«Исламдық орта ғасырлық мәдениет контекстіндегі арабтықмұсылмандық философия»

Презентация қосу

«Исламдық орта ғасырлық
мәдениет контекстіндегі
арабтық- мұсылмандық
философия»
Араб тілді философия
Арабтардың ықпалында болған және Орта Шығыс
халықтары мен арабтар жасаған философияны айтады.
Ортағасырда философияны негіздеуге атсалысқандар түрлі
ұлттардың өкілдері болғанмен өз еңбектерін бәрі де араб
тілінде жазғандықтан, “араб философиясы” емес, “арабтілді
Орта ғасырлық
философия” депарабтілді философия дамуы
атау қабылданған.
1.VII-IXғғ – арабтілді философияның тууы мен қалыптасуы
2.IX-XVғғ –арабтілді философияның ежелгі грек философиясын
қабылдауы, игеруі. Арабтілді философияның араб-грек
философиясына айналуы.
Бірінші кезеңдегі негізгі бағыттар:
Мутазилиттер мектебі
суфизм
утакаллимдер мектебі Ислам философиясын
дамытқанымен, кейбір
мәселелерді материалистик (“суф” – “жүн шекпен киген
тұрғыдан түсіндірді. Мысалы: адам”; “саф”, “сафа”-
Радикалды 1.Исламның дамуының “тазалық”; “сафуа”-
исламды жаратылуы, дүниенің шығуы, “таңдаулы болу” деген
жақтаушылар. тағдырдың жазылуы, т.б. туралы мағыналар гректің
Мутакаллимдер догмаларды рационализм мен “софос”- “даналық” сөзінен
материалистік тұрғыдан алынған). Суфизм –
мектебінің адамның өз еркімен
түсіндірді;
өкілдері 2.Құдай туралы антропоморфты сыртқы дүниеден, бұ
исламның діни түсінікті(Құдайдың адам дүниелік қызықтан бас
догмаларын бейнелілігін) терістеді; тартып, өз өмірін Құдай
негіздеп, араб- 3.Құдай мен Әлемді бір деп жолына арнау. Суфизм
IX ғасырда араб философияның
жаңа, II кезеңі басталады

