Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшеліктері

ЖОСПАР

Аударма және лингвистика;

Аудармашылық лингвистика (абдукция) ;

Сөйлеу әрекеттері (индукция) ;

Аудармашы және сөйлеу актілерінің теориясы.

Латынша аударманы басқа жеткізу түрлерінен, мысалы translation studii - «білімді жеткізу, «передача знаний» және translation imperii, «билікті жеткізу», «передача власти» ажырату үшін «тілдерді жеткізу» translatio linguarum, «передача языков») деген ұғымды қолданған.

Аударма теориясының Цицерон кезінен б. з. д. І ғ. бері тарихи негізгі мәселесі- мәтінді лингвистикалық бөлшектеу, яғни аударманың негізгі бірлігі қандай болу керектігі.

Сөз болса, онда аударма сөзбе-сөз болады,

Сөз тіркес, сөйлем болса, онда еркін, мағыналық аударма пайда болады.

Аудару өнеріне оқыту басқа тілдегі тұтас мәтіннің, сөз тіркесінің, сөздің мағыналарын жеткізу айналасында қарастырылады.

Қазіргі заманның белгілі аударма теоретиктері - Дж. К. Кэтфорд, Корней Чуковский, Валентин Гарсия Йебра, Юджин А. Найда, Жан-Поль Вине және Жан Дарбельне, Питер Ньюмарк, Бэзил Хэйтим және Иан Мэйсон- бұлар лингвисттер, сондықтан көп жағдайда тіпті тұтасынан аударма тілмен жұмыс деп танылады.

Лингвистика өзінің бүкіл даму тарихында тек қана аударманың эквиваленттілігінен басқа кезкелген аударманың сенімділігіне қатысты. Соңғы уақытта лингвист-аударматанушылар эквиваленттіліктің тар аясынан шыға бастады.

Сабақта да, баспада да ең бірінші тіл мәселелері аударманы талдағанда қарастырады. Аударма жасай білуді сол тілде оқып, шет тілді түсінудің жетілген формасы деп қарастырған. Аударма теориясы салыстырмалы әдебиеттанудың, қолданбалы лингвистиканың, филологияның арнайы бөлімі деп саналған. Аудару өнеріне оқыту басқа тілдегі тұтас мәтіннің, сөз тіркесінің, сөздің мағыналарын жеткізу айналасында қарастырылады.

Жұмыстың бұл бөлігі аудармашыға ұнаса да, ұнамаса да айналасуы керек, бұнысыз бұл мамандықта жұмыс істеуге болмайды. Себебі аудармашы жұмысында сөзге сағаттық жұмысқа қанша төлесе сонша төлейді, дұрыс сөз іздеу үшін материалдық ынталандырма жоқ.

Ақшалай пайда жоқ болса да, кейбір себептер іздестіруге мәжбірлейді:

А аудармашы этикасы, кәсіби ынталану аударманы дұрыс, эквивалентті жасауға итереді

Б Өз жұмысына кәсіби мақтаныш, рухани қанағаттану

Аудармашы сөйлеу әрекеттерін өзгертумен айналысады.

Түпнұсқа тілін пайдаланып, алғашқы мәтіннің авторы сөйлеу әрекеттерін жасайды, ал аудармашының жұмысы, аудару тілін пайдалану арқылы, белгілі сөйлеу әрекеттерін жасау. Жұмыс барысында сөйлеу әрекеттері түбегейлі өзгеріске ұшырайды. Бұл өзгерістер шексіз әр түрлі сияқты көрінеді, тіпті оларды стереотипке келтіру мүмкін еместей көрінеді. Әр сөзді, сөз тіркестерін не сөйлемдерді жеке-жеке қарап, ойластырып, таразылап, айтылуына, естілуіне терең талдау жасау керек.