Былғары шикізатының негізгі түрлері

Презентация қосу

Былғары шикізатының
негізгі түрлері
Орындаған: Жақан С.М.
Тексерген: Бауыржанова
А.З.
Былғары
шикізат
ы

шошқ
ұсақ
а

ірі
Ұсақ шикізатқа:
Тайынша терісі. Жаңа сойылған мал терісінің салмағы
17 кг жоғары.
Салмағына байланысты сиыр терісі жеңіл (17-25 кг)
және ауыр (25кг жоғары) болып екіге бөлінеді.
Сауыр терісінің қалыңдығы - 3,5-5 мм, қол терісініңкі
- 2-2,5 мм, ауданы - 300-570 дм^, тұрқы 1,75-2,2 м
аралығында болады.
Тері құрылымы біркелкілеу, аяқ киімнің жоғарғы
жағы үшін былғары дайындауда юфть, ұлтан, ұлтара қ, ер-
тұрмандық, техникалык және иленбеген шикі қайыс
шығаруда қолданылады.
Сиыр терісі. Жаңа
сойылған мал терісінің
салмағы 13кг жоғары.
Салмағына байланысты
сиыр терісін жеңіл (13-17кг)
орташа (17-25 кг) және ауыр
(25 кг жоғары) деп бөледі.
Ауданы - 200-450 дм^,
қалыңдығы: жеңіл
салмақтысыныкі - 2,5-4 мм,
орташасынікі - 3-4,5 мм,
ауырынікі - 3,5-5 мм.
Терісі біршама тегістеу,
бірақ көп бұзаулаған
сиырдың терісінің қарын
жағы созылған, біраз ақаулы
болып келеді.
Тана терісі. Жаңа сойылған кездегі салмағы 10-
13 кг дейін. Жақсы күтімде болған малдың 5-7
айлығында, ал кәдімгі жағдайда бағылған малды ң 1-
1,5 жасында терісі осындай салмаққа жетеді. Ауданы -
120- 250 дм^, қалыңдығы 2,5-3 мм, кейде 4 мм дейін
болады.
Тананы жазғытүрым немесе қыста сояды, терісін
ылғалды түздау арқылы консервілейді. Терісінің
қалыңдығы онша біртегіс емес, аяқ киімнің жоғарғы
бетіне арналған былғары жасауға, юфть былғарысына
пайдаланылады.
Бұқа терісі. Жаңа сойылған мал терісінің
салмағы 17 кг жоғары. Салмағына қарай бұқа терісін
жеңіл (17-25 кг) және ауыр (25 кг жоғары) деп бөледі.
Бұқа терісінің салмағы кейде 60 кг дейін жетеді
немесе одан да асып кетеді. Ауданы - 550-600 дм^, тері
қалыңдығы біркелкі емес, сауыр терісінің
қалыңдығы - 4,0-4,5 мм, мойын терісінің қалыңдығы
- 4-6 мм және одан да жоғары. Терісінен үлтандық,
иленбеген қайыс, техникалық былғары дайындалады,
ал жеңіл теріден үлтарақтық былғары шығарылады.
Ірі жылқы терілері. Салмағы 10 кг жоғары жылқы терілері
ірі шикізатқа жатады. Терілер салмағына қарай жеңіл (10-17 кг)
және ауыр (17кг жоғары) болып бөлінеді. Терінің ауданы 400 дм^
дейін жетеді. Қол терісінің қалыңдығы 1,5-3 мм болса, сауыр
терісінікі - 2-4 мм. Жармдылығы әр түрлі болғандықтан, шикізат
кезінде жылқы терісін қол және сауыр терісі деп екі бөлікке
бөліп, әр түрлі парияларға сұрыптайды.

