Аударма үрдісінің психологиялық ерекшеліктері

Презентация қосу

1) АУДАРМА ҮРДІСІНІҢ
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ева
а ли
ғ
н
р ы
: О
ға н
д а 5
ы н - 4 0
О р а н ПД
л ж
Ба
.
ударма – өте күрделі көп деңгейлі семантикалық өрістердің,
мантикалық құрылымдардың, мәдени өзгешеліктердің, оқырманда
ен тыңдаушылардың әрекеттерінің психологиялық және әлеуметтік
пектеріне тез талдауын талап ететін процесс.
илльям Г. Кальвин “Ми қалай жұмыс істейді” деген кітабында ж
нтеллект – не істеуін білмеген кезде қолданатын нәрсе. Көп нұсқалы
аңдау кезінде сіз өмірдің оңай сұрақтарына дұрыс жауаптар
апсаңыз, онда сіз тапқырсыз. Бірақ интеллект шығармашылық аспек
атысатын, қолма-қол жаңаны табатын, әлде қайда үлкен нәрсе.
з аудармада қолданылатын интеллект туралы айтамыз.
ны тез, сенімді, өте қанағаттанушылықпен қолдануға
йренуіміз керек.
Аудару мәдени, әлеуметтік, мәтіндік
жағдайларда үнемі өзгеріп
отыратын, проблемаларға шығармашылық
интеллектуалды іс-әрекет. Кейде
интеллектуалды іс-әрекет
ақыл-шешімдер қабылдайтын ойдың
қабылдауынан тыс,
түйсіксіз деңгейде келіп айқындалады.
Түйсіксіз ой-өріс – ол бізге ынталы,
сенімді, тез аударуға
мүмкіндік туғызады, яғни жинақталған
тәжірибе, жадтың салдарынан
пайда болған өнім, оны қайтадан
алып және әр түрлі қолдануға
мүмкіндік туғызады.
Аудармашылар жинақталған тәжірибені
еске сақтап, керек
кезінде оны күрделі аударма мәселелерін шешуге
алу керек, бірақ ақпаратты жаттау арқылы
іске аспау керек. Жад оқыту кезінде
басқаша жұмыс істейді.
Аудармашылар сөздер мен тұрақты сөз
тіркестерін, стиль мен тонды, лингвистикалық және
мәдени әдістерді
меңгеруді аудару кезінде, оқу кезінде,
интернеттен іздегенде,
сөйлескенде және жай отырып өткенді
ойлау кезінде де іске асырады.
Шет елде адамдармен сөйлескенде
олар тілді үйренеді, ондаған
сөздер мен адамдарды меңгеріп,
еркін және шығармашылық
адамдарға үйреніп, айналадағылар
түсінетіндей сөйлеу арқылы еске
сақтауды іске асырайды
Баяндамашының сөздерін, жіберілген
мәтінді аудару арқылы
трансформациялық моделін меңгереді,
бұл модельдер еске
оңай сақталады, керек кезінде жеңіл
және жай шығаруға болады.
Олар белгілі сөздер мен орамдар
клавиатурада саусақтар жылдам қозғалып
аударма экранда өз-өзінен пайда болатындай,
немесе сөздің ағымын
аудару тілінде ауыздан ерекше күш
әсерінен шығатындай болады,
ал бұл өзінің қабілеті екенін сезбейді.
Интеллектуалды және
эмоционалды жад
Ғалымдар жадтың екі түрін ажыратады. Гиппокамп арқылы жүйке жүйесін
фактілерді тіркеу қолданып, ал мишық миндалина
арқылы сол фактілерге біздің қатысымызды жазады.
Гоулмен жазғандай, мишық миндалина эмоционалды жад ояту
оқытуға ықпал етеді. Бізге ұнайтын, қобалжытатындарды еске түсіру
оңай және есте көп сақталады, ал немқұрайдылар бұлай сақталмайды.
ғыз, айқын еске түсіру эмоционалды болады. Бірінші сүйіскен, үйлену тойы
баланың тууы, әр түрлі қуанышты не қайғылы
жағдайлар, адам өмірін өзгерген кезеңдер. Аударудан қанағат алуды,
білу, жаңашылдықты қабылдауға дайын болуды аудармашы
қалыптастырады.
Еске сақтауды зерттеу,
ақпаратты қандай
жағдайда алғаныңызға,
қаншама өмірмен
байланыстылығы есте
сақтаудың деңгейіне әсер
етеді.