1. Медицина мен II ғасырда
жаратылыстану европаландырылғ
саласындағы ан арабтілді
философияының
жаңалықтар
қалыптасуына
нәтижесінде үлес қосқан
материалистік философтар:
идеалардың күшеюі; Әл Кинди
Әл Фараби
2.Ежелгігрек Ибн
философиялық Сина(Авицина)
идеаларының енуі Ибн
нәтижесінде араб Рушд(Аверроэс)
Араб философтарының
ішіндегі Европаға
танымалы арі ең әйгілісі
болды.
Ибн Рушд мұсылмандық
Испанияда өмір сүрді және
батысараб-европалық
философия өкіліне
айналды. Ол Европаға кең
тарап, католицизм мен
схоластикаға қарсы
шыққан аверроистік
философияны жасады.
Ибн Рушд философиясы
материалистік негізде
және араб
философиясының озық
Ибн Рушд(1126-1198)
ойларымен жүйеленіп,
Әл Кинди(800-
879)
Араб философиясын
европаландыруға алғашқы
қадам жасаған алғашқы
ойшыл. Бірінші болып
арабтарғаежелгі грек
философиясын,
Аристотельді ашты.
Аристотель
философиясының әдісімен
категориялар ұғымы,
логика, таным туралы ілім,
т.б материалистік идеалар
жетті. Сонымен қатар, Әл
Кинди өз заман үшін
ревалюциялық мәні бар
идеаны – адам ақылының
дүниені тани алатының
жариялады және ғылыми
танымның ақиқат білімге
апаратын үш сатысын
жіктеді:
Әл
Фараби(870-
950)
Әбу Насыр Әл-Фараби (‫رصن وبأبو نصر‬
‫ محمد الفارابي‬арабшасы)Әбу
Насыр Мұхаммад ибн Тархан
ибн Узлағ әл-Фараби(870-
950ж. ш.) - әлемге әйгілі
ойшыл, философ, социолог,
математик, физик, астроном,
ботаник, лингвист, логика,
музыка зерттеушісі. Абайдың
Фараби еңбектерімен
таныстығы жөнінде нақтылы
мәліметтер жоқ. Дегенмен
Сағдидық: «... философияға,
даналыққа зор мән берген
Абай әл-Фараби, ибн
Синалармен таныс болуымен
бірге осы ғақпиялар
кітаптарынан да мағлұматы
бар еді»
Ибн Сина(980-1037)
Араб философиясын жаңа
деңгейге көтерген ойшыл.
Ибн Сина:
1. Мұсылман теологтарының
біржақтылығын, догматизм
әжуалады.
2. Философияны діннен ажыратуға
тырысты
3. Философия адам ақылының
жетістіктерін жүйелейтін дербес
ғылым деп есептеді
4. Философиялық идеаларды
жаратылыстаным ғылымының,
өзінің медициналық
жаңалықтарын енгізді
5. Құдайдың бар екенін
мойындағанымен, оның
құдіретінің шексіздігіне күмән
келтірді.
Мұсылман философиясының түрлері
Мұсылмандық философияның ең бірінші түрі КАЛАМ деп
аталады. Xғ мұсылмандық (Батыс және Шығыс) перипатетизм(аристотелизм)
дамыды. Мұсылмандық философияда маңызды орынды мистикалық философия(суфизм)
иеленді. Калам VIII-XV ғ мұсылмандық философиядағы ағымның атауы(арабтың “калам”
сөзі “әңгіме”, “ойтолғау” мағынасын береді). Каламды жақтаушылар мутакаллимдер
деп аталады. Каламды жақтаушылар мутакаллимдер деп аталады. Каламды
“мұсылмандық схоластика” деп атауға болады: калам исламдағы діни идеаларды
рационалды тұрғыдан негіздеудің алғашқы талпынысы. Ортағасырлық дәуірдегі
европалық схоластика сияқты, калам да мұсылмандық мәдениетте “құдайтанудың
қызметшісі” рөлін атқарады.
Калам да христиандық философия сияқты, антикалық философияға
екіұдай қатынасты ұсынады: мұсылмандық ойшылдардың бірі
антикалық философияны білу-діни сенім ақиқаттарын терең түсіну
үшін қажет деп санаса, екіншілері философияны білу қажеттінің бәрі
Құран деп сенді. Араб авторларының бірінде калам туралы: “калам –
философтардың метафизикасын терістеу үшін – Құдай, оның
атрибуттары және ислам заңдары бойынша болуы мүмкін,
нәрселердің шарттары туралы ілім” деген анықтама берді.
1. Каламның даму тарихы мынандай кезеңдерге жіктеледі:
Алғашқы кезең (VII соңы-VIII ғ басы аралығы). Өз дамуының алғашқы кезеңінде калам
мұсылмандық құдайтану шеңберінде дамыды. Бұл кезеңде иудаизм мен
христиандық діндер өкілдерімен жүргізілетін полемика маңызды орында. Кең
талданатын орталық мәселелерге мыналар жатады:
Үлкен және кіші күнәлар мәселесі. Олардың ара-жігін ажырату және ұлы күнә жасаған
адам статусы, яғни содан кейін де ол мұсылман болып қалама?
2.Мутазилиттік кезең(VIII-Xғ
ортасы)
Мутазилиттік кезең Хасан аль Басри(728ж дүние салған) мен оның шәкірттері
әрекеттерінен басталады.
Ежелгігрек философиясынның әдістері мен идыаларын философиялық зерттеуге
қолдануды дәл осы мутазилиттер бастады. Сондықтан мұсылмандық философиядық
философияның тарихы белгілі дәрежеде ислам теологиясынан бөлініп шыққан
мутазилиттерден басталады деуге болады.
Мутазилиттер Құранды догма ретінде қарастыруға қарсы шығып, оның оның
аллегориялық тұрғыдағы түсіндірмелік сипатын жақтады.
Құранның мәңгіліктігі тезисіне қарсы шығып, оның жаратылғандығы идеасын жақтады.
Олар құдіретті жазу догматына қарсы шығып, адам еркінің бостандығы идеасын демек,
адамның өз іс әрекетіне жауаптылығын қорғады.
Мутазилиттер дүниенің атомарлы құрылымы туралы түсінікті жақтады; атомдар –
әрқайсысын әрдайым Алла басқарып отыратын бөлшектер деп түсінілді.
3.Классикалық кезең(VIII-Xғ )

Мутазилиттер жиі талдайтын мәселе қатарына Жаратушы мен алғашқы жаратылу, және
Құдай атрибуттары туралы сұрақтар енді. Ортодоксалды каламның классикалық
кезеңінің негізін қалаушы – өз әрекетін мутазилит ретінде бастаған әл-Ашади (873-935),
Матуриди (941) және әл-Газали (1058-1111) болып табылады.
Ортадоксалды каламның толық қалыптасу уақытын Халиф әл Каирдің 1041жылғы
мұсылмандық “сенім символдарын” жариялап, келіспеушілермен пікір таластыруға
тиым салатын жарлығымен байланыстырады.

Ұқсас жұмыстар

Исламдық орта ғасырлық мәдениет контекстіндегі арабтық- мұсылмандық философия

Орта ғасырдағы мәдениет

Схоластика кезеңдері

Орта ғасырлық мәдениеттің хронологиялық шеңберлері

Дінге сенбейтін немесе қатыссыз адамдардың саны қазіргі әлемде жаппай өсу үстіндеде

Қазіргі әлемдік үдерістер аясындағы қазақ мәдениеті

Философияның қалыптасуының негізгі кезеңдері

Ежелгі Қытай философиясының ерекшеліктері

Орта ғасыр философиясы

Мәдениет локализациясы

Пәндер