Тыныс алу жүйесі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және
Ғылым министрлігі.
Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім Министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атыңдағы мемлекеттік университет
Семей қаласының Шәкәрім атындағы
университеті.

БӨЖ
Тыныс алу жүйесі.
Тақырыбы: Орталық жүйке жүйесі
Орындаған: Жумабекова А.С
О рындаған: Жумабекова А.С
Рымғазықызы.Е. БЛ-309
Тексерген:
ЖОСПАР:
1. Орталық жүйке жүйесі
2. Жұлынның құрылысы, қызметі
3. Мидың құрылысы, бөліктері, қызметі
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
Орталық жүйке жүйесі (systema nervosum centrale) – адам мен жануарлардың жүйке клеткалары
(нейрондар) мен оның өсінділерінен тұратын жүйке жүйесінің ең негізгі бөлігі. Орталық ж үйке
жүйесі омыртқасыз жануарларда бір-бірімен тізбектеле орналасқан жүйке түйіндерінен (ганглийлерден),
аломыртқалы жануарларда жұлын мен мидан тұрады. Тірі организмді құрайтын түрлі органдар ж үйелеріні ң
қызметтерін үйлестіріп, реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын ж үйкелері (31
жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Бұл жүйкелер омырт қааралық және вегетативтік ж үйке
түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады. Әр түрлі рецепторлардан тітіркену процесінде пайда
болатын жүйке импульстары орталыққа тепкіш (афферентік) жүйке талшы қтары арқылы Орталы қ ж үйке
жүйесіне келеді. Бұл жерде импульс мәліметтері өңделіп, Орталық жүйке жүйесіні ң орындаушы б өлімдері
– орталықтан тепкіш (эфференттік) жүйке талшықтары арқылы “бұйрықты” тиісті орнына жеткізеді.
Нәтижесінде Орталық жүйке жүйесінің ең негізгі қызметі – рефлекстің жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы – Орталық жүйке жүйесінің өз ішіндегі, сондай-ақ, оны
организмнің барлық органдары және тіндерімен байланыстыратын өткізгіш жолдарды ң пайда болуына
әкеледі. Орталық жүйке жүйесінде сомалық (анималдық) және вегетативтік жүйке жүйелеріні ң
орталықтары орналасқан. Сомалық жүйке жүйесі сыртқы тітіркендіргіштердіқабылдайды және қаңқа
бұлшық еттерінің қызметін басқарады, ол организмнің қимыл-қозғалысын, сыртқы ортада бір жерден
екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Орталық ми қыртысында орналасқан – айқын шектелген
шекарасы жоқ, ядро және шашыраған бөліктерден тұрады. Ми қыртысынан шы ққан импульстер ми
сабауы мен жұлындағы қозғалтқыш ядролар арқылы бұлшық еттерді
қозғалысқа келтіреді. Вегетативтік жүйке жүйесі ішкі органдардың қызметін, зат алмасуды, өсіп-өну
процестерін реттейді. Вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің орта ми көпірінде,
ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөздік бунағында; симпатикалық бөлігінің орталық
жұлынның VІІІ мойындық, І – XІІ кеуделік, І – ІІ белдік бунағында орналасқан. Атал ған екі б өлікті ң де
қызметін біріктіріп басқаратын жоғ. вегетативтік орталық – мидың сұр затының құрамында болады. Адам
мен жануарлардың ми сыңарларының қыртысы және қыртыс асты (базальді) ядролары Орталық жүйке
жүйесінің жоғары дәрежелі жүйке қызметін іске асыратын орталығы болып табылады. Адамның мінез-
құлқы, оның санасы мен ақыл-ойының ең күрделі көріністері осы ми қыртысындағы шартты
рефлекстерарқылы іске асады
ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ
ЖҮЙЕСІ

