Экономикалық теорияның пәні мен әдістері туралы ақпарат

Презентация қосу

Экономикалық
теорияның пәні мен
әдістері
Жоспар:
1.Экономиканың калыптасуы
2. Экономикалық теория
3. Экономикалық заңдылықтар
4. Экономикалық категориялар
•
Экономиканың калыптасуы. негізгі зерттеу аясы экономика,
адамдардың ерекше өмір сүретін орыны. Бұл саланың ерекшелігін, оның
мазмұнын, элементін экономикалық ғылым анықтайды, зерттейді.
Экономика-лық теория – оның негізгі бөлігі. Экономика жөніндегі алғашқы
ғылыми мәліметтер ерте дәуірдегі Вавилон, Египет, Индия, Қытай, Грек
ойшылдарының еңбектерінде кездеседі.
Экономикалық теория пәнінің дамуында үш кезеңді бөліп көрсетуге болады;
экономия, саяси эконоиия, экономикс. Экономикалық теориянв ң пәні ғылым
ретінде бірден қалыптасқан жоқ, ол ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде болып
табылады. Экономикалық ойдың алғашқы көзі өзінің тамырларын ежелгі
дәуірден бастайды. Алғашқы адамдардың өздерінде игіліктерді өндіру, б өлу,
айырбастау және тұтыну бойынша алғашқы қауым мүшелері арасында
қалыптасатын қатынастар жөнінде белгілі бір ой-пікірлер қалыптасты.
Экономика ұғымы ертеде
қалыптаса
бастаған мемлекеттер мемлекеттер

ВАВИЛОН,ГРЕЦИЯ,ЕГИПЕТ,ИНДИЯ,
ҚЫТАЙ
Экономикалық теорияның дамуының үш кезеңі

Экономия
Экономикс Экономия
Саяси
• Алайда олар білімнің дербес саласына айналмай діни көз қарас қа негізделген
тармақталған қоғамдық танымнің шеңберінде болды. Ежелгі шығыста
алғашқы қоғамдық кластардың қатысуымен экономикалық ойдың
орталығында мемлекеттік шаруашылықтыұйымдастыру және басқару
мәселелері тұрды. Нәтижесінде мемлекет пен қоғамдағы тұрақтылықты
ұстап тұруға бағытталған теориялар мен арнайы шығармаларпайда болды.
Алайда ежелгі шығыс ойшылдарының көзқарастары экономикалы қ
ғылымның қалыптасуына жанама ықпал етті.
П.Самуэльсонның бейнелі сөзі бойынша экономикалық теория қоғамдағы
ғылымдардың Ханымы болып табылады. Ұлт байлығының қайнар көздері
және оны ұлғайту әдістері туралы мәселе экономикалық ойдың нақ
ортасында болды. Өткеннің көрнекті экономистерінің еңбектерінде «байлық»
сөзі текке сөз болған жоқ. Ең болмағанда А.Смиттің «Халықтардың
байлықтарының себебі және табиғаты туралы зерттеу», И.Посошковтың
«Байлық және кедейлік туралы кітап К.Маркстің «Капитал» деген еңбектерін
еске түсірейік.
Экономика туралы алғашқы түсініктерді біз Ксенофонттың, Платонның,
Аристотельдің және басқа ежелгі ойшылдардың еңбектерінен табамыз.
Ксенофонт Аристотель (384-322) Платон
Байлыққа ие болу және тұтынымды қанағаттандыру жайлы ойлануды
Аристотель (384-322) экономика және хрематисстикаға бөлді. Экономиканы ң
біздің ғ.д. негізгі мақсаты – тұтыну құнын алу, өмір сүруге керекті үй
шаруашылығы, өнер, сауда арқылы баю болды. Байлық және ақшаны иемденуде
алға қойған мақсатқа жетудің шегі жоқ. Егер экономика табиғи себептермен
қамтамасыз етілсе, хремасстика табиғат заңдарымен үйлеспей т ұр ғандай әсер
қалдырды. «Хремасстика» термині – сауда капитализмімен ұқсас т үсінік.
Экономика терминін экономикалық ғылымға ең алғаш әкелген Ксенофонт (б.з.д.
445-335 жж.) «Экономия» деп аталатын (гректің «ойкос» - шаруашылы қ ж әне
«номос» заң деген сөздерінен шыққан) құл иеленушінің үй шаруашылығын
басқару құралын жасады.
• Оны «үй салу» яғни, үй шаруашылығын басқару өнері (заңдары) деп
те аударуға болады. Ол экономия – бұл оның көмегі арқылы өзінің
шаруашылығын байытуға болатын ғылым деп жазды.
Орталықтандырылған мемлекеттердің пайда болуы мен біртұтас
мемлекеттік шаруасылықты жүргізу ережелерін анықтау әрекеті пайда
болды. «ойкономия» түсінігі саяси экономияға айналды. «саяси
экономия» түсінігінің өзі алғаш рет француз экономисті Антуан
Монкретьеннің (1575-1622жж.) «Коғамдық шаруашылықтың
заңдары» («саяси экономияның трактаты») деп аталатын еңбегінде
қолданылған. «Политейя»-грек тілінде «қоғамдық құрылыс» немесе
«қоғамдық ұйымдастыру» деген мағынаны білдіреді.
•

