Сөйлеудің бұзылу түрлері мен себептері және паталогиясы

Презентация қосу

Сөйлеудің бұзылу
түрлері мен себептері
және паталогиясы

Баусадыкова Айжан
ПХ-316
Сөйлеу тіліндегі мүкістердің
патологиялық дәрежелеріне, белгілі бір
мүшелерінің атқаратын қызметтерінің
бұзылуына, зақымдануының уақытына,
басты кемістіктердің ықпалынан пайда
болатын екінші бір ақаулықтардың
көрінуіне байланысты олардың бір-
бірінен айырмашылықтары да әр алуан
болып келеді. Олар әрқайсысының өзіне
тән симптоматикалық және
динамикалық ерекшеліктеріне қарай әр
түрлі салаға бөлінеді.
Тілдің бұзылуы түрлі жаста, әсіресе жас балаларда көп
кездеседі.
Сөйлеудегі бұзылу келесі топтарға бөлінеді:
1. Фонетикалық бұзылулар – бір дыбысты немесе бір
топқа жататын дыбыстарды айта алмау (ызың,
шұғыл, тіл ортасы, тіл алды дыбыстардың бұзылуы;
дауыссыз дыбыстардың қатаң – ұяң – үнді
айтылуының бұзылуы, дыбыстарды дұрыс қабылдау
қабілетінің бұзылуы). Бұған дислалия, дизартрия,
фонетикалық-фонематикалық жетілмеу жатады.
2. Лексикалық-грамматикалық бұзылулар. Бұған
енетіндер: шектеулі сөздік қор, жадағай фраза;
фразадағы және сөйлемдегі сөздердің өзара
қиыспауы, шылаулар мен жалғау-жұрнақтарды қате
қолдану (сөйлеудің жалпы жетілмеуі).
3. Әуендік – екпіндік бұзылулар: екпінді дұрыс
қоймаумен байланысты, дауыстың күші мен
жоғарылығы, тембрінің бұзылуына қарай (ақырын,
қарғылыңқы, бақылдақ және т.б.). мысалы: дисфония,
4. Қарқындылық – ырғақтық бұзылулар: мидағы қозу
үдерістерінің басымдылығымен байланысты болатын
шапшаң қарқын (брахилалия); тежелу үдерістері басым
болатын баяу қарқын (брадилалия); үзік-үзік қарқын
(қажетсіз паузалар, сүріну, құрысу сипатты емес
кекештену – физиологиялық итерациялар, полтерн және
құрысу сипатындағы – тұтығу немесе кекештік).
5. Жазба тілдің бұзылуы: жазуда: фонеманың графемаға
қате айналуы; толық жазбау; сөздегі әріптерді тастап кету
немесе шатастыру; сөйлеудегі сөздердің өзара қиыспауы
немесе орындарының ауысуы; жазу жолынан шығып кету
т.б., оқуда: дыбыстарды алмастыру мен шатастыру;
әріптеп оқу; сөздің дыбыстық-буындық құрамын бұрмалау;
оқылғанды түсінудің бұзылуы; аграмматизмдер. Мысалы:
дислексия мен дисграфия.

