Аңдардың асқорыту жүйесі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік
университеті

Аңдардың асқорыту жүйесі

Орындаған: Ахметжанова А.С
ОЗ-407 топ
Тексерген: Сатиева К.Р
Асқорыту жүйесі (digestoria — асқорыту) адам
мен жануарлар организмдеріндегі асты(азықты)
қабылдау, өңдеу,қорыту, сіңіру және жын
қалдығын сыртқы ортаға шығару қызметтерін
атқаратын мүшелердің жүйесі.
Асқорыту жүйесі
Асқорыту
жүйесінің
құрылысы

Асқорыту
жолы
Асқорыту
Ауыз қуысы
бездері
Жұтқыншақ
Бауыр
Өңеш
Ұйқы безі
Асқазан
Үш жұп сілекей
Ащы ішек безі
Тоқ ішек
Асқорыту
жүйесінің
бөлімдері

Бас Алыңғы
Ауыз Өңеш
Жұтқыншақ Қарын

Артқы
Ортаңғы
Жуан
Ащы ішек ішектер(тоқ,тік
ішектер)
Ауыз қуысының құрылысы: алдыңғы жағында ерін
мен ұрт , жоғары жағы-қатты және жұмсақ
таңдай,төменгі жағы –тіл мен ауыз түбінен, артқы жағы
жұтқыншаққа өтеді.
Ауыз қуысында жем сілекеймен шыланып, шайналады,
ұсақталады. Сілекей жем құрамындағы крахмал тәрізді
көмірсуларды ыдырата бастайды. Сүтқоректілерде
астың қорытылуы ауыз қуысында басталады.
Ұсақталған және шала қорытыла бастаған жем
жұтқыншақ арқылы өңешке, одан қарынға түседі.
Жұтқыншақ- ұзындығы 11-13см бұлшықетті мүше, онда
ас қорыту және тыныс алу жолдары қиылысады.
Жұтқыншақтың төменгі жағы тарылып өңешке өтеді.
Өңеш- ұзындығы, шамамен 25см бұлшық етті түтік. Өңеш
көкет арқылы өтіп, ХІ кеуде омыртқасы деңгейінде
асқазанға ашылады.
Асқазан(қарын)- асқорыту жолының көлемді ұлғаюы. Ол
құрсақ қуысында көкет астында орналасқан. Пішіні
сыйымдылығы 2-3 л алмұрт немесе ұзын қапшық
тәрізді.Тамақ асқазаннан аш ішекке түседі.
Қарында сөлдің әсерінен нәруыздар ыдырайды. Сонымен
қатар қарында үнемі тұз қышқылының ерітіндісі болады.
Мұның әсерінен нәруыз ісініп, оның ыдырауы күшейе
түседі. Сол сияқты қарындағы ортаның температурасы үнемі
+38°С, +39°С болып тұрады.
Шала қорытылған қоймалжың қорек асқорыту жүйесіні ң
келесі бөлімі – аш ішекке біртіндеп, аз м өлшермен өтіп
отырады. Аш ішек етпен қоректенетін хайуандарда (мысалы,
мысық, қасқыр және т.б.) тоқ ішекпен, тоқ ішек тік ішекпен
жалғасады. Өсімдіктекті азықпен қоректенетін
сүтқоректілерде аш ішек пен тоқ ішек тоғысатын жерден
бүйен тармақталып шығады. Ал қоян мен адам б үйеніні ң
ұшы құрт тәрізді тұйықталып бітеді. Қорек аш ішекте ұйқы
безі мен бауырдан бөлінетін сөлдердің әсерінен қорытылады.
Аш (ащы) ішек-ас қорыту жолының едәуір ұзын бөлігі, оның
ұзындығы 5-7 м және 3 бөлікке : ұлтабар, аш ішек және
мықын ішекке бөлінеді. Астың қорытылмаған қалдығы тоқ
ішекке өтеді.
Тоқ ішектің ұзындығы 1,5 -2 м және соқыр ішек , жиек ішек
және тік ішекке бөінеді. Соқыр ішектің құрт тәрізді
өсіндісі-ұзындығы 8-15 см аппендиксі болады. Тоқ ішек тік
ішекпен аяқталады.
Асқорыту бездері
Асқорыту бездері (көне грекше: glandulae digestoria) — асқорытуға қажет
ферментгерге бай асқорыту сөлін бөлетін бездер. Асқорыту бездерінің сөл