• (1575-1622жж)
Экономикалық теория - бұл адамдардың шексіз қажеттілігін қанағат-
тандыру үшін қоғамдағы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды
пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді зерттейтін ғылым.
Экономикалық ойлау адамзат қағамының құрдасы болып табылады. Оны ң
алғашқы қайнар көзі ежелгі Египеттен басталады.
Ең алғаш рет б.д.д. III- ғасырда грек ойшылдары Аристотель мен Ксенофонт
еңбектерінде экономикалық болмыс түсініктеріні ң бірнеше н ұс қаулары
дүниеге келді. Философ, әрі экономист Аристотель айырбас, а қшаны ң пайда
болуы мен атқаратын қызметін зерттейді. Бірақ бұл ғалымдар экономикалы қ
ілімді дербес бір тұтас жүйеге айналдыра алмады. Экономика деген гректі ң
сөзі, сөзбе сөз аударғанда «үй шаруашылығын жүргізудің өнері» деген
мағынаны білдіреді.
Қазір оның мазмұны айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Шаруашылы қ тек
отбасы төңірегінде емес, сондай ақ аймақ, ел, әлемдік шеңберде жүргізіліп,
басқарылатын болды және тек теориялық белгілеріне ғана емес, сондай а қ
өндірістік белгілеріне байланысты (фирма, кәсіпорын, сала)
ұйымдастырылатын болды.
Экономикалық теория дербес ғылым болып XVIXVII ғасырларда тауар – а қша
қатынастары кеңейген капитализм кезеңінде түбегейлі қалыптаса бастады.
Экономиканың даму кезеңдері

Эконмика

Меркантил
изм

Класссикалы Неокласси Кейнсианд Институци
Физиократ қ саяси калық
изм ық мектеп онализм
экономика теория
Классикалы
қ саяси
экономия

