Органикалық тыңайтқыш

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік
университеті

Тақырыбы: Органикалық тыңайтқыш

Орындаған: Ерболатқызы А
Тексерген: Мұхаметжанова О.Т
Группа:АГ-313с
Жоспар
• Кіріспе
• Органикалық тыңайтқыштар туралы
түсінік
• Тыңайтқыш түрлері
• Тыңайтқыштың химиялық
құрамы(азот,фосфор,калий)
• Пайдаланылған әдебиеттер
Органикалық
тыңайтқыштар
Органикалық тыңайтқыштар – жануарлар мен өсімдіктер қалдықтарының
органикалық қосылыстары түрінде кездесетін қоректік заттар. Органикалы қ
тыңайтқыштар бұдан 3 мың жылдай бұрын Қытай мен Жапонияда қолданыла
бастаған. Бұрынғы КСРО аумағында 14 – 15 ғасырлардан бастап ауыл
шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыратын құрал ретінде кеңінен
таралған. Органикалық тыңайтқыштарға көң, қи, құс саңғырығы, садыра, жасыл
тыңайтқыштар, сабан, т.б. өсімдік қалдықтары, залалсыздандырыл ған т ұрмыстық
және өндіріс қалдықтары, ақаба сулардың тұнбалары, т.б. жатады. Өнеркәсіпте
мочевина шығарылады. Органикалық тыңайтқыштар құрамында топырақтың ең
маңызды агроникалық қасиеттеріне қажетті макро- және микроэлементтер бар.
Топырақты қарашірікпен, қажетті химиялық элементтермен байытуға, оның
ылғалдылығын молайтып, ауа мен су режимінің реттелуіне, физикалы қ қасиеттерін
жақсартуға мүмкіндік береді. Органикалық тыңайтқыштар ауыл шаруашылы ғы
дақылдарының өнімділігін жоғарылатып, сапасын арттырады. Құнарсыз
топырақты құнарландыру үшін және суландыру жүргізілген жерлерді игеру үшін
міндетті түрде органикалық тыңайтқыштар себіледі. Көбіне топырақты жыртқан
кезде тұқымды себуге дейін енгізіледі.
Тыңайтқыштар
Органикалық Минералды
• Қи
• Құс саңғырығы
• Шымтезек Азотты
• Қарашірік Фосфорлы Калийды
Органикалық тыңайтқыштардың тобына төмендегілер
жатады:

•
өсімдік тектес;

•
құрғақ жануарлар тектес;

•
балық эмульсиясы негізінде;

•
жануарлардың көңі мен тезегі;

•
табиғи (синтетикалық емес) минералдар;

•
балдырлар негізінде;

•
компосттар.
Сабан мен пішен
Сабан мен пішен. Бұл тыңайтқыштарға қалаған кезде қол жеткізу бақшашылар үшін
соншалық қиын болмаса да, оны ң құндылықтары туралы к өп жа ғдайда ұмытып кетеді.
Сабан мен пішен әртүрлі пайдалы қасиеттерге ие, мысалы оларды ң бірі ретінде суды сі ңіру
мен ұстап тұру қасиетін айтсақ болады. Сабанны ң бір б өлігі суды ң үш б өлігін сі ңіре алады.
Микроағзалардың өсімдік қалдықтарын, әсіресе сабанды қайта өңдеуі кезінде өсімдіктерге
ауруларға қарсы төзімділік қасиет беретін ерекше зат экотол өңделініп шы ғады. Сабанды
топыраққа себуден бұрын оны дұрыс дайындау қажет.

Түбі жоқ ағаш жәшікке бір қап сабан салып, оған 8 литр несеп ерітіндісін құяды (50 - 60 г.
ерітінді 10 литр суға). Осылайша үш қапты жинап салады. Бас қа ерітінді үшін шамамен 1 кг.
шіріп тұрған көңді немесе компостты алады да 10 литр сумен араластырып, дайын бол ған
ерітіндіні сабан салынған жәшікке тол ғанша құяды. Б ұл субстратты микроа ғзалармен
тезірек толтырып, оның қозғалу механизмін жылдамыра қ ж үзеге асыру үшін керек.

