Қ.Мұхамедханұлының Абайтануға қосқан үлесі

Презентация қосу

Қ.Мұхамедханұлының
Абайтануға қосқан үлесі
Қайым
Мұхамедханұлы

Белгілі жазушы, драматург, ақын, аудармашы, қоғам қайраткері
Қайым Мұхамедханұлы 1916 жылдың 5 қаңтарында Семей
өңірінің Заречная Слабодка ауылында дүниеге
келген. 1924 жылы Жаңасемейдегі бастауыш мектепке оқуға
түсіп, 1932 жылдан еңбекке араласты.

1935-1937 жылдары пән мұғалімдерін дайындайтын екі
жылдық курста, 1938-1941 жылдары Семей педагогика
институтының филология факулътетінде окыған. 1942-
1947жылдары Қазақстан Жазушылар Одағының Семей
бөлімшесінің өкілі, 1947-1951 жылдары Семейдегі Абай
мұражайыньң директоры, 1951 жылдан бастап Семей
педагогикалық институтында окытушы болып қызмет атқарды.
1937 жылдан бастап өлеңдері, әдеби-сын мақалалары
баспасөзде жариялана бастады.
Жазушының драмалық шығармалары бір төбе. Драматургтың
«Толқын» (1944), «Майданнан майданға» (1947), «Ер
Білісай» (1947), «Комиссар Ғаббасов» (1960), пьесалары театр
сахналарында қойылды. Әзірбайжан драматургі
У.Гаджибековтың «Аршин мал алан» (1941), татар жазушысы Ш.
Камалдың «Қажы әпенді үйленеді» (1967) пьесаларын казақ
тіліне аударды. Қазақ ССР Мемлекеттік гимнінің авторы.
Абайтанушы Қ.Мұхамедханұлы

Қ.Мұхамедханов саналы өмірін қазақ
әдебиеттану ғылымының абайтану саласына
арнады. 1939 жылдан Абайдың ақындық
мектебі мәселесін зерттеп, «Абайдың әдебиет
мектебі» деген еңбегін жариялады, осы
тақырыпта кандидаттық диссертациясын
қорғады (1951).
Талқылау кезінде ғылыми жетекші М.Әуезов
пен диссертантқа жала жабылып, саяси
айыптар тағылған. Жас ғалымға Абай мектебі
шәкірттерінің қатарында «ұлтшыл ақындарды»
зерттегені үшін «панисламшыл, пантүркшіл»
деген айып тағылып, 25 жылға сотталды.
Төрт жылдан кейін ақталып, 1958 жылы «Абай
төңірегіндегі ақындар» деген тақырыпта
екінші рет кандидаттық диссертация қорғады.
Қ.Мұхамедханов Абай мектебінің ақындары
мәселесін зерттеуді шығармашылық ізденіспен
дамыта білді. Ақын шығармаларын зерттеу
нәтижесінде Мұқамедханов Абайдың бұрын
белгілі болып келген 7 өлеңін тауып, ақынның
1945 жылы шықан жинағына енгізді..
«Абайдың ақын шәкірттері» атты төрт кітаптан
тұратын жинақ ҚМұхамедхановтың
қарастыруымен 1993-97 ж. жарық көрді. Оған
Абай шәкірттері Ақылбай, Мағауия, Тұрағұл,
Кәкітай, Көкбай, Уәйіс, Әріп, Әсет, Мұқа,
Әубәкір, Иманбазар шығармалары мен олар
1959 жылы «Мағауия
Абайұлы Құнанбаев»,
«Абай шығармаларының
текстологиясы»
монографиялық
зерттеулері жеке кітап
болып шықты

Суретте: (Мағауия
Абайұлы,
Кәкiтай Ысқақұлы
және
Ғабидолла
Ғабитханұлы)
1988-89 ж. мерзімді баспас өзде «Ә.Б өкейханов», «М. Ж ұмабаев», «А.Байт ұрсынов», «Ж.Аймауытов», «М. Дулатов», «Ш әк әрім» атты ғылыми м әні ерекше
мақалалар жариялап, кейін осы зерттеулер негізінде «Абай м ұрагерлері» жина ғын (1995) жары ққа шы ғарды.
Мұхамедхан қазақ әдебиеттану ғылымының текстология саласыны ң қалыптасуына ерекше е ңбек сі ңірді. Оны ң Махамбет, Ш әк әрім поэзиялары текстологиясына