Маржинали
Марксизм
зм
Экономикалық теорияның даму кезеңдері төмендегідей бөлінеді.
Меркантилизм –итальян сөзі «мерканте» - саудагерлер көпес, сауда, пайда. Бүл
ілімнің негізінде қоғам байлығының қайнар көзі материялдық өндіріс емес,
тауар
Физиократизм – (XVIII) қоғамның байлығы саудада емес өндірісте деген болды,
бірақ ол ұлттық байлықтың қайнар көзі ауыл шаруашылығының еңбегінде деп
есептеді.
«Физио» - табиғат, «кратос» - үстемдік.
Классикалық саяси экономия - барлық тауарлардың құндылық өлшемі
негізі еңбекте деп дәлелдеген. Cаяси экономия екі бағытқа бөлінді:
марксизм және маржинализм.
а) Марксизм –Зерттеудің негізгі нысаны – капитализмнің экономикалық
заңдылықтары. К.Маркстың ашқан басты жаңалығы: қоғамдық-
экономикалық формация, капитализмнің даму заңдылықтары,
социализмнің жаңа жүйе ретінде пайда болуы, ұдайы өндіріс пен
экономикалық дағдарыстар теориясы, тауарға
б) Маржинализм –Маржинализмнің басты категориялары шекті
пайдалылық, шекті өнімділік, шекті шығындар. Шаруашылықты тиімді
ұйымдастыру үшін шектеулі ресурстарды ең пайдалы бөлудің әдістерін
іздестіру жүргізілді.
Неоклассикалық теория - ХІХ ғасырдың 90 жылдары (Д.Кларк,
А.Маршалл, А.Пигу). Неоклассиктердің ойы келесіде: егер нарықтық
экономиканың субъектілеріне мүмкіндігінше экономикалық еркіндік
бірлесе өте жақсы қызмет атқарған болар еді деп есептеді.
Кейнсиандық мектеп – ХХ ғасыр (Дж.Кейнс). Бұл ағымның
«капитализмді реттеу» теориясы бойынша: экономиканы нарықтық
реттеумен қатар мемлекеттің араласуының қажеттілігін айқындады.
Институционализм – ХХ ғасырдың 50 жылдарының аяғы (Т.Веблен,
У.Митчел, М.Вебер, В.Зомбарт, Д.Гэлбрейт және т.б.). Экономикалық
дамудың сипатын құрайтын тек нарық емес, ол – экономикалық
институттардың барлық жүйесі. Бұл бағыт өкілдері қоғамның жоғары
мұратының көрінісіне әлеуметтік бағдарламаларды, индикативтік
жоспарлау және басқа да экономикадағы мемлекеттің араласу шараларды
жатқызуы.
Экономикалық қажеттілік – адамдарды өз мұқтаждарын қанағаттандыру мақсатында
белсенді қызмет етуге мәжбүр ететін қозғаушы күш болып табылады.. Қажеттіліктерді ң
түрлері:
Алғашқы (төменгі) - қажеттілік адамдардың өмір сүруіне ең алғаш керек қажеттіліктер.
Оларға толық киім, баспана т.б жатады.
Екінші реттік (жоғарғы) қажеттіліктер. Екінші реттік (жоғарғы) қажеттілік – б ұл
адамның рухани жағдайы, әлеуметтік ортасы, интелектуалды қ де ңгейіне байланысты
пайда болатын қажеттіліктер. Бұл қажеттіліктерді альтернативті (та ңдау) қажеттіліктері
деп те атайды. Мысалы: кітаптар, сәнді киімдер, қымбат б ұйымдар, сондай-а қ білімге
мәдениетке қажеттіліктер.
Қанағаттандыру түріне қарай қажеттіліктерді жеке және ұжымды қ деп б өлуге болады.
Жеке қажеттіліктер – бұл жеке адамның өзін қанағаттындыра алатын қажеттіліктер.
Мысалы: киім, тамақ, мұздатқыш, машина т.б тауарлар сатып алуы.
Ұжымдық қажеттіліктер - өмірде жеке бір адам қанағаттандыруға мүмкін емес,көп
шығын қажет ететін қажеттіліктер бар. Оларды көпшілік к өмегімен ұжымды қ т үрде
қанағаттандырады. Ұжымдық қажеттіліктерді қанағаттандыру жөнінде шешімдерді
басқару органдары қабылдайды.
Қажеттілік

Қанағаттанд
Алғашқы Екінші реттік
ыру

Жеке Ұжымдық
қажеттілікте қажеттілікте
р р
Экономикалық игіліктер – бұл қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатындағы нәрселер мен заттар. Олардың біреулері шексіз түрде
болады. (Мысалы: ауа). Оларды еркін игіліктер деп атайды, басқалары
шектелген оларды экономикалық игіліктер деп атайды.
Экономикалық игіліктер заттар (тауарлар) мен қызметтерден тұрады.
Қызметтердің заттай тауарлардан айырмашылығы:
1.Олардың өндірісі мен тұтынылуы бір мезгілде болады
2.Оларды мұраға қалдыруға болмайды.
3.Оларды сақтауға немесе жинақтауға болмайды.
Басқа ғылымдарға ұқсас экономикалық теория ғылыми танып-білудің
әртүрлі әдістерін қолданады. Экономикалық теорияның зерттеу әдістері
келесі кестеде көрсетілген.
Жалпы әдістер Жеке әдістер
1.Ғылыми абстракция әдісі – Экономико – математикалық
зерттеліп отырған құбылыстардың модельдер әдісі, экстраполяция
мардымсыз, өткінші жақтарын (болжау), баланстық,
дерексіздендіру, олардағы функциональдық және тағы басқа
тұрақты қасиеттерді тауып көрсету да әдістер.
процесі.

