Құ стардың тіршілігіндегі маусымдық құ былыстар

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РКСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТІРЛІГІ
Семей қаласының Шәкәрім атыдағы мемелекеттік
университеті

БӨЖ
Тақырыбы:Құстардың тіршілігіндегі маусымдық
құбылыстар.
Жабайы аңдарды есептеу әдістері

Орындаған:Жайсаңбаева С.Ж.
Тексерген:Мадыбекова А.С.
а р д ы ң
Құст гі
і лі гі нд е
ті рш ы ст а р
қ ұ б ы л
с ы м д ы қ
мау
Құстар тіршілігіндегі кезеңдік құбылыстар ішінде алдымен
жылдық тіршілік циклге, тәуліктік және мерзімдік ырғақтарға
тоқталсақ.
Құстардың жылдық тіршілік циклі. Климаттың маусымдық
өзгерісі құстар тіршілігінде белгілі кезеңдік құбылыстарды
тудырады. Құстардың әр түрінің тіршілігі жыл бойы бірнеше
ауыспалы кезеңдерден тұрады. Оған олардың көбеюі, түлеуі,
қоныс аударуы, көшуі, қыстауы, басқалар жатып, олар құстардың
айқынды физиологиялық күйін сипаттайды
Құстардың қысқы тіршілігі. Олардың қыстауға
қалған түрлер құрамы орман аумағында нашар, себебі
құстардың барлығы оңтүстік ендікке ұшып кетеді. Оның
ішіндегі су, батпақты қоныстанатын құстар толық кетеді.
Жусан арасында қыстауға сушылқара, қоңырүйрек, өте
сирек үлкен бейнеарық үйрек қалады. Бұл құстардың
көбі орман құстары. Оларға құр, тоқылдақ, шекілдек,
шымшық, қызыл бауыр шымшық, сарышымшық,
жорғаторғай, шиқылдақ торғай, әрі жапалақтардың
бірнеше түрлері және жыртқыш қырғи жатады. Шетен
жемісі жақсы піскен жылы орманда қыс бойы саурауық
қалады. Қыста көптеген құстар топталып, көшіп қонып
тіршілік етеді.
Түрлі экологиялық топтағы құстардың ұшып келу және кету
кезектілігі. Бұл кезеңдер тұрақты жыл сайын жүргенімен.
олардың өз мерзімі болады. Бірақ олар бір айға созылуы
мүмкін. Алдымен кәрі еркектер ұшып келеді. Кейін
аналықтармен жас құстар қайтады. Түрлі құстардың
орманға ұшып келуінің өз мезгілінің бір ізділігі байқалады.
18.03. бірінші болып ұзақ, одан кейін қара торғайлар, дала,
орман бозторғайы, наурыз соңында), 1-10.04-шұбар шымшық,
ақ қаратамақ торғай, наурызек, шабындық жадырақ
торғайы, қызғыш, күйкентай, кейбір жыртқыштар. 10-20.04-
өзен үйректері, шалшықшы, шағала, тырна, орман
құстарынан-саурауық, көгершіндер. Сәуірдің соңы-мамыр
айының басында-аққулар, қаздар, басқалар келеді. Орман
аумағына құстардың жалпы келу кезеңі 2 айдан артық
мезгілге созылады.
Құсойнақ (токование).
Құстардың көктемде тәртібі өзгереді, олардың мінез-
құлқында шұғыл өзгерістер байқалады. Қыстаған, ұшып
келген құстар топтары ыдырайды, ұя салатын жерлерді
мекендейді, территорияда тең бөліну байқалады,
аталықтардың қарқынды құсойнағы басталады. Құсойнақ
дауыс беру, әуе ойны, құсойын ұшуында, түрлі тұру кейпінде,
ерекше қимылында көрінеді. Құстардың ойын түрлері өте
түрліше болады. Оның биологиялық маңызы басқа жыныс
түрі дарағының назарын аудару, олардың жыныстық