бөлетін соңғы бөлімдерін құрайтын безді жасушаларды экзокриноциттер деп
атайды. Аскорыту бездерінен бөлінетін сұйықтықты сөл (секрет) деп атайды.
Асқорыту бездері сыртқысекреция бездеріне жатады. Олар өздерінен бөлетін
сөлді арнайы өзектері арқылы асқорыту мүшелеріне бөледі.Әрбір асқорыту
безінің бөлетін сөлінің өз атаулары бар. Мысалы, бауырдан бөлінетін сөл -
өт, сілекей бездерінен бөлінетін сөл - сілекей және т. б.
Асқорыту бездерінің қызметін фистула әдісі арқылы зерттеуде көрнекті орыс
ғалымы И. П. Павловтың еңбегі зор. Ғалымның бұл саладағы еңбегіне
физиологияғылымындағы іргелі жаңалық ретінде Нобель сыйлығы берілген.
Қазіргі кезде асқорыту мүшелерінің ішкі сілемейлі қабыгындағы
өзгерістерді зерттеудеэндоскопия әдісі қолданылады. Оның көмегімен
арнайы оптикалық құралдар арқылы асқорыту мүшелерінің ішкі құрылысын
көруге және суретке түсіріп алуға болады.
Ұйқы безі-асқазанның астыңғы жағында,екінші бел омыртқа
деңгейінде орналасқан.
Бауыр -ең ірі без.Массасы-1500гр.Ол қызыл-қоңыр
түсті,оның қол бөлігі оң жақ қабырға астында
орналасқан.Бауыр-күрделі түтікшелі без.Оның секреті-өт.
Сілекей бездері
Көптеген ұсак және ірі үш жұп сілекей бездерінің
өзектері ауыз қуысына ашылады. Сілекей
бездерінің ең ірісі - жұп шықшыт безі Ол қүлақ
қалқанының астында орналасқан. Оның өзегі
ұртқа ашылады, салмағы 20-30 г. Алқым сілекей
бездерінің салмағы 14-15 г. Оның өзегі тілдің
астына ашылады. Сілекей бездерінің ең кішісі-
тіласты бездері. Оның салмағы 5 г, өзегі тілдің
астына ашылады. Тағамның құрамына байланысты
сілекей бездерінен тәулігіне шамамен 1,5-2 литрге
дейін сілекей бөлінеді.
Аңдардың ас қорыту жүйесі жануарлардікіне
ұқсас.Басты айырмашылығы –тістерінің
әртүрлілігі. Кейбір түрлерінде (мысалы, үй қояны,
құндыз, тиін) күрек тістері жақсы дамыған, ал
сойдақ тістер жоқ; екінші біреулерінің (мысалы, ит,
сусар, арыстан) күрек тістері әлсіз, сойдақ тістері
күшті дамыған. Аңдардың әр түрінде тістері
пішіні, мөлшері, саны жағынан түрліше болып
келеді. Ал бәріне ортақ және ерекше белгілері:
тістері жақсүйектердегі ұяларға тіс түбірімен
бекиді. Тіс ерекше зат – дентиннен тұрады және
сыртын кіреуке (эмаль) қаптайды.
Қоянның ас қорыту жүйесі
Күйіс қайыратын сүтқоректілердің қарны 4
бөлімді болады. Қорек өңештен қарынның
ең үлкен бөлігі – тазқарынға түсіп, онда
сілекей мен әр түрлі бактериялардың
әрекетінен ашып, қабырғасы ұяшықтанған
жұмыршаққа өтеді. Жұмыршақ жиырылған
кезде ас лықсып, қайтадан ауызға келіп
түседі. Күйіс қайыратын сиыр сияқты
малдар жұмыршақтан ауызға келген қоректі
қайтадан сілекеймен шылап, тісімен
ұнтақтап шайнайды. Қоймалжың қорек
өңеш арқылы қайта жұтылып, қатпаршақ
қарынға, одан ұлтабарға өтеді.
1. Ми; 2. Қарын; 3. Тоқ ішек; 4. Бүйен; 5. Ауыз қуысы; 6. Өңеш; 7.
Кеңірдек; 8. Өкпе; 9. Жүрек; 10. Бауыр; 11. Көкет; 12. Аш ішек.
Асқорыту сөлдерінің физиологиялық ерекшеліктері