ЖҰЛЫН МИ
Ж ұ л ы н омыртқа өзегінде орналасқан, ұзындығы ересек адамда
жарты метрге жуық, салмағы 37-38 г. жұлынның жоғарғы жағы
сопақша мимен жалғасады да төмеңгі ұшы шашақтанып омыртқа
тұсында бітеді. Жұлын арасы қосылып кеткен симметриялы оң және
сол жақ екі жарты бөлімдерден тұрады.
Адамның жұлыны 31-33 сегменттен (лат. сегментум —бөлік,
кесінді) тұрады: 8 мойын, 12 кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз және 1-3
құйымшақ бөлімдері. Әрбір бөлімнен қос-қостан шыққан нерв
түйіндері екі жұлын нервтеріне айналады (орталыққа тебетін немесе
сезгіш және орталықтан тебетін немесе қозғаушы нервтер). Ж ұлын
омыртқа жотасынан қысқалау болғандықтан аталған бөлімдер
омыртқаның аттарына сәйкес келмейді. Жұлын нервтері жұлын
өзегінен шығып (І-жұптан басқасы) дененің терісін, аяқ-қолдарын,
дене тұлғасының еттерін нервпен қамтамасыз етеді. Әрбір бөлім
дененің өзіне тән жерлерін нервтендіреді.
Жұлын жұйке жұйесінің маңызды
бөлімдерінің бірі- түрлі нерв әрекеттеріні ң
бағытталуы мен реттелуі жұлын арқылы іске
асады. Себебі жұлын өткізгіштік қызмет
атқарады да, оның бойымен денені ң барлы қ
жерінен миға нерв импульстері тасылады, ал
мидан бүкіл дененің еттерін козғайтын нерв
импульстері мүшелерге барып, оларды ң
кызметін реттейді. Бұларға қоса, жұлында
адамның қарапайым рефлекстеріні ң
орталықтары орналасқан (айталы қ, тізе
рефлексі). Адам өмірі үшін маңызды зәр
шығару, жыныс мүшесінің эрекциясы,
эякуляция (шәуһет шығару) т.с.с. рефлекстер
жұлынның қатысуымен орындалады.
Дененің қаңқасының бұлшық еттерінің
тонусын сақтайтын организм үшін аса маңызды
рефлекстер де осы ж ұлында ғы орталы қтарды ң
қатысуына байланысты. Жұлынның қозғаушы
орталықтарынан үнемі келіп тұратын нерв
импульстеріне байланысты адам ке ңістікте
белгілі орын алып қозғала алады.
Жұлын жүйкелері (лат. nervi spinales nervus — жүйке, spinalis s. medulla
spinalis — жұлын) - жұлыннан шығатын жүйке талшықтарынан құралған. Жұп жұлын
жүйкелері адамда жұлынның алдыңғы (қозғалтқыш жүйке талшы қтарынан
құралған) және артқы (сезімтал жүйке талшықтарынан құралған) жұлын
түбіршіктерінің, ал жануарларда жоғарғы (сезімтал жүйке талшыктарынан құрал ған)
және төменгі(қозғалтқыш жүйке талшықтарынан құралған) жұлын түбіршіктеріні ң
қосылуынан пайда болып, омыртқа өзегінен оң және сол омыртқааралық тесіктері
арқылы шығады.
Құрамында сезімтал және қозғалтқыш жүйке талшықтары
болғандықтан, жұлын жүйкелерін қызметі жағынан аралас жүйкелерге жатқызады.
Бұлардың құрамында симпатикалық жүйке талшықтары да болады. Ж ұлын ж үйкелері
омыртқа өзегінен шыққан бойда-ақ байланыстырғыш (симпатикалы қ)
және жұлынқабықтарына арналған қайтарма (сомалық) тармақтарды бөліп, сұр
байланыстырғыш (симпатикалық) тармақтарды қосып алып, содан со ң, адамда
алдыңғы және артқы, жануарларда вентральды және дорсальды (сомалы қ,
симпатикалық жүйке талшықтарынан құралған) тармақтарға ажырайды.
Жұлынжүйкелерінің дорсальды тармақтары (адамда — артқы
тармақтар) омыртқа бағанынан жоғары (адамда — омыртқа ба ғаныны ң артқы
жағында) орналасқан дене бөліктерін (сүйектер, б ұлшы қеттер, буындар, тері, оларды ң
тамырлары), ал вентральды тармақтар омыртқа бағанынан т өмен (адамда — алды ңғы
жағында) жатқан дене бөліктерін жүйкелендіреді. Аталған тарма қтар өз кезегінде
латеральды (беткей орналасқан мүшелерге) және медиальды (тере ң жат қан м үшелерге)
тармақтарға тарамдалады. Жұлын жүйкелері омыртқа бағаны б өлімдеріне
сәйкес: мойын, көкірек бел, құйымшақ және құйрық жүйкелері болып б өлінеді.
Олардың саны мойында 8-жүп, құйрықта 5-6 жүп, қалған бөлімдерде адам мен
жануарлардың омыртқалар санына сәйкес келеді. Алды ңғы ( қол) ж әне арт қы
