Канада

Презентация қосу

Канада (Canada) -Солтүстік Америкадағы мемлекет. Британь
Ынтымағының құрамына кіреді. Солтүстік Американы ң солт үстік
бөлігін және Ванкувер, Короева Шарлота, Ньюфаундленд, Кейп-
Бретон, Антикости, Принс-Эдуард аралдарын, Канаданы ң Арктикалы қ
архипелагін алып жатыр. Оңтүстігінде және солт үстік-батысында
АҚШ-пен шектеседі. Солтүстігі – Солтүстік М ұзды м ұхит, батысы-
Тынық мұхит, шығысы-Атлант мұхиты. Жері 9976,1 мың. км 2. Халқы
21,8 млн. Астанасы - Оттава қаласы. Әкімш. жағынан 1101
провинцияға (олар графтықтарға, округтарға ажыратылады) ж әне 2
территорияға бөлінеді.
Мемлекеттік құрылысы. Канада-парламентті манархия, Англия
королі (королевасы) формальды мемлекет басшысы болып саналады.
Канада-Ұлыбританияның алғашқы доминиондарыны ң бірі (1867
жылдан).
Конституциясы көптеген заңдар мен әдет-ғұрыптардан құралады. Негізгі
конституциялық заңы (Британиялық Слот. Америка туралы акт) 1867ж. Англия
парламентінде қабылданған. Азаматты қ право ж әне бостанды қ 1960 ж. за ңмен
реттелді. Мемлекеттік құрлысы бойынша Канада-федерациясы. Мемлекет
басшысы міндетін Канаданы ң Премьер-министріні ң ұсынысы бойынша Англия
королы 5 жылға тағайындайтын ген.-губернатор ат қарады. Формальды мемлекет
басшысы болып саналғанмен, елдің саяси өмірінде ген.-губернаторды ң ролі
мәз емес. Жоғары заң шығарушы органы - екі палатадан құралатын парламент.
Қауымдар палатасын халық 5 жылға сайлайды. Сенат м үшелерін премьер-
министрдің ұсынысы бойынша ген.- губенатор та ғайындайды. Олар 75 жас қа
жеткенге дейін сенат мүшесі болып қала береді. 21жас қа тол ған барлы қ
азаматтар сайлауға провалы. Канада үкіметі - кабинет. Ол премьер-министр ж әне
жетекші министрліктер басшыларынан - министрлерден құралады. Премьер -
министрге өте кең өкілдіктер берілген. Ол- Қарулы К үштерді ң жо ғар ғы бас
қолбасшысы. Жоғарғы сот органы - Жоғарғы сот. Провинцияларда да жо ғары
және жергілікті сот органдары құрыл ған. Мемлекеттік гербі мен мемлекеттік
жалауын қ. Мемлекеттік герб, мемлекеттік жалау ма қалаларыны ң таблицасы.
Табиғаты. Канада арктикалық, субарктикалық және қоңыржай
белдеулерде орналасқан. Оның батыс жа ғына (таулы б өлігі ) жылы
Тынық мұхит, шығысына (жазық) суық Арктика әсер етеді . Жазы қ
және үстіртті кепетін Канаданың орта б өлігі мен Канадалы қ
Арктика архипелагын Гудзон ойпаты, Лаврентий қыраты (биіктігі
1000 м), Орталық және Ұлы жазықтар алып жатыр. Елді ң батыс
шеті - Кордильер таулы жүйесі ( ең биік жері - Логан тауы, 6050 м) ,
оңтүстік - шығыс шеті –Аппалач тауының қыраттары. Геологиялы қ
құрылым жөнінен Канада территориясы Солт үстік Америка
платформасының құрамындағы Канада қалқанына жатады. Жері
докембреийлік, архейлік, протерозойлы қ ж әне мезозойлы қ
жыныстардан түзілген. Пайдалы қазындылары- уран, темір рудасы ,
никель, мыс, мырыш, қорғасын, алтын , к өмір, м ұнай ж әне газ.
Климаты арктикалық, субарктикалық; оңтүстігінде қо ңыржай, континенттік.
Январьдың орта температурасы -350 С, - 300 С (солтүстігінде) және -180 С
(оңтүстігінде) , июльдік 4-70 С (солтүстігінде ), 210 С (оңтүстігінде). Жауын- шашынны ң
жылдық мөлшері 150 мм (солтүстігінде) - 250 мм (бат. жа ғында). Канаданы ң
Арктикалық архипелагының солтүстік-шы ғыс шетін ж әне Кординльер тауын м ұз
басып жатады. Өзен торы жиі келеді; олар Атлант, Солт үстік М ұзды ж әне Тыны қ
мұхиттар алаптарына б өлінеді. Аса ірі өзендері - Фрейзер, Юкон, Колумбия, Макензи,
Саскачеван. Барлық өзендердің жылды қ а ғыныны ң м өлшері 1207 км, гидроэнергия