қозуына түрткі салу
Кейбір құстар (құр, меңіреу құр, күжіркей)
топтанып, үйірленіп Құсойнақ жасаса, енді
біреулері (қырғауыл, ұлар, кекілік, қызғыш)
жеке-жеке Құсойнақ салады. Құсойнақ кезінде әр
түр өзіне ғана тән ерекше қимылдар жасайды.
Мысалы, тырналар кәдімгідей би билесе, құрлар,
меңіреу құрлардың қораздары алаңға жиналып,
құрылдаған дыбыстар шығарып, бір-біріне
шабуыл жасайды, қырғауылдың қоразы ыңғайлы
ашық жерге шығып, қанаттарын жиі сабалап,
дыбыс шығарады. Көкектердің көкектеп үн
шығаруы, тоқылдақтардың “дабыл қағуы”,
кептерлердің күркілдеуі, көптеген торғай тәрізді
құстардың сайрауы да Құсойнақтың бір көрінісі
болып табылады.
Жыртқыш құстардың шәулісі мен ұябасары
аспанда өте биікке көтеріліп, төмен қарай
құлдырайды, шаңқылдап дыбыс шығарып, бірін-
бірі қуады. Су құстары, әсіресе, үйректердің
кежегі мекиендеріне шағылысар алдында жай
Балапан жабыны алмасуы. Ұрықтық мамық
(балапан жұмыртқаны жарып шыққанда),
кейбіреуінде ұзын, әрі басқа түске боялған
балапан мамығы (күндізгі жыртқыштар,
гагаралар, дауылпаз) немесе ерекше
ұрпақтанудағы мамық қауырсындану, жастық
(ұядағы) қауырсын және маусымдық түлеу.
Маусымдық түлеу. Түлеудің негізгі механизмі
гормон әсерінен басталады. Оның алдында
қанға қалқанша без гормондары қарқынды
түсе бастайды. Ол әдетте гипофизбен жыныс
бездерінің белсенділігі басылғаннан кейін
жүреді. Құстардың түлеуі және көбеюі бір-
бірімен байланысты, әдетте бір-бірінсіз
жүретін құбылыс. Түлей бастаған құс,
қосымша жұмыртқа салуға қабылетсіз
болады. Піштіргенде түлеу кезеңі бұзылады.
Кейбір құстарда түлеу мен көбею мерзімі
жартылай бірге келеді. Орман аумағындағы
құстардың негізгі түлеуі 07, 08, 09 айлардың
Маусымдық, немесе кезеңдік қоныс аударуы.
Кезеңдік қоныс аудару деп, ұя салған жерден
қыстақ орнына және кері қайтудағы құстардың
көктемде және күзде үнемі қоныс аударуын атайды.
Құстар мекенінде күрт қорек жетімсіздігі және
қолайсыз ауа-райы болса, онда кезеңсіз қоныс
аудару жүреді.
т еу ә ді с т ері
ңда рды е с е п
Жабай ы а
Адамдардың шаруашылыққа пайдаланатын жер-суына:
жер, орман, су т.б. жер бөліктері жатады да, онда
мақұлықаттар мекендейді. Оларды аң аулауда, аң аулау
шаруашылығын жүргізуде қолданады. Ондағы еркін
жүрген жабайы аңдар мен құстар, кімнің аумағына
жатпасын, аңшылық қорын құрады да, мемлекеттік
меншік болып келеді. Пайдаланатын жер-су, шаруашылық
жүргізу бағыттары табиғатқа, экономика жағдайларына
байланысты болып, бірнеше түрге бөлінеді: мемлекеттік,
кооперативтік, қоғамдық ұйымдарға, ғылыми
мекемелердің пайдалануына бекітілген жер-су; аң аулау
ережелерімен барлық тұрғындарға аң аулауына рұқсат
етілген жалпы пайдаланылатын жер-су; аң аулауға жабық
пайдаланылатын жер-су (қорық, қорықша, қала, өндіріс
орталықтарының айналасындағы жасыл аймақтар).
