Кит тәрізділер отряды, негізгі өкілдері. Ішкі, сыртқы құрлысы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министірлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

БӨЖ
Тақырыбы: Кит тәрізділер отряды, негізгі өкілдері.
Ішкі, сыртқы құрлысы.

Орындаған:Берікбол.Н.Н
Тексерген:Мадыбекова.А.С
Мазмұны
• 1. Систематикасы.
• 2. Құрылыс ерекшелігі.
• 3. Таралуы.
• 4. Көбеюі мен дамуы.
• 5. Халық шаруашылығындағы
маңыздылығы.
• 6. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Систематикасы
Киттәрізділер (лат. Cetacea) – суда
тіршілік
ететін сүтқоректілер отряды.
Ғалымдар киттердің арғы тегі
құрлықта тіршілік еткен ежелгі
тұяқтылар не
қарапайым жыртқыштар (креодонтт
ар), тіпті, бор кезеңінің
жәндікқоректілері де болуы мүмкін
деген болжам айтады. Бұлардың
қазба қалдықтары төменгі эоцен
дәуірінен сақталған. Қазақстанда
Маңғыстау түбегінен төменгі сармат
қабатынан табылған. Қазіргі кезде
киттердің 2 отряд тармағына (тіст
киттер және мұртты киттер)
жататын 38 туысы, 80-нен астам
. Қазіргі кезде
киттердің 2 отряд
тармағына бөлінеді.
тісті
киттер

