Былғары шикізатының тағайындалуы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Инженерлік технологиялық факультеті

«Тамақ өндірісі және жеңілөнеркәсіп бұйымдарының технологиясы» кафедрасы

Тақырыбы:
Былғары шикізатының
тағайындалуы

Орындаған: Омарбекова Е.Е.
Топ: ТК-421
Тексерген: Бауыржанова А. З.
Семей, 2015 жыл
ЖОСПАР

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1.Былғары шикізатының тағайындалуы
2.Жасанды былғары
3.Таза былғары
III.Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Былғары - мал терілерін химимялық және
механикалық әдістермен өңдеу арқылы
алынатын материал.Одан аяқ-киім , сырт
киім , айыл- тұрман,галантерея , техникалық
бұйымдар т.б. жасалынады. Мал терісі 33
қабаттан – шелден , өзеңнен, қыртыстан
тұрады.Былғары жасау үшін терінің жүні
жидітіледі, шелі сылынып , қырптысы
жазылады. Терінің өзеңін ( ортаңғы қабатын
) өңдей отырып былғары алынады. Өзең
айқыш- ұйқыштанып тығыз байланысқан
коллогенді талшықтардан құралады.Теріні
жүннен арылту үшін сілті , яғни күл мен әк
ерітіндісі және фермент жағылады, күкіртті
натрий , әк ерітіндісі бүркіледі.
Бірнеше сағаттан кейін қылшық пен босаң қыртыс арнаулы машина арқылы оңай
ажыратылады.Мұнан соң шелдеу машинасымен терінің шелі сылынады. Осыдан шыққан
шикізат көн деп аталады. Көндегі сілті мен басқа қосылыстар кетіріліп , әк сумен жуылып
шайылады. Шикізат талқымен жұмсартылады. Арнаулы машинамен ылғалдан арылтылған
соң, қалыңдығы біртегіс болу үшін былғары сүртіледі де , қандай мақсатқа
пайдаланатындығына және жағылатын бояу түсіне қарай сұрыпталады.Тікелей бояу ,
қышқылды бояу т.б. иәсілдермен боялған былғарының қатпарлары жазылып, керу
машинасына жіберіледі.Керіліп кептірілген былғарының пұшпақтары кесіледі , сығылады
және оған жылтыр өң беріледі. Пайдалану мақсатына қарай былғары 4 топқа бөлінеді:
аяқ – киімдік былғары , қайыс немесе айыл- тұрмандық былғары , сырт киімдік және
галантериялық былғары, техникалық былғары
Аяқ- киімдік былғары қасаң және жұмсақ
былғары түрінде болады .Аяқ – киімнің үстіңгі
бөлігіне жұмсақ былғары , ал табан бөлігіне ( ұлтан,
өкше , сірі өкше , т.б.) қасаң былғары
жұмсалады.Қасаң былғары ірі мал терісінен
жасалады , өңделмеген терінің орташа салмағы 23-26
кг-нан кем болмайды. Жұмсақ былғары қой, ешкі
және бұзау, тана , құнажын , шошқа ,жылқы терілерінен
жасалады.
Қайыс немесе айыл –тұрмандық былғарыдан
белдік т.б. бұйымдар (қалыңдығы 2,5 – 3,0 мм ) ,
сондай-ақ , айыл- тұрмандар (қалыңдығы 2,2-4,0 мм)
жасалады. Сырт киімдік және галантериялық былғары
ұсақ мал терісінен жасалады, қалыңдығы 0,5 - 1,2
мм-ден аспайды. Галантериялық бұйымдар жасау үшін
ірі балықтың , жылан мен кесірткенің де терілері
пайдаланылады.
Техникалық былғары ірі малдың жон терісінен
жасалады, ол әрі қалың , әрі төзімді болады. Оны
өндірістік машиналардың кейбір бөлшектерін жасауға
пайдаланады.
Жасанды былғары және таза былғарылар
Жасанды былғарыны матаға , тоқыма емес немесе трикотаж негізге және жасанды мех қа
полимерді немесе сол полимерлердің композициясын отырғызу арқылы алады. Алудың
үш әдісі бар : тіке , тасымал және каландрлық.Тікелей әдісте дисперсия немесе
полимер ерітіндісі негізге тікелей отырғызылады. Бұл ең қарапайым әдіс, сондықтан да
кең қолданылады .Тасымал әдісте полимерді арнаулы жылжитын төсетекке жағады да ,
сонан соң негізбен біріктіреді ( қосарланады ). Тегіс, бедерлі немесе басылған
төсетектерді пайдалану арқылы өң беті әртүрлі былғарылар алуға болады.Каландрлық
әдісте полимерді негізге жағу үшін арнаулы каландрлар қолданылады.Жасанды
былғарылардың ассортименті неше түрлі және ылғи молаюда.Жұмсақ жасанды
былғарылардың аттарын оңайлату үшін төмендегідей қысқартпалар алынған. «Жабыл»
(жасанды былғары ) сөзінің алдында мыналар көрсетіледі :
1) жұмсалар мақсаты (киімдік , галантереялық және т.б.);
2) негізгі жамылғысының түрі ( уақ тесікті , уақ тесікті тұтас және т.б. ) ;
3)отырғызылған жамылғының қысқартылған аты (поливинилхлоридті – винил ,
полиамидты - амид, полиуретанды – уретан, каучукты - эласто, нитроцеллюлозное – нитро
жәцне т.б. ).
Таза былғары
Таза былғарыны қойдың , ешкінің , шошқаның , бұзаудың , бұғыны ң, бұланның ж әне бас қа да жануарлардың терілерін өңдеу арқылы аламыз. Өңдеуге кіретін неше т үрлі физикалы қ ж әне физико- химиялы қ процестеріні ң ар қасында был ғары ж ұмсарады , иілгіштік , серпімділік қасиет алады , ыл ғал әсеріне т өзімді болады .
Былғарыны өңдеудің негізгі процесі илеу . Иін келтіретін заттардың түрлеріне байланысты илеудің мынандай негізгі т әсілдері болады : хромды қ (хром т ұздарыны ң суда ғы ерітінділерімен ); алюминийлік (алюминий т ұздарыны ң ерітінділерімен ); қызыл, я ғни таниндік ( емен қабы ғыны ң экстрактатымен ); майлы қ ( қыш қылдары бар майлармен ) . Синтетикалы қ иінкелтіргіштер (синтандар ) немесе бірнеше иінкелтіргіш заттарды ң қоспасы да пайдаланылады. Хромды қ әдіспен иленген
былғарының кесіндісі к өк- жасыл болады, қызылмен иленгендер қо ңыр- қызыл түсті болады . Маймен илегенде созыл ғыш, ж ұмса қ был ғары шы ғады.Е ң ж ұқа , ж ұмса қ, созыл ғыш қол ғапты қ лайка был ғарысын майлы қ илеумен алады.
Жібіту үрдісі