Майда жылқы терісі. Терінің бұл түрінің алғашқысы -
үлбір жасауға жарамайтын, өлі туған немесе іш тастаған
қүлын терісі. Ауданы - 30-60 дм, салмағы -1-2 кг.
Келесі түрі - сүт еметін немесе отқа ілінген құлын
терісі, салмағы 5 кг дейін, ал ауданы 60-130 дм^ болып келеді.
Өзең қабаты қалыңдау, тығыздау.
Сүт еметін қүлын терісі бағалы үлбірлік шикізат, жүні
жақсы дамыған, онша өсік емес, жылтыраған тегіс болады.
Тай терісінің салмағы 5-10 кг дейін, ауданы 120-200
дм^, сауыр терісінің қалыңдығы 2-2,65 мм, алды ңғы
жағынікі 1,65-2 мм болады. Одан аяқ киімнің жоғарғы
бөлігіне арналған былғары дайындайды.
Ірі жылқы терілері. Салмағы 10
кг жоғары жылқы терілері ірі
шикізатқа жатады. Терілер салмағына
қарай жеңіл (10-17 кг) және ауыр
(17кг жоғары) болып бөлінеді. Терінің
ауданы 400 дм^ дейін жетеді. Қол
терісінің қалыңдығы 1,5-3 мм болса,
сауыр терісінікі - 2-4 мм. Жармдылығы
әр түрлі болғандықтан, шикізат
Майда жылқы терісі. Терінің бұл түрінің
кезінде жылқы терісін қол және сауыр алғашқысы - үлбір жасауға жарамайтын, өлі
терісі деп екі бөлікке бөліп, әр түрлі туған немесе іш тастаған қүлын терісі. Ауданы
парияларға сұрыптайды. - 30-60 дм, салмағы -1-2 кг.
Келесі түрі - сүт еметін немесе отқа
ілінген құлын терісі, салмағы 5 кг дейін, ал
ауданы 60-130 дм^ болып келеді. Өзең қабаты
қалыңдау, тығыздау.
Сүт еметін қүлын терісі бағалы үлбірлік
шикізат, жүні жақсы дамыған, онша өсік емес,
жылтыраған тегіс болады.
Тай терісінің салмағы 5-10 кг дейін,
ауданы 120-200 дм^, сауыр терісінің
қалыңдығы 2-2,65 мм, алдыңғы жағынікі 1,65-
2 мм болады. Одан аяқ киімнің жоғарғы
бөлігіне арналған былғары дайындайды.
Қой терісі. Майда шикізаттың ішіндегі ең
негізгісі қой терісі болып табылады. Соны ң ішінде,
біздің елімізде қой тұқымы бірнеше ондаған түрге
бөлінеді: негізінен етті, етті-жүнді және қаракөл
түрлері өсіріледі.Олардың сапасы қойдың түқымына,
жасына, сою уақытына және басқа жағдайларға
байланысты болады.
Қой терісі нәзік, жұқа қыртыс қабатымен
ерекшеленеді, ол тері қалыңдығының 1,8-2,5% ғана
болады. Тері өзеңі емізікше және торлы қабатқа
айқын бөлінген, және емізікше қабат торлы қабатқа
қарағанда қалыңдау. Қылшық жүнді қой терісінің
түгі өте төмен тереңдеп орналасқандықтан, емізікше
қабаты қалың (70-80%), ал биязы жүнді қой
терісіндегі емізікше қабат, керісінше, онша қалы ң
болмайды. Емізікше қабатта май, тері бездері көптеп
орналасқандықтан, ол бостау, кеуек қуыстары
молырақ болады.Торлы қабаты нәзік, онша тығыз
орналаспаған коллагенді талшықтар тобынан тұрады.
Талшықтар өрілімі көлденең және майдың шамасы
едәуір мол болғандықтан, бұл қабат осалдау болады.
Шошқа терісі. Шошқа терісі басқа төрт түлік малдың
терісінен өзгешелеу. Шошқа қылы нашар дамыған, қыртысы
қалың, ол өзең қалыңдығының 2-5% құрайды.
Шошқа терісі ауданына байланысты майда (30-70 дм^),
орташа (70- 120 дм^), ірі (120-дм2 артық) болып б өлінеді.
Шошқаның бөксе терісі ауданы бойынша шағын (30-50 дм^)
және ірі (50 дм^ жоғары) болып бөлінеді. Олар аяқ киімнің
жоғарғы жағына былғары жасауға, юфть әзірлеуге, ер-түрман
былғарысын дайындауға, үлтан мен үлтарақ және иленбеген
қайыс алу үшін қолданылады.
Түйе терісі. Түйе терісінің
қүрылымы бостау болып келеді.
Ерекшеліктері - мойын терісінің
қалыңдығы біркелкі емес, түк
қалташалар өзеңге тереңдей
орналасқан, өркештің орны дүмпиіп
тұрады. Түйенің көп жатқан жағының
терісі бұдырланып кетеді. Терінің
ауданы үлкен, салмағы ауыр болады.
Теріні сыпыру түйенің арқасынан
басталып өркеші арқылы
аяқталады.Салмағы 10 кг дейін
болады. Түйе терісі салмағына қарай
жеңіл (10-17 кг), орташа (17-25 кг)
және ауыр салмақты (25 кг жоғары)
болып бөлінеді.
Халық тұрмысында мал терілерін қарапайым жолмен ұқсату
көптен бері келе жатқан тәсілдердің бірі. Шылғи қайысты
ұқсатудың екі түрлі жолы бар. Бірі — оның жүнін сылып тастап
пайдалану, екіншісі — теріні жүнін сылымай-а қ пайдалану. Жүнді
терілерден тулақ, тайтері, бөстек, тұлып, қауға, шанаш, мес,
дорба, шарқай, т. б. жасалады. Жүнін алып таста ған терілерден
көк, өкше сірі, көн, дабыл жасалады. Құрымға салынып, ысқа
ұсталып, құмға қатырылған теріден саба, торсық, көнек, шанақ
істеледі. Иленген теріден көксауыр, таспа, қайыс, қапшық,
құлын, жарғаң, бота ішік, шідер, жүген, айыл, тартпа, тамақбау,
құлақбау сияқты нәрселермен қатар, былғары, ұлтан, опайке,
шегрен, көзел, етік, мәсі, кебіс, қоржын, тоқым, ертұрман, тон,
шалбар, шамадан, тақия, көпшік, белдік, кісе, кейде тұс киіз
сияқты келемді заттар да жасалады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Тері шикізатының тауарлық қасиеттері

Былғары шикізаты. Жібіту үрдісі

БЫЛҒАРЫ ШИКІЗАТЫ

Былғары шикізатының ақаулары

Былғары шикізатының тағайындалуы

ЖАСАНДЫ БЫЛҒАРЫ

Жүннің стандарты. Жүннің классификациясы. Жүн талшықтары, түрлеріне мінездемелер. Қойдың, ешкі жүндерінің түрлері

Жылытқ ыш материалдар

Германия мемлекетіндегі былғары шикізатын өңдеу технологиясы

Былғары-тері шикізаттар микробиологиясы

Пәндер