Қазақ халқының ұлттық аспаптары

Презентация қосу

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ
ҰЛТТЫҚ
АСПАПТАРЫ

Табиғат Б
КЕЙІН АСПАПТЫҚ
ШЫҒАРМА – КҮЙ
ЖАНРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫНА ЫҚПАЛ
ЕТКЕН. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ
ДОМБЫРА ЖЕКЕ ӘНДІ
СҮЙЕМЕЛДЕУГЕ, КҮЙ
ТАРТУҒА, ХАЛЫҚТЫҚ-
ФОЛЬКЛОРЛЫҚ
МУЗЫКАДА,
КЛАССИКАЛЫҚ
ШЫҒАРМАЛАРДЫ
ОРЫНДАУҒА
ҚОЛДАНЫЛАТЫН,
МҮМКІНДІГІ КЕҢ
МУЗЫКАЛЫҚ АСПАП
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ДОМБЫРА ЕЖЕЛДЕ
ҚАЗАҚТЫҢ ТАРИХЫН
БАЯНДАҒАН МУЗЫКАЛЫҚ
АСПАПТАРДЫҢ БІРІ.
басы, құлақтары, пернелер, мойын, шанақ,
бетқақпақ, ілгек және ішектер. Сондай-ақ, оның
көптеген қосымша бөлшектері бар (тиек, кемер
ағаш, тұжым ағаш, бастырма, ойық, қалқа,
түйме, өрнек, желкелік). Домбыра тиегі үш түрлі
болады (шайтан тиек, негізгі тиек, табалдырық
тиек).
Домбыра дыбыс өткізгіштігі жоғары қарағай,
дыбыс жаңғырту қасиеті бар тұт, қатты
жынысты үйеңкі, емен секілді киелі
ағаштардан, негізінен, екі түрлі әдіспен –
құралып немесе ойылып (шауып) жасалады.
Құрама домбыралардың шанағы жұқа
тілшелерден құралып жасалса, бітеу домбыра
тұтас ағаштан ойылады.
Домбыра аспабы халықтық кәсіби өнердің туып-
қалыптасуына, өркендеуіне негіз болған.
Байжігіт, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет,
Сейтек, Қазанғап, Сүгір, Тоқа, т.б. даңқты
күйшілердің төкпе, шертпе күй дәстүрлерінің
тууы, дамуы осы Домбыра аспабымен тікелей
байланысты. Олардың дәстүрін, мұрасын бүгінгі
күнге жеткізгенДина Нұрпейісова, Ә. Хасенов,
Науша Қашағанов, Махамбет Бөкейхановтар,
Төлеген Момбеков, М. Хамзин, Қ. Жантілеуов, С.
Балмағамбетов, Л. Мұхитов, т.б. сияқты
домбырашылар болса, қазіргі майталман
орындаушылар – Қаршыға Ахмедияров, У.
Бекенов, Р. Ғабдиев, С. Шәкіратов, Б. Ысқақов,
Бекболат Тілеуханов, Айгүл Үлкенбаева, А.
Райымбергенов, т.б.
Домбыра – тек күй тартуға ғана емес, ән
айтқанда сүйемел үшін де қолданылатын аспап.
Біржан сал, Ақан сері,Жаяу Мұса, Мұхит, Мәди,
Кенен Әзірбаев, Әміре Қашаубаев, М.Ержанов,
Ж.Елебеков, Ғ.Құрманғалиев, Қ.Байбосынов т.б.
белгілі әншілер домбыраның әнге әр беріп,
Қазақтың саз аспаптары —
ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа
мирас болып, көнеден келе
жатқан мәдени мұралардың бірі.
Ертеде саз аспаптарды ағаштан,
түрлі өсімдіктерден, малдың
терісінен, сүйегінен, мүйізінен,
қылынан және басқа да түрлі
заттардан жасаған. Халқымыздың
жыр аңыздарынан,
дастандарынан және өткен
ғасырлардағы саяхатшылардың,
ғалымдардың еңбектерінен көне
аспаптардың сипаттамаларын,
суреттерін кездестіреміз.
Қазақтың музыка аспаптарын
Мәскеу, Санкт-Петербург, Алматы,
Семей қалаларындағы
мұражайларынан да кездестіруге
болады. Осы кезде байырғы
аспаптардың түрлері 20-дан аса
болғандығы анықталып отыр.
Ертеде музыка аспаптарын жұртқа
хабар бергенде, аңшылар құсты,
аңды үркіткенде, бақсылар сарын
айтқанда, әскери жорықтарда
ұран салғанда пайдаланған.
Шертер - екі
немесе үш
ішекті,
саусақпен
шертіп ойнайтын
аспап.
Шертердің
шанағы терімен
қапталады. Оны
көбінесе мал
бағатын
бақташылар
тартатын
болған.
Асатаяқ - сілку арқылы үн
шығаратын көне музыкалық
аспап. Ұзындығы -110-130
см. Тұтас ағаштан арнайы