қоры млн. квт, оның 25 млн-ы пайдалануда. 200-ден астам ірі к өлдері бар. Жеріні ң ауыл
шаруашылығына падаланатын бөлігі шал ғынды- қара, қара ж әне қо ңыр топыра қты келеді;
қалған аймақтары батпақты тайгалы қ топыра қты. Солт үстігі өсімдік жамал ғысына өте
кедей, көбіне қына, мүк қана өседі. Орталы қ б өлігіне таман тундра, тайга өсімдіктері,
оңтүстігінде шырша, қарағай, майқара ғай, к өктерек, қыл қан жапыра қты а ғаштар орман
өседі. Орманның жалпы ауданы 440 млн. га, 240 млн-ны ң өндірістік ма ңызы бар. Жануарлар
дүниесінің сипаты жөнінен Канада Неоартикалы қ зогиорк. облыс құрамына жатады.
Солтүстік бұғысы, мускус бұғысы, ақ аю, сусар, поляр түлкісі, бизион, қызыл тиын,
сүлеусін, таутеке кездеседі. Өзен, көлдері ж әне те ңіздерді ң жа ға ға жа қын б өліктері
балыққа бай. Банф, Вуд-баффало, Глейшер, Жаспер, Йохо, Кеип-Бретон-Хайлендс, Кутеней,
Принс-Алберт, Райдинг-Маунтин т.б. таби ғат қор ғайтын ұлтты қ парктер бар. Таби ғат
жағдайына байланысты Канада жері 10 таби ғи аудан ға б өлінеді: олар – Арктикалы қ аудан,
Лаврентий қыраттарының оңтүстігі, Лаврентий қыраттарыны ң солт үстігі, Макензи алабы,
Атлант мұхиты маңы, Көл маңы, ұлы жазықтарды ң о ңтүстігі, солт үстік Кордильер,
оңтүстік Кордильер, Тынық мұхит маңы.
Халқы. Канада тұрғындарының 2/3-сі ағылшын-канадалықтар
(9млн.) мен француз-канадалықтар (6 млн.).А ғылшын-канадалы қтар ға -
арғы тегі ағылшындарға, ирландиялы қтарға, шотландиялы қтар ға,
валийлерге, немістерге, голландиялықтар ға байланысты канадалы қтар
жатады. Немістер (1050 мың), украиндар (473 мы ң), итальяндар (450
мың); орыстар (119 мың) т.б. тұрады. 240 мы ңдай үндістер
(алгонкиндер, крилер, ирокездер, атапаскалар, селиштер т.б.), 17 мы ңдай
эскимостар бар.
Ресми тілі – ағылшын және француз тілдері. Е ңбек етуші халы қ
7919 мың; оның 23,3 пайызы өңдеу өнерк әсібіні ң, 7,2 пайызы ауыл
шаруашылығының, 2,9 пайызы тау-кен өндірісінің, балы қ аулауды ң,
6,2 пайызы құрылыстың, 8,9 пайызы транспортты ң, байланыс
орындарының электроэнергетиканың 16,7 пайызы сауданы ң, 4,3 пайызы
финанс және қауіпсіздендіру орындарының, 30,5 пайызы халы ққа
қызмет ету және мемлекеттік мекемелердің үлесіне тиеді. Қала хал қы
70 пайыз. Ірі Қалалары (тұрғындар саны бойынша ) Мокреаль (2720),
Торонто (2610), Ванкувер (1071), Винкиленг (535), Гамильтон (496).
Экономикасы. Канада - капитализм жоғары дәрежеде дамы ған,
индустриялы - аграрлы ел. Өнеркәсібінде ж әне ауыл шаруашылы ғында ірі
капиталистік өндірістің үлесі басым. Канада капит. д үниеде өнерк әсіп
өнімдерін шығарудан 7-орын, ұлттық табыстың жан басына ша ққанда ғы
мөлшері және еңбектің өнімділігі жөнінен 3-орын (А ҚШ пен Швейцариядан
кейін) алады. Ол капиталистік елдер арасында никель, мырыш, к үміс
рудаларын, калий тұздарын, асбест өдіру ж әне газеттік қа ғаз жасау ж өнінен
1-орында; алтын, платина, ниобий ,молибден рудаларын, таби ғи газ, к үкірт,
аллюминий өндіру, целюлоза және кесінді ағаш өнімдерін шы ғарудан 2-
орында; қорғасын, кобальт, магний, кадмий, уран, титан рудаларын өндіруден
3-орында. Тау-кен өнеркәсібінің 70 пайызы, өңдеу өнерк әсібіні ң 57 пайызы
шетел монополиясының қолында. Канададағы барлы қ шетел инвестиция
мөлшерінің 81 пайызы АҚШ-тың үлесіне тиеді. Канаданы ң бас қа елдер
алдындағы борышы 1986ж. 38 млрд. канада долларына жетті, оны ң 4/5-ін
АҚШ-қа қарыз. Экономикасының жыл сайынғы өсу қарқыны 4,5 пайызға
тең. Басқа жоғары дамыған капиталистік елдер сияқты Канада
экономикасына да тұрақты жұмыссыздық тән. Кей кездерде экономикалы қ