2. Талдау – зерттелінетін құбылыс
өзінің құрамды бөліктері мен
жақтарына ажыратылады.

3. Жинақтау – құрамды бөліктердің
тұтас бір құбылыс болып
қалыптасуы.

4. Индукция – жеке фактілерден
жалпы қорытынды шығару.

5. Дедукция – жалпыдан
жалқыға, бүтіннен бөлшекке
көшу.
Эксперимент, гипотеза және
т.б.
Зерттелінетін құбылыстардың маңыздылығы экономикалық заңдылықтар мен
категорияларға бағынышты.
Экономикалық заңдылықтар – бұл қоғамдағы көп кездесетін немесе
қайталанып жататын тұрақты іс-әрекеттер және олардың арасындағы
қатынастардың көрінісі. Экономикалық заңдарды төмендегідей заңдарға
айырып қарауға болады:
айрықша экономикалық заңдар. Бұл заңдар олардың іс-әрекет жасауына
жағдайдың сақталуындағы тарихи дәуірге тән.
ерекше экономикалық заңдар. Бұл белгілі бір шаруашылық түрлерінің нақты
тарихи дамуының заңдары.
жалпы экономикалық заңдар. Бұл заңдар барлық тарихи дәуірге тән, олар
барлық дәуірлерді біртұтас тарихи үйлесімді процесс етіп байланыстырады.
Айрықша

Экономика
Ерекше
лық заңдар

Жалпы
Микроэконом
ика
Экономикалы
қ
категориялар
Макроэконом
ика
Экономика
лық теория
қызметтері

Танып- Дүниетаным Ғылыми
дылық Практикалы Методология
білу болжам
көзқарас қ қызмет лық қызметі
қызметі қызметі
қызметі
Экономикалық категориялар - адамдардың қоғамдық өндірістік қатынастарының
теориялық көрінісі (тауар, баға, пайда және т.б.).
Экономикалық теория талдау дәрежесіне қатысты екі бөлімнен құралады:
микроэкономика – жеке өндірушілердің қызмет-әрекеттерін, кәсіпкерлік капитал мен бәсекелік
ортаның қалыптастыру заңдылықтарын зерттейді. Бұнда жеке тауарлардың бағасы, ресурстар,
шығындар, пайда, фирманың қызмет атқару механизмі, бағаның құрылуы және т.б.
категориялар талданады.
макроэкономика – мемлекеттің жалпы экономикасы зерттелінеді, ұлттық экономикалық
жүйенің қызмет-әрекеттерін зерттейді, талдау объектісіне жататындар: қоғамның жалпы
табысы, жұмыссыздық, инфляция және т.б.
Экономикалық теория бірнеше қызметтер атқарады:
Танып - білу қызметі - қоғамдық экономикалық процестер мен құбы-лыстарды терең, әрі жан-
жақты зерттеп бөлуі және түсіндіруі тиіс.
Дүниетанымдылық көзқарас қызметі – экономикалық құбылыстардың сипаттамасына тіршілік
позиция құруына жағдай жасайды.
Ғылыми болжам қызметі - ғылыми болжам жасап және қоғамдық дамудың болашағын
айқындайды.
Практикалық қызметі – нақты принциптерді және шаруашылықтың тиімді әдістерін жасаумен,
сондай-ақ мемлекеттің саясатын ғылыми дәлелдеумен түсіндіреді.
Методологиялық қызметі – экономикалық теория барлық экономиканың ғылыми жүйесі үшін

методологиялық негіз болып табылады .

Ұқсас жұмыстар

Экономикалық теорияның пәні және әдістері

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ПӘНІ

Микроэкономиканың зерттеу пәні, объектісі және субъектісі

Экономикалық теорияның негізгі қызметтері

Экономикалық теория

Өндірістік мүмкіндіктер

«Экономикалық теорияның пәні мен әдістері»

ЭКОНОМИКА ҒЫЛЫМЫН ТАНУ ӘДІСТЕРІ

ЖОО педагогика ғылымының әдіснамасы мен әдістемесі

Экономикалық теория - байлық туралы ғылым

Пәндер