Еске сақтау кезіндегі маңызды роль атқаратын
ассоциациялардың қалыптасуына
қоршаған ортаның құбылыстары
мен объектілері маңызды, оларсыз,
біз оқшауланған фактілерді ғана
білеміз, контекст айналасында бір
тұтастың бөлшегі болып табылады.
Жазып не әріптесімен сөйлескенде
адамның контекстіне сөздер
мен орамдарды енгізу автономды
жаттаудан гөрі еске сақтауды
жеңілдетеді.
Ақпаратты меңгеру тұрмыстық және мәдени
жағдайда ассоциативті тізбекті құруға
көмектеседі, сол ақпаратты қайтадан
жасауды жеңілдетеді. Кейде, бір нәрсені
сатып алуға бара жатып,
жолда қандай зат екенін ұмытып қаласың,
оны еске түсіру үшін қай
жерде керек болса сол жерге қайта барасың.
Зат қай жерде ұзақ
уақытқа есте сақталса, сол еске
сақтауды сілкіп, затты еске түсіреді.
2) АУДАРМА
КӘСІБІНІҢ
ЛИНГВИСТИКАЛ
ЫҚ
Аударма мен
лингвистиканың
байланысын келесі
көзқарасқа сүйеніп
қарастыруға болады:
Аудармашы сөздерді
емес, сөйлеу
әрекеттерін аударады.
Сабақта да, баспада да ең
бірінші тіл мәселелері
аударманы талдағанда
қарастырады. Аударма жасай
білуді сол тілде оқып, шет тілді
түсінудің жетілген формасы
деп қарастырған. Аударма
теориясы салыстырмалы
әдебиеттанудың, қолданбалы
лингвистиканың,
филологияның арнайы бөлімі
деп саналған. Аудару өнеріне
оқыту басқа тілдегі тұтас
мәтіннің, сөз тіркесінің, сөздің
мағыналарын жеткізу
айналасында қарастырылады.
Лингвистика өзінің бүкіл даму
тарихында тек қана
аударманың
эквиваленттілігінен басқа
кезкелген аударманың
сенімділігіне қатысты. Соңғы
уақытта лингвист–
аударматанушылар
эквиваленттіліктің тар аясынан
шыға бастады. Егер адам тілді
жақсы білсе, ал мәтін
синтаксистік және
семантикалық ережелерді
қанағаттандырса, түсінуде
қиындық тумайды.
Үйткенмен, көптеген
жағдайлар кездеседі.
Бір-біріне байланыссыз
мәліметтерден секірмелі нақты
болжамға өтуді абдукция
дейді. Бұндай ана тілінде
айтылғанды түсіну оңайдың
оңайы болса да кездеседі.
Тілді сезінуді тежеуге бастапқы
бірдеңеге ұмтылу немесе басқа
алаңдату факторлары, мысалы
досының, жұбайының сөздерін
тыңдап, еске сақтап, бірақ мән
мағынасын басқаны
ойлағандықтан түсінбейсіз,
қабылдамайсыз және онда
шапшаң істелетін қарапайым
күрделі болып, логикалық
секірмелі абдукция қажет
болады.
Жұмыстың бұл бөлігі аудармашыға
ұнаса да, ұнамаса да айналасуы
керек, бұнысыз бұл мамандықта
жұмыс істеуге болмайды. Себебі
аудармашы жұмысында сөзге
сағаттық жұмысқа қанша төлесе
сонша төлейді, дұрыс сөз іздеу
үшін материалдық ынталандырма
жоқ. Ақшалай пайда жоқ болса да,
кейбір себептер іздестіруге
мәжбірлейді:
А аудармашы этикасы, кәсіби
ынталану аударманы дұрыс,
эквивалентті жасауға итереді
Б Өз жұмысына кәсіби мақтаныш,
рухани қанағаттану
Аудармашы сөйлеу әрекеттерін
өзгертумен айналысады.
Француз заңгері өз
кеңсесінде бір сөйлеу
әрекеттер жасайды,
жапон заңгері басқа
сөйлеу әрекеттерін
жасайды, ал франко-
жапон аудармашысы
құқық саласында
маманданған біріншінің
де, екіншінің де
жұмыстарының
жетістіктерін
пайдаланған үшінші.
Аудармашы бір сөйлеу
әрекеттерін басқасына
айналдырады.
Түпнұсқа тілін пайдаланып,
алғашқы мәтіннің авторы
сөйлеу әрекеттерін жасайды,
ал аудармашының жұмысы,
аудару тілін пайдалану арқылы,
белгілі сөйлеу әрекеттерін
жасау. Жұмыс барысында