6. Сөйлеудің жүйелі бұзылуы: сөйлеу мүмкін емес немесе
былдырлау мүмкіндігі ғана болады, мысалы, алалия және
афазия.
Сөйлеудің бұзылуына биологиялық және психологиялық факторлар ықпал етеді.
Осыған байланысты тіл мүкістіктерінің бұзылуының бірнеше түрлерін ажыратып
кетуге болады:
1.Дислалия - сөйлеу тіліндегі ең көп тараған мүкістіктер. Мұнда тек
дыбыстардың айтылуы ғана бұзылады.
2.Дизартрия – сөйлеу тіл аппаратындағы ағзалар мен тіндердің нервпен
қамтамасыз етілуінің органикалық жеткіліксіздігінен сөйлеу тілінің дыбыстарды
айту жағынан бұзылуын көрсетеді.
3.Ринолалия – ең алдымен сөйлеу тіл аппаратының анатомо-физиологиялық
құрылысы бұзылады, ал оның зардабынан дауыстың реңі мен әуезділігі және
дыбыстардың айтылуы бұзылады.
4.Алалия – тіл мүкістіктерінің ішіндегі ең ауыр түріне жатады. Мүкістіктің
мұндай түріне шалдыққан баланың сөйлеу тілі іс жүзінде қатынас құралы бола
алмайды. Баланың ана құрсағында және сәбилік кезде дамуындағы ми
қабығының сөйлеу орталықтарына табиғи байланыстардың бұзылу әсерінен
сөйлеуінің дамымауы немесе мүлдем болмауы деген сөз. Алалия сөйлеудің
болмауы, сөйлей алмау деген мағынаны білдіреді.
5.Афазия – бұған бас миының белгілі бір жеріне жинақталған зақымнан сөйлеу
тілінің мүлде немесе жартылай жойылып кетуі жатады. Бұл көбнесе үлкен ми
сыңарларының белгілі бір бөлігінің зақымдануынан болады. Афазия көбіне
мидың белгілі бір жеріне қан құйылу, ми тамырларының тромбоз сырқатына
шалдығуы, мидың ісуі, қабынуы, жарақаттануы салдарынан болады.
Сөйлеу екпіні оның мәнерлі тәсілдерінің бірі болып
табылады. Аз ғана сөйлеп үйренген барлық балалар
дерлік бір нәрсені бөлісуге асығады және олардың
сөйлеу екпіні тым жылдам болады. Көптеген жағдайда
жас үлкейген сайын бұл басылады, бірақ та кейде
екпінінің патологиялық бұзылуы – тахилалия пайда
болады.

Тахилалия (грек сөзінен tachus - тез, lalia - сөйлеу деген
мағына береді) – сөйлеудің патологиялық жылдамдауы.
Бұл ауруға жүйке жүйесі тозған, қоздырылған,
шыдамсыз балалар бейім, алайда ауру кейде тұқым
қуалайды. Бала тез сөйлегендіктен, тіпті оның дыбыс
шығаруы дұрыс болғанымен оны түсіну ақылға
сыймайтындай қиын. Бала демі жеткенше сөйлей береді
және сөздерін қолдың жестикуляцияларымен; кейде
аяғының және барлық денесінің ретсіз қозғалыстарымен
жеткізеді.
Тұтығу - бұл сөйлеу ырғағымен сөйлеу екпінінің бұзылуы. Әдетте тұтығу
сөйлеудің интенсивті даму кезеңінде пайда болады, көбінде бала 2-5
жасында фразалармен айта бастаған кезде көрінеді. Тұтығу балаларда
үнемі жүйке жүйесінің әлсіреуінен болады. Сонымен қатар тәрбиелеу
кемістігі, жанұядағы конфликтілік жағдайлар және тағы басқалары
үлкен роль алады.

Тұтығуды органикалық және функционалды деп 2-ге бөледі.
1. Органикалық тұтығу – тек орталық жүйке жүйесінің органикалық
зақымдануынан туады, кез-келген жаста көрінеді және сирек кездеседі.
2. Функциональді тұтығу – көбінде орталық және жүйке жүйесінің
перифериялық сөйлеу механизмдерінің органикалық зақымдануынсыз
кездеседі. Бұл жеңіл қоздырғыш балаларда аяқ-астынан психикалық
жарақаттың әсерінен туады.
Ата-аналар, егер бала тіпті кішкене тұтықса және бұл өте сирек болады,
сонда да дереу маманға бару керек екендігін түсінуі өте маңызды.
Кішкене стресстің болуы, қорқу және шаршау тұтығуды күшейтуі
мүмкін. Комплекстік қарау өткізу керек: медициналық, логопедтік және
психологиялық.

Ұқсас жұмыстар

Психика. Сөйлеудің бұзылу түрлері мен себептері және паталогиясы

АЙТЫЛУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

СӨЙЛЕУ ЖЫЛДАМДЫҒЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫН ТҮЗЕТУ

Дизартрия тіл кемістігі

Сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың ерекшелігі

Сөйлеу қабілеті бұзылған балалар

Арнайы психология

Сөйлеуі бұзылған балалардың жеке тұлға ретінде қалыптасуы мен эмоционалды-ерікті саласы

Көру кемістігі бар балаларды психологиялық педогогикалық сипаттамасы

Сөйлеу іс-әрекетінің психологиялық сипаттамасы

Пәндер