мұртты
киттер
Дельфиндер мен
кашалоттардың түрі бұрынғы
КСРО теңіздерінде
мекендейді. Дене тұрқы 6 м,
салмағы 1,5т.Басының
алдыңғы жағында сойдиып
ұзындығы 3 м бұрандалы
сыңар сойдақ тісі шығып
тұрады. [1]Денесінің
ұзындығы 1,1 – 33 м-ге дейін,
салмағы 30 кг-нан 150 т-ға
дейін жетеді. Дене пішіні
жұмыр қос қалақты терілі,
Алдыңғы аяқтары ескекке айналған.
Артқы аяқтары жойылған, тек
жамбас сүйектерінің (кей түрінде
ортан жіліктің) қалдықтары
сақталған. Киттердің терісі түксіз
жалаңаш, тері астында май қабаты
жақсы жетілген (қалыңдығы 18 – 50
см). Бұл дене температурасын
реттеуге қатысады. Терісінде май,
тері бездері болмайды, сүт бездері
жақсы жетілген. Тыныс алу мүшесі –
танау тесігі (1 не 2) төбесіне қарай
орналасқан. Ол тек тыныс алу-
шығару кезінде ғана ашылады
Киттердің қанының
құрамындагемоглобиннің,
бұлшық еттерінде ерекше
ақуызды зат – миоглобиннің
болуы су астында 30 – 40 мин
(кейде одан да ұзақ) тыныс
алмай тіршілік етуіне септігін
тигізеді. Барлық киттердің ауыз
қуысы өте үлкен. Бұлар тісі ең
көп жануарларға жатады,
мысалы, тісті киттің тісінің саны
272 болса, Амазонка дельфинінің
бір ғана үстіңгі сойдақ тісі алға
қарай 3 м-дей созылыңқы
ОЛАРДЫҢ СЕЗУ МҮШЕСІНІҢ
ҚЫЗМЕТІН ҚЫЛШЫҚТЫ
МҰРТШАЛАРЫ АТҚАРАДЫ.
КӨЗІ СУ АСТЫНДА, СУ ҮСТІНДЕ
ДЕ ЖАҚСЫ КӨРЕДІ. КИТТЕРДІҢ
ЕСТУ МҮШЕСІ ЖАҚСЫ
ДАМЫҒАН, ҚҰЛАҚ ҚАЛҚАНЫ
БОЛМАЙДЫ. ҚОРЕГІН
ТҰТАСТАЙ ЖҰТАДЫ. СІЛЕКЕЙ
БЕЗДЕРІ БОЛМАЙДЫ. ҚАРНЫ
КҮРДЕЛІ ҚҰРЫЛЫМДЫ (3 – 14
БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ).
Көбе
КИТТЕРДІҢ КӨПШІЛІГІ – МОНОГАМДЫ.
ОЛАР 2 – 6 ЖАСТА ЖЫНЫСТЫҚ ЖАҒЫНАН
ЖЕТІЛЕДІ. ЕКІ ЖЫЛДА БІР РЕТ
БАЛАЛАЙДЫ. БУАЗДЫҚ МЕРЗІМІ 10 – 12 АЙ.
АНАЛЫҒЫНЫҢ ЖЫНЫС САҢЫЛАУЫНЫҢ
ЕКІ БҮЙІРІНДЕ 2 ЕМШЕГІ БОЛАДЫ. АРНАЙЫ
БҰЛШЫҚ ЕТТЕРДІҢ ЖИЫРЫЛЫП-
ЖАЗЫЛУЫНАН СҮТ БАЛАСЫНЫҢ АУЗЫНА
ШАШЫРАЙДЫ. КИТТЕР БАЛАСЫН 4 АЙДАН
(МАЙДА ДЕЛЬФИНДЕР) 1 ЖЫЛҒА ДЕЙІН
(КАШАЛОТТАР) ЕМІЗЕДІ. КИТТІҢ СҮТІ ӨТЕ
ҚҰНАРЛЫ: СИЫР СҮТІМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА МАЙ 10 ЕСЕ, БЕЛОК 3 ЕСЕ
КӨП. БАЛАСЫ ТӘУЛІГІНЕ 450 Л-ГЕ ДЕЙІН
СҮТ ЕМЕДІ, 4 СМ-ДЕН АСТАМ ӨСІП, 90 КГ-
ДАЙ САЛМАҚ ҚОСАДЫ. ТАБИҒАТТА 30 – 50
ЖЫЛДАЙ ТІРШІЛІК ЕТЕДІ. КӨПШІЛІК ТҮРІ
ТОПТАЛЫП, ҮЙІРЛЕНІП ЖҮРЕДІ, ТЕҢІЗ
Киттердің саны жылдан-
жылға азаюда, әсіресе,
ірі киттердің біраз
популяциясының
жойылып кету қаупі бар.
Сондықтан кит аулау
кәсібін реттеу
мақсатында
Халықаралық комиссия
(оған дүние жүзінің 20
мемлекеті мүше)
ұйымдастырылған
(1946). Киттердің санын
сақтау үшін қорғауға
алынып, олардың 18 түрі
ТІСТІ КИТ
Тісті киттер (лат. Odontoceti) –киттәрізділердің
отряд тармағы. Тісті киттер барлық мұхиттар мен
ашық теңіздерде тараған. Кейбір түрлері өзендерді
де (Ганг, Амазонка, т.б.) мекендейді. Дене тұрқы 1,2
– 21 м, салмағы 30 кг-нан 8 т-ға дейін. Аталықтары
аналықтарына қарағанда ірі. Мұртты киттерден
ерекшелігі – бассүйегі ассиметриялы (астыңғы жағы
ми сауытынан қысқа және алдынан қозғалмай
бекіген). Жағында 240-қа жуық біртекті
(гомодонтты), бірқырлы (монофиадонтты) тістер
орналасқан. Тілі өте қозғалмалы, ол қорегін
жұтқыншаққа қарай итереді. Таңдайы жоқ. Безді
қарыны көп камералы, көпшілігінде соқыр ішегі
болмайды. Танау тесігі біреу, ол төбесіне қарай
ашылады. Танау тесігінің айналасында ерекше жұп
ауа қапшықтары орналасқан, олар кит сүңгігенде
тыныс жолын жауып қалады. Тісті киттердің есту
қабілеті өте жоғары. Белгі беру үшін күрделі
дыбыстарды пайдаланады, яғни эхолакация
аппараты жақсы дамыған. Негізгі қорегі – балықтар,
басаяқты моллюскалар, шаянтәрізділер. Қорегін
КАШАЛОТ
Тісті киттердің ішіндегі ең ірісі –кашалот (Physeter
macrocephalus). Аталықтарының ұзындығы 21 м-ден
артық, аналықтарының ұзындығы 13 м. Бастары
үлкен (денесінің 1/3 бөлігіне тең). Жіңішке келген
төменгі жағында 36 – 60 тісі (тісінің ұзындығы 20 см,
салмағы 1 – 3 кг) болады. Жоғарғы жағында тісі
болмайды. Тістері сұр-қою қоңыр түсті. Полигамды,
жыныстық жағынан 5 – 6 жасында жетіледі.
Кашалоттар барлық мұхиттарда (тек Солт. Мұзды
мұхитта кездеспейді) тіршілік етеді. Жүктілік мерзімі
16 – 17 ай, аналығының ұзындығы 4 м-дей, салмағы 1 т
болатын жалғыз бала тауып, оны 18 айдай емізеді.
Балалары тез өседі, 4 – 6 жылда ересек кашалотқа