Бұл операция әдетте қыркүйек айында жасалынады да, сабан осы т үрінде қыс қа қалады. Бір
жылдан кейін сабан толығымен шіриді. Алын ған субстрат арасында жартылай шіріген сабан
қалдықтары бар, борпылдақ, қара-қоңыр түсті болады. Көктемде оны барлы қ өсімдіктерді
отырғызу кезінде компост сияқты қолданады.
Сабан
Ағаш үгінділері
• Ағаш үгінділері. Көптеген бақшашылар ағаш үгінділеріне айтарлықтай мән бермейді, немесе
оны дұрыс қолданбайды. Көп жағдайда бақшашының өсімдік түбіне жас ағаш үгіндісін көп
мөлшерде сеуіп, одан мол өнім күтетінін байқауға болады. Нәтижесі – қураған, сарғайған
өнім. Ағаш үгінділері шіру кезінде азотты көп мөлшерде сіңіреді. Негізінен, шіри баста ған
ағаш үгіндісін пайдаланған дұрыс. Олардың әр қапшығын азотты тыңайтқыш қоспасымен
кезек-кезек араластыра отырып, бір үйме қылып жинайды. Қоспаны құстардың көңімен
араластыруға да болады. Ағаш үгінділерін компостпен араластырудың қажеті жо қ, себебі олар
2-3 жылға дейін шірімей қоюы мүмкін. Қара шірікке айналған ағаш үгінділерін таңқурайдың,
қарақаттың, қарлығанның түбіне (қалыңдығын 5 см етіп) пайдаланады. Нәтижесінде олардың
маңына утаспа мен қияқ сияқты арамшөптер өспейтін болады.