аяқтарды жүйкелендіретін жүйкелер жұлын жүйкелеріні ң вентральды (адамда —
алдыңғы) тармақтары түзетін: иық, бел және құйымшақ жүйке тораптарынан шы ғады
Адамның М И Ы орталық жүйке жүйесінің ең негізгі
маңызды бөлігі. Одан 12 жұп нервтер шығып, миды
көптеген ішкі мүшелермен, беттің, мойынның еттерімен,
тілмен, көзбен байланыстырады және сезім мүшелерінен
келетін мәліметтерді жеткізеді. Бұларға I иіс, II көру, III к өз
қимылдатқыш, IV шығыршық, V үшкіл, VI бүру, VII бет,
VIII дыбыс, IX тіл-жұтқыншақ, X кезеген, XI қосымша, XII
тіласты нервтері жатады.Адамның миы ми сауытында
орналасқан. Ми: сопақша ми, көпір, мишық, ортаңғы
ми, аралық ми және екі ми сыңарларынан тұрады.
СОПАҚША МИ
Сопақша ми -жұлынның үстіңгі жағында орналас қан. Оны ң
ұзындығы 2,5-3 см, салмағы7 г. Ол екі түрлі қызмет ат қарады:
рефлекторлық және өткізгіштік. Сопақша мида тыныс, қан
айналыс, сору, шайнау, жұтыну, жөтелу, түшкіру, сілекей шы ғару,
қарын және қарынасты бездерінің сөлдерін шы ғаратын нерв
орталықтары және ІХ-ХІІ ми нервтерінің ядролары орналас қан.
Вароли көпірі-сопақша мидың үстінде орналас қан. Оны ң
ұзындығы 2,5 см. Ол үстіңгі жағында орта ңғы мимен, б үйір
жақтарында мишықпен шектеседі. Сопақша ми мен вароли
көпірін артқы ми деп те атайды. Мұның қызметі де сопақша ми
тәрізді: рефлекторлық және өткізгіштік қызметтерін атқарады.
Көпірден V, VI ми нервтері шығады және к өпір мен сопа қша
мидың арасынан VII, VIII ми нервтері шы ғады. Жа ңа ту ған
нәрестенің сопақша миы мен көпірінің жалпы салма ғы8 г. 7
жасқа келгенде артқы мидын дамуы аяқталу ға жа қындайды.
Сопақша мидың арт жағында м и ш ы қ орналасқан.
Мишық 3 бөлімнен тұрады: мишықтың құрты деп
аталатын ортаңғы бөлім және мишықтың екі жарты
шарлары. Мишықтың жарты шарларының үстіңгі
сыртқы қабаты сұр затты мишықтың қыртысынан
тұрады, оның қалыңдығы 1-2,5 мм. Мишықтың
қыртысы 3 қабат болып орналасқан нейондардан (нерв
клеткаларынан) құралған: І-сыртқы, молекулярлық; П-
ортаңғы, ганлиялық; III -ішкі, түйіршік баттары.
Мишықтың жарты шарларының қалған жері ақ заттан
құралған. Ақ затында сұр заттың түйірлері — тісті,
тығын пішінді және шар тәрізді ядролар орналасқан.
Мишықтың кұртында сұр заттан құралған екі ядро бар
Мишық
1 — ми аяғы;
2 — мишықтың үстіңгі беті;
3 — гипофиз;
4 — ақ пластинкалар;
5 — көпір;
6 —тісті ядро;
7 — ақ зат;
8 — сопақша ми;
9 — олива ядросы;
10 — мишықтың төменгі беті;
11 — жұлын
Ортаңғы ми - артқы ми мен аралық мидың арасында орналасқан. Ол алдыңғы ми мен
артқы миды бірімен-бірін жалғастырып тұрады. Мидың бұл бөлімі арқылы жоғары
және төмен қарай өткізгіш жүйке жолдары өтеді. Теріде пигменттің бояутектің түзілуін
реттейді. Кенеттен шыққан дыбыс, жарық тітіркендіргіштерін тез бағдарлауды реттейді.
Тізбесі берілген ми бөлімдерінің мишықтан басқалары ми бағанасын құрайды. Одан 12
жүп бассүйек-ми жүйкелері таралады. Бұл жүйкелер көру (II жұп), есту (VIII жұп),
көзді қозғаушы (III жұп), кезеген (X жұп).
Аралық ми - ортаңғы мидың алдыңғы жағында жатады. Көру
төмпешіктері(гипоталамус) мен төмпешікасты аймақтан тұрады. Аралық мида да бір ми
қарыншасы бар. Көру, дәм сезу, есту және т. б. рецепторлардан келетін қозу аралық ми
арқылы алдыңғы мидың үлкен ми сыңарларының қыртысына өтеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:
Л.Ф. Гаврилов, В.Г. Татаринов «Анатомия», стр. 234-247
Р.П. Самусев, Ю.М. Селин «Анатомия», стр. 290-306
В.Я. Липченко «Атлас нормальной анатомии человека»

Ұқсас жұмыстар

Көмей ӨКПЕ

Тынысты реттеу механизмі

Иттердің анатомиясы мен физиологиясы

Көмей қызметі

Тыныс демікпесі

Тыныс жеткіліксіздігі

БАУЫРЫМЕН ЖОРҒАЛАУШЫЛАР КЛАССЫ

Қанның өкпе альвеолаларында

Дәрілік заттардан улану

Құйрық омыртқасы

Пәндер