Аударма үрдісінің психологиялық ерекшеліктері

1) Аударма үрдісінің

психологиялық ерекшеліктері

Орындаған: Орынғалиева Балжан

ПД-405

Аударма - өте күрделі көп деңгейлі семантикалық өрістердің,

семантикалық құрылымдардың, мәдени өзгешеліктердің, оқырмандар

мен тыңдаушылардың әрекеттерінің психологиялық және әлеуметтік

аспектеріне тез талдауын талап ететін процесс.

Уилльям Г. Кальвин “Ми қалай жұмыс істейді” деген кітабында жазған:

Интеллект - не істеуін білмеген кезде қолданатын нәрсе. Көп нұсқалы

таңдау кезінде сіз өмірдің оңай сұрақтарына дұрыс жауаптар

тапсаңыз, онда сіз тапқырсыз. Бірақ интеллект шығармашылық аспект

қатысатын, қолма-қол жаңаны табатын, әлде қайда үлкен нәрсе.

Біз аудармада қолданылатын интеллект туралы айтамыз.

Оны тез, сенімді, өте қанағаттанушылықпен қолдануға

үйренуіміз керек.

Аудару мәдени, әлеуметтік, мәтіндік

жағдайларда үнемі өзгеріп

отыратын, проблемаларға шығармашылық

интеллектуалды іс-әрекет. Кейде

интеллектуалды іс-әрекет

ақыл-шешімдер қабылдайтын ойдың

қабылдауынан тыс,

түйсіксіз деңгейде келіп айқындалады.

Түйсіксіз ой-өріс - ол бізге ынталы,

сенімді, тез аударуға

мүмкіндік туғызады, яғни жинақталған

тәжірибе, жадтың салдарынан

пайда болған өнім, оны қайтадан

алып және әр түрлі қолдануға

мүмкіндік туғызады.

Аудармашылар жинақталған тәжірибені

еске сақтап, керек

кезінде оны күрделі аударма мәселелерін шешуге

алу керек, бірақ ақпаратты жаттау арқылы

іске аспау керек. Жад оқыту кезінде

басқаша жұмыс істейді.

Аудармашылар сөздер мен тұрақты сөз

тіркестерін, стиль мен тонды, лингвистикалық және

мәдени әдістерді

меңгеруді аудару кезінде, оқу кезінде,

интернеттен іздегенде,

сөйлескенде және жай отырып өткенді

ойлау кезінде де іске асырады.

Шет елде адамдармен сөйлескенде

олар тілді үйренеді, ондаған

сөздер мен адамдарды меңгеріп,

еркін және шығармашылық

адамдарға үйреніп, айналадағылар

түсінетіндей сөйлеу арқылы еске

сақтауды іске асырайды

Баяндамашының сөздерін, жіберілген

мәтінді аудару арқылы

трансформациялық моделін меңгереді,

бұл модельдер еске

оңай сақталады, керек кезінде жеңіл

және жай шығаруға болады.

Олар белгілі сөздер мен орамдар

клавиатурада саусақтар жылдам қозғалып

аударма экранда өз-өзінен пайда болатындай,

немесе сөздің ағымын

аудару тілінде ауыздан ерекше күш

әсерінен шығатындай болады,

ал бұл өзінің қабілеті екенін сезбейді.

Интеллектуалды және

эмоционалды жад

Ғалымдар жадтың екі түрін ажыратады. Гиппокамп арқылы жүйке жүйесін

фактілерді тіркеу қолданып, ал мишық миндалина

арқылы сол фактілерге біздің қатысымызды жазады.

Гоулмен жазғандай, мишық миндалина эмоционалды жад ояту

оқытуға ықпал етеді. Бізге ұнайтын, қобалжытатындарды еске түсіру

оңай және есте көп сақталады, ал немқұрайдылар бұлай сақталмайды.

Нағыз, айқын еске түсіру эмоционалды болады. Бірінші сүйіскен, үйлену тойы,

баланың тууы, әр түрлі қуанышты не қайғылы

жағдайлар, адам өмірін өзгерген кезеңдер. Аударудан қанағат алуды,

білу, жаңашылдықты қабылдауға дайын болуды аудармашы

қалыптастырады.