айналады. Табиғи жағдайда 50 жылдай өмір сүреді.
Кашалоттардың саны жылдан жылға азаюда,
сондықтан оларды кәсіптік жолмен аулауға тыйым
салынған. Тісті киттердің 4 түрі Халықар. табиғат
қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.[1
Дельвин
Дельфин – сүтқоректілер класының кит
тәрізділер отрядына жататын тісті киттер
тобының бір тұқымдасы. Дельфиндер тропиктік
және қоңыржай белдеулердің теңіздерінде
таралған. Кейбір түрі полюстік белдеу
теңіздерінде де кездеседі. Көбіне топ құрып
тіршілік етеді. Дельфиндердің жиырма
туысының елудей түрі бар. Бұлардың дене
пішіні жұмыр, ұзындығы бір – он метр. Көпшілік
түрлерінің басы жұмыр және тұмсығы алға
қарай шығыңқы келеді. Кей түрлерінің
арқасында орақ тәрізді арқа қанаты бар.
Жалпақ құйрық қанаты денесімен горизонталь
бағытта орналасқан. Алдыңғы аяғының
сүйектері қысқарып, саусақ сүйектері тұтасып
ескекке айналған. Артқы аяғы мүлдем
жойылған. Дельфиндер ескек аяқтарымен суда
Терісінде түктері болмайды, терісі өте
серпімді келеді. Тері астындағы май
қабаты жақсы дамыған. Дельфиннің
қанының құрамында гемоглобиннің,
бұлшық еттеріндегі ерекше белокты зат
– миоглобиннің көп болуы денесіндегі
газ алмасуға қолайлы жағдай жасап, су
астында ұзақ уақыт тыныс алмай
тіршілік етуіне септігін тигізеді.
Олардың жүйке жүйесі өте жақсы
дамыған. Миы үлкен, алдыңғы ми
сыңарларының сырты көптеген
сайшалар мен иірімдерге бөлінген.
Дельфиндерде әр түрлі дыбыс
толқындарын шығаратын және
қабылдайтын өте күрделі есту жүйесі
Дельфиндер екі жылда бір-ақ рет
ұрпақ береді. Ірі түрлері елу,
ұсақтары отыз жылға жуық
тіршілік етеді. Қолға тез үйренеді,
адам үйреткен жаттығуларды
шебер қайталайды. Дельфин
туралы жазылған аңыздар,
деректер (адамды судан
құтқарған, кемелермен қатар
жүзіп серуендеген, т.б.) көп.
Ертедегі грек, италия
теңгелерінде дельфиннің бейнесі
соғылған. Аспандағы
жұлдыздардың бірі дельфин
аталады. Мұның бәрі дельфин мен
Өзен дельфиндері – жеке бір
тұқымдас, оның бес – алты түрі бар.
Олар Амазона, Ориноко, Ганг өзендері
мен Қытайдағы Дунтинху көлінде
кездеседі. Қазір дельфиндерді
мұхитариумдарда,
дельфинариумдарда қолдан өсіріп,
түрлі ғылыми-зерттеу жұмыстары
жүргізілуде. Дельфиннің кейбір түрінің
Жапонияда, АҚШ-та, Соломон
аралында кәсіптік маңызы бар.
Олардың табиғатта санының азаюына
байланысты 1966 жылдан аулауға
тыйым салынған. Мысалы, Калифорния
Мұртты
киттер
Мұртты (тіссіз) киттер (лат.
Mysticeti) —кит тәрізділер
отрядының айрықша бір отряд
тармағы. Тісі болмайды,
тұмсығының үстіңгі жағында
ұзындығы 50-ден 450
сантиметрге дейін, саны 360-тан
800-ге дейін болатын «кит мұрты
» деп аталатын мүйізденіп
кеткен тақташықтары болады;
тіссіз киттің ең ірілерінің
ұзындығы—33 м, салмағы—160
тоннаға дейін барады. Еті мен
майы жеуге, тоң майы техникада
қолдануға жарайды. Мұның 15
түрі бар, олар: гренланд киті,
Кит мұрты.
Кит мұрты - мұртты
киттердің жоғарғы
жақтарындағы мүйізді
тақтайшалар. Олар ауыз
айналасының шетінде тығыз
орналасқан. 130-дан, (сұр
кит) 400-ге дейін, (жолақ
кит) болады. Тақтайшалар
үш бұрышты, олардың ең
үлкен жағы ауыз қуысына
қараған, ал кішкене жағы
қызыл иекке бекіген. Ауыз
қуысына қараған
тактайшалардың шеті
жіңішке, ұзын түтікшелерге
бөлшектенген. Олар өзара
өріліп щетка құрайды. Кит
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі:
1.Омыртқалылар зоологиясы. 1 бөлім :оқулық
/К.Б.Олжабеков,Б.Е.Есжанов.-
Алматы:Эверо,2011.-400б.
2.Наумов Н.П. Омыртқалылар зоологиясы. –
Алматы.: “Мектеп”, 1970ж.
3.Наумов Н.П., Карташев Н.Н. Зоология
позвоночных. I, и II тома. – М.: Высшая школа,
1979г.
4.Константинов В.М. и др. Зоология позвоночных.
-5е изд.-М.: «Академия» , 2007ж.
5.Жұмалиев, М.Қ. Жануарлар әлемінің
биоалуантүрлілігі. 4-бөл. Сүтқоректілер.- Алматы,
2007ж.

Ұқсас жұмыстар

Кит тәрізділер отряды. Ішкі және сыртқы құрылысы

Кит тәрізділер отряды

Киттәрізділер отряды. Негізгі өкілдері. Ішкі,сыртқы құрылысы

Киттәрізділер отряды. Негізгі өкілдері

Құстар класы

Киттәрізділер отряды. Негізгі өкілдері. Ішкі, сыртқы құрылысы туралы ақпарат

Кальмар еті

Жорғалаушылар

Бунақденелілердің классификациясы

Грегариналардың құрлысы мен даму циклы

Пәндер