Шаруашылықтар өндіріс типтері: балық аулайтын, аң
аулайтын, теңіз аң ату кәсіпшілігі, аралас (балық – аң
Орманның аңшылыққа пайдаланылатын жер-суын түгендеу
негізіне орман өсіруді жоспарлау материалдары: 1) таксация
мәліметтері (орманды есепке алып, материалдық тұрғыдан
бағалау; ағашқорын немесе пішен түсімінің шамасын аны қтау) алынады;
одан жоспарлаушы орманның әр жерінде азықтың, қорғаныш құралдары
мәліметін толық ала алады, 2) ағаш егу жоспары жатады. Пайдаланылу ға
бөлінетін жер-судың ең аз аумағы орман өсіруді жоспарлауда белгіленген
разрядындағы таксация бөлігінің ең аз аумағынан 3 есе к өп болуы м үмкін.
Сондықтан пайдаланылуға бөлінетін жер-судың ең аз аумағы орман
өсіруді жоспарлаудың I разряды бойынша орманды учаскесі 3 га, ал кеспе
ағаш, күйік және құла дала үшін 1,5 га. Осы көрсеткіштер II разрядта 9 га,
III – 30 га, IV – 80 га және V - 160 га болу керек. Пайдаланатын жер-суды ң
типологиясы орман өсіруді жоспарлау жұмысы практикасында ке ң
қолданылады. Аң аулау құрылысының негіздері, аң аулауға пайдаланатын
жер-суды жіктеу. Аңшылыққа пайдаланатын жер-судың жеке типіне әдетте
В.Н. Сукачев жіктеуі бойынша орман типінің тобы алынады.
ҚР жабайы жануарлардың мекендеуі (орнығуы), жіктелуі, есептеу
әдістері. Барлық жануарлар түрлерінің санына орай, мына: көптеген,
әдеттегі, өте аз, сирек кездесетін, бірен-саран дәрежелерге бөлінеді.
Жабайы жануарлардың мекендеу (орнығу) тығыздығы белгілі бір
аумақта немесе көлемге өлшем бірлігі бойынша шаққанда орнығатын
әр түрінің дарақ (жануарлар) санымен анықталады. Түрдің
биологиялық ерекшеліктеріне байланысты тығыздық бірлігіне 1 га,
100 га, 1000га, 10000га немесе 1 кв.км. алады. Есептеу әдістеріне:
далалық, өңделетін, құрастырылғандар жатады. Далалық-табылған
есеп бойынша: көзбен шолып байқау (жерде, авиаесеп), іздегі іс-
әрекеті бойынша (қардағы іздер, сыртқа шыққан нәжістер,
паналайтын жер, басқа белгілер) және көбінесе естуіне, ит көмегімен,
олжа бойынша жүргізеді.
Есептеу белгілері: есепке алынған территория бойынша, есептеу
зерзаты-объект бойынша, көлік техникасын пайдалану, есепті өткізу
сипаты бойынша (тікелей, сауал-сұрақ, көз мөлшерімен, сарапшылар),
таңдап есептеу мәліметінің тәсілі, жануарлардың табылуы тәсілі.
Нәтиже сипаты бойынша: салыстырмалы есеп, абсолютті есептер
(жаппай, іріктеп-таспа тексеру, сыналатын алаңда) жүргізіледі.
Маусымдық бойынша: қысқы есептеу (маршрут, сыналатын алаңда,
үстеп қоректендіру алаңда), жазғытұрғы (тұяқтыларды сыртқа
шыққан нәжістерінің саны бойынша, су айналасындағы аңдар
есебі, қарағайлы орман құсын қоразданудағы есебі, жыныстық
айқайы мен әнін есептеу, суда жүзетін құстарды есептеу), жазғы-
күздік (балапандары бойынша, пайдаланатын жер-судағы ұялары
бойынша, бұғы, бұлан, үзбара өкіру есебі бойынша, кәсіпшілік алды