арналған мақалалары, Бұқар жырау, Абай шы ғармаларыны ң текстологиясын қарастыр ған ма қалаларымен монографиясы жары қ к өрді .
«
Сенбе жұртқа, тұрса да
қанша мақтап,
Әуре етеді ішіне қулық
сақтап.
Өзіңне сен өзінді алып
шығар,
Еңбегің мен ақылың екі
жақтап», - деген Абай
сөздері өміріне серт
болды.Мыңмен жалғыз
алысқан сөз
патшасына кінә
қоюшыларға қасқая
қарсы шығып, Абайдың
әдебиет мектебін ашып
беру жолына бар
ғұмырын арнаған, осы
жолда іштегі дерті
қозғалып, жылап
көзден жас ағып,
омырауы қанға
боялған, түрменің де
дәмін татқан Қайым
Қайым Мұхамедханұлы – жарты ғасырда қазақ әдебиеті пәнінің мы ңда ған
мұғалімдерін даярлап шығарған ұстаздардың ұстазы, ғылымны ң на ғыз
профессоры. Ұзақ жылғы ғылыми, ұстаздық және әдеби еңбегі бағаланып, Ке ңес
Одағының медальдарымен “Халықа білім беру ісінің үздік”, “Қаза қ ССР а ғарту
ісінің үздігі” белгілерімен марапатталды. Қаза қстан Жазушылар Ода ғыны ң Абай
атындағы Халықаралық сыйлығының алғашқы лауреаты.
Жалпы, Қайым Мұхамедханұлының басына төнген қара бұлт тәуелсіздік орна ған
жылдардан кейін ғана ыдырағаны шындық. Абайтану аясында ғы зерттеу е ңбектері
мемлекет тарапынан қолдау тауып, әсіресе, Абайды ң 150 жылды қ мерейтойы
қарсаңында ғалым шығармашылығына баса назар аударылды. 1990-1995 жылдар
аралығында ҚР Үкіметінің Абайдың 150 жылдық мерейтойына әзірлік барысында
ақын шығармаларының академиялық басылымын шығару үшін М. Әуезов атында ғы
Ғылым академиясы жанындағы Әдебиет және өнер институтына а ға ғылыми
қызметкер болып шақырылды. 1992 жылы «Абай» журналыны ң оқырманмен қайта
қауышуына үлкен үлес қосты. 1993-97 жылдар аралығында басыл ған «Абайды ң
ақын шәкірттері» атты төрт томдық еңбек әдебиетсүйер қауымның таусылмас
қазынасына айналып отыр. Қайым құлашын қайта жайған сол шабытты ша қтар
оның азапты күндерін артқа қалдырып қана қоймай, ұзақ жыл ғы бейнетіні ң
жемісін көруге септігін тигізді. 1996 жылы Елбасы Нұрс ұлтан Назарбаевты ң
Жарлығымен Қайым Мұхамедханұлына Қазақстан Республикасы Мемлекеттік
сыйлығының лауреаты атағы берілді. Сонымен бірге ол халы қаралы қ Абай
академиясы алтын медалінің, халықаралық Абай сыйлығыны ң иегері. Б ұл, с өз жо қ,
ғалымның ұзақ жылғы еңбегіне берілген әділ баға болатын.
.

Семей қаласының, Абай, Жаңасемей аудандарының құрметті азаматы.
Қайымның әдебиет тарихына қосқан үлесі де салмақты. Соны ң ішіндегі
жыраулар әдебиеті жөніндегі өмірбаяндық зерттеулер мен текстологиялы қ
салыстырулары бұл саладағы көптеген көмескі жайлардың бетін ашып, ты ң
деректер мен соны пікірлер түйіндеуге негіз қалады.
Саналы ғұмырында атақ үшін емес, ұлы Абай үшін қатал заманны ң
қағидаларына мойынсұнбай азаматтығын сақтай білген, өткен ғасырды ң ары,
бүгіннің заңына айналған адам Қайым Мұқамедханов
Назарларыңызғ
а рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Қайым Мұхамедханұлының Абайтануға қосқан үлесі

Мұхтар Әуезов

Қайым зерттеулеріндегі әдебиет және тарих мәселелері

Дыбыс пен фонема

Басқару ғылымының негізгі мектептері

ЭКОНОМИКА САЛАСЫНДА НОБЕЛЬ СЫЙЛЫҒЫ ЛАУРЕАТТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ

Қазақстан қала мәдениетінің дамуындағы Ұлы жібек жолының рөлі

Фрейд бойынша тұлға

Қазіргі Абайтану және Әуезов мұрасы

Экономика саласы бойынша Нобель сыйлығының иегерлері

Пәндер