Тәуліктік бөлінетін
Асқорыту сөлдері рН Құрамы
мәлшері
1. Сілекей 50-2 000 мл 5,6-7,6 Су және амилаза

Тұз қышқылы, су, липаза,
2. Қарын сөлі 2,0-3,0 л 1,49-1,8
лизоңим, пепсин

Су, амилаза, липаза,
фосфотаза, трипсин,
3. Панкреатин сөлі 600-700 мл 8,6-9,0
химотрипсин және т. б.
ферменттер
Су, билирубин,
холестерин, май, май
4. Өт 500-1200 мл 5,6-8,5
кышкылы, лецитин, холин
және т. б.
Су, сахараза, лактаза,
жуық энтерокиназа,
5. Аш ішек сөлі 1 000 мл 5,05-7,07
липаза, рибонуклеаза және
т.б.
6. Тоқ ішек сөлі 270-1 550 мл 6,1-7,31 Су
Асқорыту ферменттері
Ферменттер химиялық құрамы жөнінен нәруызтектес ағзалық
заттарға жатады. Ферменттер тірі жасушалардың
барлығында кездеседі.Олар жасушада жүретін
реакциялардың белсенділігін арттырады. Сондықтан да
ферменттерді кейде биологиялық өршіткі-катализаторлар
деп те атайды. Ферменттердің белсенді әсер етуіне қолайлы
температура +37, 38°С.
Ферменттердің өздеріне тән қасиеттері бар. Біріншіден, әрбір
фермент белгілі бір ағзалык затты ғана ыдырата алады.
Екіншіден, әрбір фермент белгілі бір химиялық ортада
белсенді әсер етеді. Мысалы, қарын сөлінің құрамьшдағы
ферменті қышқылды, ұйқыбездің сөліндегі фермент - сілтілі
ортада әсер етеді.
Асқорыту мүшесінде болатын ауру
II В дәрежелі рак ауруы
Қорытынды
Жануарлардың қай түрі болса да, асқорыту жүйесі ж ұмысыны ң со ңғы
нәтижесі мен құрылысының жалпы сұлбасы бірдей екені к өрінеді.
Сөйтіп қоректі қабылдап қорытады, ағзаға сіңіріп, ескірген,
тіршілігін жойған жасушаларды жаңартады. Атаулары мен орналасу
реті, құрылысы әр түрлі болғанымен, асқорыту мүшелерінің қызметі
бірдей.
Асқорыту жүйесіндегі ерекшеліктер жануарларды ң немен
қоректенетініне және құрлықта бір жерден екінші жерге қалай орын
ауыстыратынына байланысты. Мысалы, өсімдік қоректі жануарларды ң
асқорыту жүйесі күрделірек. Ішегінің ұзындығы дене тұр қынан 20
есе ұзын болады. Ал етпен қоректенетін жыртқыштарды ң ( қас қыр,
түлкі және т. б.) асқорыту жүйесінің жалпы к өлемі ша ғын, ішегіні ң
ұзындығы өзінің дене тұрқынан 4-5 есе ғана ұзын болады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Жанабеков К.Ж.,Махашов Е.Ш. “Жануарлар
анатомиясы” Алматы, Білім 1996ж
2.Тоқаев З.Қ Жануарлар
морфологиясы.Алматы,2006 жыл
3.Тоқаев З.Қ. “Гистология, эмбриология және
цитология практикумы”. Семей, 2001.
4.Интернет желісі

Ұқсас жұмыстар

Ауруды анықтау

Терісі бағалы аңдарды күтіп-бағу

Терісі бағалы аңдарды жобалаудың санитарлық - гигиеналық нормалары

Асқорытудың маңызы. Тістің құрылысы

Асқорыту жүйесінің қызметі

АСҚОРЫТУ БЕЗДЕРІ

АУЫЗ ҚУЫСЫ

Асқорыту бездерінің гормондары

Қарын - іші қуыс қалың бұлшықетті мүше

Ас қорыту жүйесі- тірі организмнің мүшелерінің бірі

Пәндер