізгі
факторлар – ғылыми ойлау мен адам еңбегі. Тану қабілетімен адамзат табиғаттың қалыптасу және
даму заңдылығын анықтады, қоғамды және өзін-өзі тани бастады. Өзінің қажеттілігін
қанағаттандыру үшін табиғи ресурстарды пайдаланып өндіргіш күшке айналды. Тек ғылыми ойлау
биосфераны өзгерте алмайды, ол үшін тәжірибе, білім және милиардтаған жұмысшылар қажет. Тек
қана ғылыми ойдың шындыққа айналып, шын мәнісінде жүзеге асырлуы ноосфераның
қалыптасуындағы негізгі фактор болып есептеледі.
Пайдаланылған әдебиет
Г.С.Оспанова, Г.Т.Бозшатаева "Экология", Алматы 2002
жыл 27 - 42 беттер
А.Ж.Ақбасова, Г.Ә.Саинова "Экология" Алматы 2003
жыл 39 - 43 беттер

Ұқсас жұмыстар

Ерекше қорылатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі

Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық проблемалар туралы ақпарат

1.Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық проблемалар. 2.Ерекше қорылатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі

Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық проблемалар. Ерекше қорылатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі. Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау – биосфераны ноосфераға айналдырудың міндетті сатысы

Экологиялық этика табиғаттың эстетикасы спетті

Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық проблемалар жайлы ақпарат

Экологиялық білім берудегі этикалық және эстетикалық мәселелер

Табиғатты пайдалану қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық тетігінің құқықтық негіздері

Сарқылатын ресурстар

Жерді қорғау - оның табиғи қасиеті мен шаруашылық мақсатын қорғау

Пәндер