•
Жапырақтар. Көптеген тәжірибелі бақшашылар жеміс ағаштары мен бұталарынан түскен
жапырақтарды жинауға болмайтынын айтады. Бұл дұрыс. Бірақ қар астында қалған жеміс
ағаштарының жапырақтарында зиянды жәндіктер қыстайды, сондықтан да жапырақтарды
жинап алып, өртемей, керісінше шірінді түрінде басқа өсімдіктер үшін қолдан ған д ұрыс .
Органикалық тыңайтқыш көң мен
шымтезек
көң
Көң – өте құнарлы органикалық тыңайтқыш . Ол мал астына төселген сабан (не сабансыз) және
жас қи мен несептің қоспасы. Көңнің құрамы мен тыңайтқыштық қасиеті жануарлардың т үріне,
жемнің және мал астына төселген сабанның не шөптің сапасына, алу ж әне са қтау т әсілдеріне
байланысты болады. Орташа есеппен жануарлар жейтін жемні ң құрамында ғы 40%
органикалық заттары , 50 – 70% азоты, 80%-ы фосфор, 90% калий көңге айналады. Тәулігіне әрбір
жануардан алынатын көң мөлшері (килограммға ша ққанда, т өсенішсіз): өгіз – 40, сиыр – 55,
бойдақ мал – 27, бордақыланған төл – 14 – 35 (жасына байланысты),қабандар (аталық шошқа) –
11,1, мегежін – 8,8. Көң төсеніш араласқан көң және таза көң болып бөлінеді. Т өсеніш аралас қан
көңнің шамамен алғандағы құрамында: 0,5% N, 0,25% P2O5, 0,6% K2O, 0,35% CaO, 0,15% MgO
болады. Бұл көңнің құрамы оны сақтау тәсіліне тәуелді. Таза көң суды араластыру д әрежесіне
қарай: жартылай сұйық (құрғақ заттар 8%-дан артық), сұйық (3-тен 8%- ға дейін) ж әне к өңқа қ
(3%-дан кем) болып бөлінеді. Таза көңнің құрамы экскремент (н әжіс) құрамына т әуелді, ал ол
жануарлар жасына және жем беру түріне байланысты болады. Орташа есеппен сиырлар н әжісі
құрамында: 0,43% N, 0,28% P2O5, 0,5% K2O бар; осы ған с әйкесті қойларда – 0,95%, 0,22% және
0,75%; тауықтың кеппеген саңғырығында – 2,2%, 2,44% ж әне 0,64%. К өңнің ты ңайт қышты қ
тиімділігі, оны дайындау, сақтау және топыраққа енгізу, шашу т әсіліне байланысты. К өң
қоймасында текшеленіп нығыздалған көңнің құрамында органик. заттар мен азот жақсы сақталады.
Шіруіне қарай көң жас көң, шала қызған, шіріген ж әне қарашірік деп ажыратылады. Шала шіріген
көңде органик. заттар 20%-ға кемиді. Оларды күздік егінге пайдалан ған тиімді. Әбден шіріген к өңде
органик. заттың 50%-ы жоғалады. Қарашірік–борпылда қ, топырақ т әрізді зат. М ұны, к өбінесе,
көкөністерді (қияр, сәбіз, қызанақ, капуста, т.б.) тыңайту үшін қолданады. Қойдың кепкен қиы мен
сиырдың тезегі отын ретінде де пайдаланылады
Шымтезек
• Шымтезек (нем. Torf) – батпақ
жерлерде толық ыдырамаған өсімдік
қалдықтарынан түзілетін жанғыш,
пайдалы қазбалар. Құрамының 50–60
-ы көміртек. Меншікті жану жылуы
24 МДж/кг. Ш-тің әлемдік қоры
шамамен 500 млрд. т.
Шымтезектің ыдырау дəрежесі –
гумин қышқылдарынан жəне
қарашірікке айналмаған өсімдік
қалдықтарының ұсақ бөлшектерінен
тұратын шымтезектің құрылымы
(толық ыдыраған) бөлігінің оның
жалпы массасына қатынасын
көрсететін сипатама
Тыңайтқыштардың химиялық
құрамы
Макроэлементтер Микроэлементтер
• Азот • Бор
• Фосфор • Марганец
• Калий • Цинк
• Молибден
• Кобальт
• Медь
Азот тыңайтқышы
• Құрамында қоректік элемент — азот бар
тыңайтқышты азот тыңайтқышы дейді. Азот
— тіршілік үшін маңызы өте зор элемент, ол
жетіспеген жағдайда есімдіктің жапырағы
бозғылт жасыл болып (мысалы,
орамжапырак пен жүгерінің), бойы еспей,
жапырағы жұқа және шырыны аз, гүлі
майда болады. Өсімдікке азот тыңайтқышын
берсе, есімдіктің өсуі мен дамуы жақсарып,
өнім беруі жоғарылайды. Топырақ арқылы
азотты әсімдік аммоний ионы NH4+ және
нитрат ионы N0^ түрінде сіңіреді. Азот
тыңайтқыштары минералды және
органикалық болып белінеді (4-
сызбанұсқа). Азотты тыңайтқыштарға:
калий, натрий және аммоний (NaN03,
KN03,NH4N03) нитраттары (селитра)
жатады. Олар — ақ түсті, суда жақсы еритін
кристалл заттар, онда коректік элементазот
15—16% болады.
Фосфор тыңайтқышы
• Фосфор — барлық тірі организмнің
құрамына кіретін маңызды
элемент. Фосфор ферменттердің,
дәрумендердің кұрамында болады.
• Фосфорсыз хлорофилл түзілмейді,
онда өсімдік жапырағы
көмірқышқыл газын сіңіре
алмайды. Өсімдікте фосфор
жетіспесе, жапырақта қара
қошқыл жасыл, қара дақ пайда
болып, өсімдіктің гүлденуі мен
пісуі баяулайды. Фосфор
тыңайтқышын топыраққа енгізу
арқылы алынатын жемістің сапасы
жақсарып, өнімі артады. Фосфор
тыңайтқыштары суда еритін,
ерімейтін болып бөлінеді
Калий тыңайтқышы
• Кез келген есімдікке калий өте қажет. Калий
жетіспесе, фотосинтез қарқыны төмендейді.
Калий жеткілікті болса, өсімдікте крахмал,
қантты зат, май түзілуі жоғарылайды және
картоп, күнбағыс, жоңышқа, қызылша
сияқты есімдіктердің өнімділігі едәуір
артады. Топырақта болатын калий, көбінесе
органикалық тыңайтқыштар — қи, өсімдік
күлі арқылы топыраққа түседі. Калий
тыңайтқышының негізгі шикізаты шөптесін
және ағаш типтес өсімдіктердің күліндегі
карбонат К2С03 түрінде болады. Калий
тыңайтқышының көндеріне силъвинит және
карналит жатады. Силъвинит дегеніміз —
калий хлориді мен натрий хлоридінің
біріккен тұзы NaCl-KCl, сол сиякты карналит
те қос тұз KCl-MgCl,. Калий тыңайтқышына
калий хлориді KC1 және калий нитраты
KN03 жатады. Олар ақ түсті кристалл заттар.
Енді калий тыңайтқышының жіктелуіне
көңіл аударайық
Пайдаланылған
әдебиеттер
• 1.1 Елашов.Р Сапаров.А
Балғабаев.Ә Туктугулов Е
``Агрохимия тыңайтқыштар
қолдану``
• 2.2 Елашов.Р Сапаров.А
Балғабаев.Ә Туктугулов Е
``Минералдық тыңайтқыштарды
қолдану техналогиясы``

Ұқсас жұмыстар

Органикалық тыңайтқыштар

Тыңайтқыш тар

Қарқынды егіншілікте туралы түсінік. Тыңайтқыш - ауыл шаруашылығы дақылдарының өнiмiн арттырудың басты факторы

АЗОТТЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШ

Азотты тыңайтқыштар

Агрохимия ғылымының міндеттері мен зерттеу әдістері

Органикалық тыңайтқыштар туралы

Калий тыңайтқышы

Мал көңдерін сақтайтын қойма

Калий тыңайытқыштары

Пәндер