сөйлеу әрекеттері түбегейлі
өзгеріске ұшырайды. Бұл
өзгерістер шексіз әр түрлі
сияқты көрінеді, тіпті оларды
стереотипке келтіру мүмкін
еместей көрінеді. Әр сөзді, сөз
тіркестерін не сөйлемдерді
жеке-жеке қарап, ойластырып,
таразылап, айтылуына,
естілуіне терең талдау жасау
керек.
Осындай жолмен жұмыс
жасағанда ұқсас
трансформациялар әдетке
айналады, біртіндеп
стереотиптер
қалыптасып, ал аударма
оңай жұмыс сияқты
көрінеді. Ондаған мың
өзгерістерді индуктивті
араластыруды қашан олар
схемаға айналғанша,
Карл Вейк бір қарағанда
ретсіз болғанмен оларды
реттеу үрдісі деп атаған.
Аудармашының сөйлеу
әрекеттерінің аздаған
өзгешелігі алғашқы мәтін
авторының сөйлеу әрекеттерін
қалпына келтіру екеніне
айналасындағы адамдарды
сендіру мақсаты тұр. Мұнда
басқаларға еліктеп, қандай
сөйлеу әрекеттерін тапсырыс
беруші аударманы дәл, нақты
және кәсіби деп қабылдағаны
керек. Аудармашылар
вербалды құралдардың
көмегімен әрекеттер жасайды.
3) ЖАС
АУДАРМАШЫЛАРҒА
НҰСҚАУ
Тапсырыс берушінің талабын
орындау – аудармашыға
тіршілікке қажетті, бірақ
аудармашы оны жұмысқа өзінің
көзқарасы бойынша түсіну
керек, тапсырыс берушінің
алдында сенімділігіне кепіл
болу, кәсіби мақтанышы туралы
ұмытпай, жұмысқа
берілгендігін және этикалық
ережелерін сақтауға тырысу
керек. Уақытында
тапсырылған аударма –
аудармашының табысын
көбейтуге мүмкіндік береді,
оған жетуге жылдамдату және
жұмысты тиімді бөліп беру,
мамандықтың мәртебесін
көтеруіне әсер етеді.
Аудару жұмысы оған тек
қана рақаттылық әкелуіне
сену керек. Егер үлкен
тапсырыс кездессе,
аудару үшін көп ақша
берсе және бос уақыт
болса, ол қалған істерді
тастайды да, жұма сайын
8-10 сағаттай күніне
аудармамен айналысады.
Бірақ сондай жұмыстан ол
өзін қажыған деп сезінеді
және негізгі жұмысына
қайтуға тырсады.
Басқалар үшін, сондай
адамдардың саны көп, аударма
негізгі қызмет түрі деп саналады,
бірақ олар қажымайды, оларға
қалай сәтті болып шығады? Қандай
қабілеттерге ие болу керек?
Әрқашан біресе дәрігер, біресе
заңгер, инженер, ақын немесе
басқарушы болу үшін, тіпті
уақытша немесе өз компьтерінің
экранында болса да? Олар
дарынды ма, бір рольден басқа
рольге оңай ауысатын актерлер
ме? Соншама терминдерді олар
қайдан біледі? Олар көп білетін
адамдар ма? (Білгішсінген бе?
Барып тұрған энциклопедия ма?)
әлде “Не? Қайда? Қашан?”
бағдарламасының қатысушылары
ма?
Айта кетейік, аудармашы, әсіресе
ауыз екі аудармашы, актерлік
қабілетке, еліктегіш қасиетке ие
болу керек. Оларға ерекше
елестететін есті нығайту керек, не
тек қана бір рет естіген сөзді еске
түсіруге мүмкіндік береді,
Аудармашылар әр түрлі әдебиетке
құмар адамдар. Әдетте олар
бірден төрт кітаптай: көркем және
деректі, техникалық және
қоғамдық, бір неше тілде
жазылған түрлі-түрлі кітаптар оқи
бастайды. Аудармашы
мамандығын жиі қосымша маман
деп есептейді. Көптеген адамдар
әуелі басқа салада, кейде тіпті
бірнеше салаларда
мамандандырылады, ал, ерікті
немесе амалсыдықтан соң не
негізгі мамандық бойынша жұмыс
істеуге мүмкіндік жоқ елге
көшуден соң аудармашы болады.
Аудармашы ретінде олар жиі
өздерінің әр түрлі шет тілдерін
білетін бұрынғы серіктестеріне
әңгіме жүргізуге көмектеседі.
Қай аудармашылар жиналысы