Еске сақтауды зерттеу, ақпаратты қандай жағдайда алғаныңызға, қаншама өмірмен байланыстылығы есте сақтаудың деңгейіне әсер етеді.

Еске сақтау кезіндегі маңызды роль атқаратын

ассоциациялардың қалыптасуына

қоршаған ортаның құбылыстары

мен объектілері маңызды, оларсыз,

біз оқшауланған фактілерді ғана

білеміз, контекст айналасында бір

тұтастың бөлшегі болып табылады.

Жазып не әріптесімен сөйлескенде

адамның контекстіне сөздер

мен орамдарды енгізу автономды

жаттаудан гөрі еске сақтауды

жеңілдетеді.

Ақпаратты меңгеру тұрмыстық және мәдени

жағдайда ассоциативті тізбекті құруға

көмектеседі, сол ақпаратты қайтадан

жасауды жеңілдетеді. Кейде, бір нәрсені

сатып алуға бара жатып,

жолда қандай зат екенін ұмытып қаласың,

оны еске түсіру үшін қай

жерде керек болса сол жерге қайта барасың.

Зат қай жерде ұзақ

уақытқа есте сақталса, сол еске

сақтауды сілкіп, затты еске түсіреді.

2) АУДАРМА КӘСІБІНІҢ

ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.

Аударма мен лингвистиканың байланысын келесі көзқарасқа сүйеніп қарастыруға болады: Аудармашы сөздерді емес, сөйлеу әрекеттерін аударады.

Сабақта да, баспада да ең бірінші тіл мәселелері аударманы талдағанда қарастырады. Аударма жасай білуді сол тілде оқып, шет тілді түсінудің жетілген формасы деп қарастырған. Аударма теориясы салыстырмалы әдебиеттанудың, қолданбалы лингвистиканың, филологияның арнайы бөлімі деп саналған. Аудару өнеріне оқыту басқа тілдегі тұтас мәтіннің, сөз тіркесінің, сөздің мағыналарын жеткізу айналасында қарастырылады.

Лингвистика өзінің бүкіл даму тарихында тек қана аударманың эквиваленттілігінен басқа кезкелген аударманың сенімділігіне қатысты. Соңғы уақытта лингвист-аударматанушылар эквиваленттіліктің тар аясынан шыға бастады. Егер адам тілді жақсы білсе, ал мәтін синтаксистік және семантикалық ережелерді қанағаттандырса, түсінуде қиындық тумайды.

Үйткенмен, көптеген жағдайлар кездеседі.

Бір-біріне байланыссыз мәліметтерден секірмелі нақты болжамға өтуді абдукция дейді. Бұндай ана тілінде айтылғанды түсіну оңайдың оңайы болса да кездеседі.

Тілді сезінуді тежеуге бастапқы бірдеңеге ұмтылу немесе басқа алаңдату факторлары, мысалы досының, жұбайының сөздерін тыңдап, еске сақтап, бірақ мән мағынасын басқаны ойлағандықтан түсінбейсіз, қабылдамайсыз және онда шапшаң істелетін қарапайым күрделі болып, логикалық секірмелі абдукция қажет болады.

Жұмыстың бұл бөлігі аудармашыға ұнаса да, ұнамаса да айналасуы керек, бұнысыз бұл мамандықта жұмыс істеуге болмайды. Себебі аудармашы жұмысында сөзге сағаттық жұмысқа қанша төлесе сонша төлейді, дұрыс сөз іздеу үшін материалдық ынталандырма жоқ. Ақшалай пайда жоқ болса да, кейбір себептер іздестіруге мәжбірлейді:

А аудармашы этикасы, кәсіби ынталану аударманы дұрыс, эквивалентті жасауға итереді

Б Өз жұмысына кәсіби мақтаныш, рухани қанағаттану

Аудармашы сөйлеу әрекеттерін өзгертумен айналысады.

Француз заңгері өз кеңсесінде бір сөйлеу әрекеттер жасайды, жапон заңгері басқа сөйлеу әрекеттерін жасайды, ал франко- жапон аудармашысы құқық саласында маманданған біріншінің де, екіншінің де жұмыстарының жетістіктерін пайдаланған үшінші. Аудармашы бір сөйлеу әрекеттерін басқасына айналдырады.