есептеуі), құстардың қайтуындағы күзгі есеп. ҚР жабайы
жануарларды аулау-кәсіптік маңызы. ҚР ауланатын аңдар мен
құстар түрлері әртүрлі (түрлері-22, тұяқтылар-7, құстар түрлері 70
жуық). Үлпекжүнді аңдар (бұлғын, тиін, кәмшат, ақкіс, еноттәрізді
ит, ақ қоян, сасық күзен, түлкі, аю, қара күзен, ондатр, құну,
сілеусін, қасқыр, қара түлкі, басқа түрлер). Тұяқты аңдар (бұлан,
үзбара, доңыз, елік, сібір бұғысы, құдыр, қошқар). Ауланатын
құстар: қарағайлы орман құстары (шіл, ақ және тундра шілі, тас
құры, құр, түркептер, жылқышы-вальдшнеп), дала немесе
шалғынды (қырғауыл, бөдене), батпақты (тау құдырет), суда
жүзетін құстар (қаз, үйрек, бейнеарық үйрек, бізқұйрық үйрек,
қаралаүйрек, қасқалдақ және басқалар).
Түрлері Жылдық сандары (данасы)
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Ақтиін -Белка 15000 9550 4406 18350 36100 34701
Қасқыр-Волк 7300 4500 3800 3010 3010 2500
Кәмшәт-Выдра 140 140 140 80 390 255
Ақкіс-Горностай 3000 2400 2561 3000 2360 2781
Қоян-Зайцы 24000 17000 15575 38900 34890 43496
Қарсақ-Корсак 12000 7500 7430 4550 2910 5628
Сарыкүзен-Колонок 2000 1300 1198 3200 3650 998
Түлкі-Лисица 12000 8600 6400 14570 9580 14837
Су күзені-Норка 1400 1100 887 2855 5580 5580
Құну-Росомаха 60 60 50 60 133 154
Сілеусін-Рысь 300 200 180 660 380 391
СарғышкүзенСолонгой 4000 3000 2829 9500 8110 7872
Бұлғын-Соболь 3600 2728 1864 3750 4960 3371
Сасық күзен – Степной6400 5000 4472 7900 4260 14737
хорек
Бұлан-Лось 1250 1080 933 1012 2531 1484
Марал 2300 1930 1416 2464 1716 2391
Қабан-Кабан 900 650 619 1364 300 1005
Құдыр-Кабарга 360 260 180 320 475 660
Елік-Косуля 8200 7190 5366 8569 6060 10862
Сібіртаутекесі-Сибирск ий820 450 80 1610 988 810
горный козел
Аю-Медведь 1200 1000 760 1320 1068 1124
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі:
1.Омыртқалылар зоологиясы. 1 бөлім :оқулық
/К.Б.Олжабеков,Б.Е.Есжанов.-
Алматы:Эверо,2011.-400б.
2.Наумов Н.П. Омыртқалылар зоологиясы. –
Алматы.: “Мектеп”, 1970ж.
3.Наумов Н.П., Карташев Н.Н. Зоология
позвоночных. I, и II тома. – М.: Высшая школа,
1979г.
4.Константинов В.М. и др. Зоология позвоночных.
-5е изд.-М.: «Академия» , 2007ж.
5.Жұмалиев, М.Қ. Жануарлар әлемінің
биоалуантүрлілігі. 4-бөл. Сүтқоректілер.- Алматы,
2007ж.

Ұқсас жұмыстар

Экологиялық философия

Этнопедагогиканың зерттеулерін талдау

Еңбек ресурстарын пайдалану көрсеткіштері

Дербесэлектрондыесептеутехникасыныңархитектурасы

Биологиялық ырғақтарға анықтама

Құс шаруашылығы өнімдерін инфекциялық аурулар кезінде ветеринариялық - санитариялық сараптау. Құс шаруашылығы өнімдерін инвазиялық аурулар кезінде ветеринариялық - санитариялық сараптау

Енгізу шығару порттары input/output

Жасуша және оның химиялық құрамы

Тұт көбелегінің жұмыртқасы

МАШИНАЛАР БЕКІМДІЛІГІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Пәндер