қалыпта жасалады. Басы
күрек тектес. Бас жағына
түрлі темір сақиналардан
сылдырмақтар тағылып,
өрнектермен әшекейленеді.
Асатаяқ өзіндік үнімен
ерекшеленеді. Аспапты
ырғап, шайқап ойнайды.
Асатаяқ аспабын ертеде
көбінесе бақсылар
қолданған. Қазіргі кезде
көне үлгілері қайта
жасалып, ұрмалы
музыкалық аспаптар
тобына қосылды.
Дауылпаз - ұрып ойналатын
көне музыкалық аспаптың бірі.
Халық тұрмысында кеңінен
қолданылған. Әсіресе, бұрынғы
кезде, жаугершілікте дабыл
қағып, белгі беру үшін
пайдаланылған. Аспаптың
жасалу құрылысыы анағұрлым
күрделі. Ол тұтас ағаштан
ойылып жасалады. Бет шанағы
терімен қапталады. Иыққа асып
алу үшін қайыстан арнайы
аспалы бау бекітіледі. Дауылпаз
ағаш тоқпақпен ұру арқылы
дыбысталады. Қазіргі кезде
дауылпаз аспабы көптеген
фольклорлық ансамбльдерде
кеңінен қолданылып жүр.
Дауылпаз тектес аспаптар түрлі
атпен басқа халықтарда да
кездеседі. Айталық, өзбек
халқында "Тәбльбасс", қырғызда
"Доолбас" деп аталады.
Жетіген - қазақ хылқының өте
ерте заманнан келе жатқан жеті
ішекті шертпелі музыка аспабы.
Аспап ағаштан құрастырылып
жасалады. Құрылысы өте
қарапайым. Жетіген аспабы
талай жүздеген жылдар өтсе
де, баяғы қарапайым күйінде.
Жетілдірілген түрінде он үш
ішек байланып, арнайы тиектер
қойылған. Аспаптың үні өте
нәзік, құлаққа жағымды. Ел
арасында аспаптың шығуы
жайында көптеген аңыздар
айтылады. Сол бір аңыздың
бірінде: өткен заманда өмір
сүрген бір қарияның жеті
баласынан айырылған қасіретті
қайғысынан туындаған деседі.
Бізге "жетіген" деген атау
осылай жеткен. Қазіргі кезде
жетіген аспабы көптеген
ансамбльде ойналып, кеңінен
насихатталып келеді.
Қылқобыз - ерте заманнан келе
жатқан қазақ халқының екі
ішекті ысқышпен ойналатын
аспабының бірі. Өзіндік
жасырын сыры мол, адамның
еркіне көне қоймайтын,
күрделі аспап. Ішегі жылқының
қылынан жасалады. Қобыз
аспабының екі ішектісімен
бірге - үш, төрт ішектілері және
"нар қобыз", "жез қобыз" деп
аталатын түрлері де бар.
Қобызды ағаштан шауып
немесе құрап жасайды. Беті
жартылай терімен қапталады.
Ол дыбыстың жаңғырып
шығуы үшін керек. Ерте
заманда қобызды тек бақсы-
балгерлер ғана ұстаған. Халық
аңызында қобызды пайда
болуы Қорқыт ата есімімен
тығыыз байланысты екені де
айтылады.
Шаңқобыз - бітімі бөлек,
ойналуы ерекше қазақ
халқының көне музыкалық
аспабы. Үні құлаққа
жағымды, адам даусына
жақын. Аспапта ойнау ерін
мен тістің арасындағы
қуысқа тікелей байланысты.
Ойнау кезінде орындаушы
оң қолымен тілшенің ұшын
шалып отырып,
шапшаңдата дыбыстайды.
Дыбысы тілшені қозғалысқа
келтіргенде шығады.
Аспапта жеке ән-күй
орындап қана қоймай, басқа
да көне музыка
аспаптарымен бірге халық
әуендерін сүйемелдеуге
болады. Шаңқобыз
аспабының құрылысы
қарапайым, жұқа
тақтайшадан жасалады.
Назарларыңызға
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Музыкалар үйі

Домбыра

Қазақтың ұлттық аспаптары туралы

Қазақтың ұлттық аспаптары

Балалардың және жас жеткіншектердің дамуына маңызды фактор - құрбылар қауымдастығы

Қазақ театры

Музыкалық аспаптарды ата

Күй - қазақ өнерінің феномені

Шаңқобыз - бітімі бөлек, ойналуы ерекше қазақ халқының көне музыкалық аспабы

Қазақ музыка аспаптарының түрлері

Пәндер