Түпнұсқа тілін пайдаланып, алғашқы мәтіннің авторы сөйлеу әрекеттерін жасайды, ал аудармашының жұмысы, аудару тілін пайдалану арқылы, белгілі сөйлеу әрекеттерін жасау. Жұмыс барысында сөйлеу әрекеттері түбегейлі өзгеріске ұшырайды. Бұл өзгерістер шексіз әр түрлі сияқты көрінеді, тіпті оларды стереотипке келтіру мүмкін еместей көрінеді. Әр сөзді, сөз тіркестерін не сөйлемдерді жеке-жеке қарап, ойластырып, таразылап, айтылуына, естілуіне терең талдау жасау керек.

Осындай жолмен жұмыс жасағанда ұқсас трансформациялар әдетке айналады, біртіндеп стереотиптер қалыптасып, ал аударма оңай жұмыс сияқты көрінеді. Ондаған мың өзгерістерді индуктивті араластыруды қашан олар схемаға айналғанша, Карл Вейк бір қарағанда ретсіз болғанмен оларды реттеу үрдісі деп атаған.

Аудармашының сөйлеу әрекеттерінің аздаған өзгешелігі алғашқы мәтін авторының сөйлеу әрекеттерін қалпына келтіру екеніне айналасындағы адамдарды сендіру мақсаты тұр. Мұнда басқаларға еліктеп, қандай сөйлеу әрекеттерін тапсырыс беруші аударманы дәл, нақты және кәсіби деп қабылдағаны керек. Аудармашылар вербалды құралдардың көмегімен әрекеттер жасайды.

3) ЖАС

АУДАРМАШЫЛАРҒА

НҰСҚАУ

Тапсырыс берушінің талабын орындау - аудармашыға тіршілікке қажетті, бірақ аудармашы оны жұмысқа өзінің көзқарасы бойынша түсіну керек, тапсырыс берушінің алдында сенімділігіне кепіл болу, кәсіби мақтанышы туралы ұмытпай, жұмысқа берілгендігін және этикалық ережелерін сақтауға тырысу керек. Уақытында тапсырылған аударма - аудармашының табысын көбейтуге мүмкіндік береді, оған жетуге жылдамдату және жұмысты тиімді бөліп беру, мамандықтың мәртебесін көтеруіне әсер етеді.

Аудару жұмысы оған тек қана рақаттылық әкелуіне сену керек. Егер үлкен тапсырыс кездессе, аудару үшін көп ақша берсе және бос уақыт болса, ол қалған істерді тастайды да, жұма сайын 8-10 сағаттай күніне аудармамен айналысады. Бірақ сондай жұмыстан ол өзін қажыған деп сезінеді және негізгі жұмысына қайтуға тырсады.

Басқалар үшін, сондай адамдардың саны көп, аударма негізгі қызмет түрі деп саналады, бірақ олар қажымайды, оларға қалай сәтті болып шығады? Қандай қабілеттерге ие болу керек?

Әрқашан біресе дәрігер, біресе заңгер, инженер, ақын немесе басқарушы болу үшін, тіпті уақытша немесе өз компьтерінің экранында болса да? Олар дарынды ма, бір рольден басқа рольге оңай ауысатын актерлер ме? Соншама терминдерді олар қайдан біледі? Олар көп білетін адамдар ма? (Білгішсінген бе? Барып тұрған энциклопедия ма?) әлде “Не? Қайда? Қашан?” бағдарламасының қатысушылары ма?

Айта кетейік, аудармашы, әсіресе ауыз екі аудармашы, актерлік қабілетке, еліктегіш қасиетке ие болу керек. Оларға ерекше елестететін есті нығайту керек, не тек қана бір рет естіген сөзді еске түсіруге мүмкіндік береді, Аудармашылар әр түрлі әдебиетке құмар адамдар. Әдетте олар бірден төрт кітаптай: көркем және деректі, техникалық және қоғамдық, бір неше тілде жазылған түрлі-түрлі кітаптар оқи бастайды. Аудармашы мамандығын жиі қосымша маман деп есептейді. Көптеген адамдар әуелі басқа салада, кейде тіпті бірнеше салаларда мамандандырылады, ал, ерікті немесе амалсыдықтан соң не негізгі мамандық бойынша жұмыс істеуге мүмкіндік жоқ елге көшуден соң аудармашы болады.