болса да, олар
қатысушылардың әр
түрлілігімен таң қалдырады,
өйткені қатысушылардың
жартысы әр түрлі елдердің
келімсектері, бірақ тек қана
осы әсер етпейді, олардың бәрі
дерлік шет елде тұрған және
көпшілігі сөйлескенде аса
қиыналмай бір шет ел тілінен
екінші шет ел тіліне ауыса
алады.
Ең бастысы, аудармашылар
өзінің ішіне бірнеше әр түрлі
“мен” не жеке тұлғаларының
көпшілігін алады. Тұлғаның
әрқайсысы, жаңа мәтін
компьютердің экранында
көрінуге не эфирде жаңа
оратор сахнаға шығуға дайын.
Аудармашылардың тобы
әрқашан тым көп санды болып
көрінеді , бірақ шынында ол
басқаша болады. Тапсырыс
берушінің көзқарасы
тұрғысынан аудармаға, бірақ
тек қана аударылған мәтінге
емес, аудармашыға және
аударма үрдісіне сенуге
мүмкіндік маңызды болып
көрінеді, өйткені оның маңызы
ақы төлеушіге, аудармашыға
да өте зор.
Өз жұмыс орынын сақтау
(штаттағы аудармашыға) әлде
басқа тапсырыстарды алу (штаттан
тыс аудармашыға) үшін
аудармашы тапсырыс берушінің
талаптарын қанағаттандыруға
дайын. Бірақ кәсіби мақтанышы,
әдептілігі, өзінің адамгершілігін
сезінуі, ақшаға және орын
сақтауға қарағанда, маңыздырақ
болады. Аудармашыға ол керекті
іспен айналасқаны және оны дұрыс
істейтіні, аударма тұтынұшылары
оның еңбегін бағалағаны туралы
білуі қажет. Жоғары еңбекақыға
қарамастан, көп ақша қуаныш
әкелмейді, егер өз жұмысына
мақтаныш етуге болмаса.
Әдеттігедей кәсіби мақтанышының
негізі ретінде аудармашының
сенімділігі, жұмысына берілгендігі
және этикалық ережелерін
сақтауы болып көрінеді.
аударма ауқымында көп
жағдайда сенімділік тапсырыс
берушінің талаптарын
қанағаттандыру болып
табылады: қажет мәтінді қажет
түрде және қажет мерзімде
аударма жасау. Аудармашы,
осы талаптарды орындаймын
деп кейде оған шешілмейтін
міндеттер кездесіп тұрады,
кейде талаптарды орындау өз
басына зиян келтіреді, атап
айтқанда, моральдық қиналу,
жиі дене мен ақыл-ойды
шаршатады. Егер негізгі
міндеттер орындалатын болса,
онда көптеген жағдайда
аудармашы өзінің мамандыққа
сай деңгей деп, басқа ойларды,
болжамдарды кейінге екінші
ретке жылжытады.
Аудармашының этикалық нормаларын анықтайды:
алғашкы мәтінді бұзу – этикаға жатпайды. Бұл шектеу
дәлелденбеген қатаң болып, тіпті тапсырыс
берушінің көзқарасымен есептегенде, көрінеді:
көптеген жағдайларда аудармашыға алғашқы
мәтінді белгілі дәрежеде бұзуға тұра келеді,
мысалы теледидарға арналған материалды, балалар
кітабының не жарнама науқанының материалдарын
Аудармашының көзқарасымен этикалық нормасы
әлде қайда қүрделі болып саналады. өзгертіп жасауы.
. Мысалы, егер тапсырыс беруші сізге, сіздің ойыңызша,
адамды кемітетін аудармаға тапсырыс берсе, не істер
едіңіз?
Аудармашының өз көзқарасы аудару
процессіне ешқандай қатысы жоқ.

Ұқсас жұмыстар

Аударма кәсібінің лингвистикалық қырлары

Аударма сапасына қойылатын талаптар

Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшеліктері

Медицина тақырыбындағы мәтіндерді аудару ерекшеліктері

АУДАРМА КӘСІБІНІҢ ЛИГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшелігі

Аударманың психологиялық ерекшелігі

АУДАРМА КӘСІБІНІҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Аудармашының лингвистикалық ерекшеліктері

Аудармашыға нұсқау

Пәндер