дағдарыстар болып тұрады.
Сыртқы сауда байланысы. Сыртқы сауда айналымы жөнінен Канада капиталистік елдер арасында
6-орын алады. Экспорт құныны ң 2/3-сі - өндірістік шикізат, жартылай фабрикат, азы қ-т үлік. Бас қа
елдерге газет қағазы, бидай, мыс, асбет, уран, калий т ұздарын шы ғарады. Өзі өнерк әсіп өнімдерін,
көмір, кофе, каучук, банан, какао сатып алады. Басты сырт қы сауда серіктестері*А ҚШ,
Ұлыбритания.Ақшасы- канада доллары.
Канада жері табиғи және экономиялы қ жа ғдайына қарай 5 экономикалы қ аудан ға б өлінеді:
1.Орталық аудан
2.Далалық аудан
3.Қиыр Батыс аудан
4.Атлант ауданы
5.Солтүстік Канада ауданы.
Ауыл шаруашылығы. Канаданың ауыл шаруашылығы -жоғары өнімді, механикаландырылған
өндіріс. Ауыл шаруашылығы жерін иемденуде ірі капиталистік шаруашылы қтарды ң үлесі (3/4-і) басым.
1970 ж. Канадада 7000 мы ң трактор, 200 мы ң комбайн, 400 мы ң ж үк машинасы болды. Басты ауыл
шаруашылық дақылдары – бидай (егісі 7,8 млн. га, өнімі, 14,3 млн. т, 1971), с ұлы (3,3 млн. га, 5,9 млн.
т.), арпа (6,2 млн. га, 14,3 млн. т.), ж үгері (0,5 млн. га, 2,7 млн. т.), жемш өп (5,6 млн. га, 32,0 млн. т.).
негізгі астықты аудандары – Саскачеван, Манитоба провинциялары. Ауыл шаруашылы ғы өнімдеріні ң
3/5-ін мал шаруашылы ғы өндіреді, Канадада етті-с үтті ірі қара, етті-ж үнді қой ж әне етті шош қа өсіру
жақсы дамыған. 1970 жылғы мал саны (мы ң): м үйізді ірі қара 13,69, оны ң ішінде сауын сиырлар 2551,
шошқа 7086, қой 1012, жылқы 324. С үтті мал шаруашылы ғы мен құс өсіру - Онтарио, Квебек, Брит.
Колумбиясы провинцияларында, етті-жүнді мал өсіру Брит. Колумбиясы, Альберт провинцияларында
дамыған. Жылына елде 1 млн. т. балы қ ауланады.
Транспорты. Темір жолының ұзындығы 71 мың км, автомоб. жолдары – 800 мы ң
км. Теңіз, көл және өзен флотының сыйымдылығы 3,7 млн. брутто рег. т. (1969). Басты
порттары – Ванкувер (жүк айналымы 21,5 млн. т., 1969), Сет-Иль (17,2), Монреаль
(15,9), Тандер-Бей (12,5). Ірі авиапорттары – Монреаль, Торонто, Ванкувер, Виннипег,
Оттава.
Денсаулық сақтау ісі. 1969 ж. Канадада, әрбір 1000 адамға шаққанда, баланы ң
тууы 17,6, адамның өлімі 7,3, тірі туған әрбір 1000 баладан өлгені – 19,3. Ел ішінде
негізінен жүрек, қантамыр аурулары, қатерлі ісік, орталық нерв ж үйесіні ң за қымдануы,
туберкулез, мерез, менингит сияқты аурулар көбірек таралған. Канаданы ң
солтүстігіндегі климаты суық, халқы сирек қоныстанған (негізінен үндістер мен
эскимостар тұратын) аудандарында құрқұлақ, психикалы қ аурулар, туберкулез, өкпе
қабынуы, бетеге, асқазан, ішек аурулары жиі кездеседі. Өндірістік жара қаттану өте жиі
болып тұрады. Мыс., 1972 ж. Канаданың өндіріс орындарында 12 мы ң адам
жарақаттанып, оның 5 мыңнан астамы қаза болған. 1970 ж. Канадада 210,6 мы ң
төсектік (1000 адамға 10 төсек) аурухана болды. 1969 ж. 30 мы ң д әрігер (717 адам ға 1
дәрігер), 6,5 мың тіс дәрігері, 9 мың фармацевт, 114,6 мың медсестра жұмыс істейді.
Мед. кадрларын дайындайтын (әр түрлі ун-ттер жанынан ашыл ған) 15 мед.
мектеп бар. Канадада күкіртсутекпен емдейтін бальнеологиялы қ курорт, туберкулез
ауруларын емдейтін бірнеше санаторий бар.

Ұқсас жұмыстар

Канада (Canada)

Америка құрлығында орналасқан алып мемлекет

Канада - Солтүстік Америка құрлығында орналасқан алып мемлекет

Шикі мұнай

АМЕРИКА ХАЛЫҚТАРЫНА ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ШОЛУ

Оңтүстік Американың жер көлемі

Әлемдегі ең әдемі кітапханалар

Канададағы инклюзивті білім

Солтүстік жарты шар материктерін қайталау сабағы

Күнделікті өнеркәсіпте тұрмыста

Пәндер