Мех және былғары шикізаттарын сумен өңдеуді - жібіту деп атайды.Жібітудің мақсаты
– шикізатты сулану дәрежесін және микроқұрылымы жағынан мал денесінен жаңа
сыпырылған күйіне мейлінше жақындату, яғни «жас тері» қалпына жеткізу.
Жібіту дұрыс жүргізілген кезде шикізаттардан ақуыздық заттарды аз шығындай отырып,
толық және бірқалыпты суландыру қамтамасыз етіледі, сонымен қатар шикізаттардан
мүмкіндігінше барлық натрий хлоридін және басқа да консервіленген заттарды кетіріп,
шикізаттарды бактериалдық әсер етуден қорғауды қамтамасыз ету керек (әсіресе мех
терілері үшін).
Шелдеу

Тері әбден суланғаннан соң, оның майлы және б ұлшық ет қабаттарын біріктіретін тін
талшықтар мен шел қабаттарын шелдейді. Б ұл үрдіс «шелдеу» деп аталады. Шелдеу екі рет
жүреді: бірінші жібітуден соң, екінші илеуден кейін. Бірінші шелдеу пикельдеуге теріні
дайындайды, жақсы иленген тері қышқыл мен ас т ұзы ертіндісін жа қсы сі ңіреді. Шелдеуге
қарапайым пышақ және арнайы доға тәріздес пыша қ, қоз ғалмайтын пыша қ қолданылады.
Терінің ұзындығы, сосын ені бойынша бүктейді де, пыша қка әкеліп, алды ға арт қа қоз ғалта
отырып шелін алады. Үшінші әдістегі пыша қ керісінше жо ғары қаратыл ған. Теріні
майсыздандыруға қолданатын құралдармен де шелдеуге болады. Лезвия ж әне бас қа да
барлық құралдардың өткір болғаны дұрыс. Қозғалатын құралды қолдан ғанда теріні стол
және тақтайға шегемен бекітіп қояды. Шелдеудің екі әдісі бар: «кесу» ж әне « қыр қу».
Бірінші әдіс өткір құрал көмегімен орындалады. Б ұл әдіс кезінде теріні ң шел жа қ май
қабатын лезвиямен кесіп алмау керек, ол үшін ұқыпты ж әне м ұқият жаса ған д ұрыс. Қыр қу
әдісінде шел жақ май қабатын қырқып, сосын жартылай өткір құралмен өзе ңнен б өлектейді.
Жүнсіздендіру және күлдеу
Жүнсіздендіру үрдісі (терінің түкті жабынын кетіру) екі сатыдан тұрады:
1. Алдын-ала жүннің және терінің беткі қабатының қыртысының өзеңмен байланысын
әлсірету;
2. Жүнді жүн алатын машина арқылы механикалық жолмен алып тастау.
Жүнсіздендірудің бұл әдісі көбінесе жүні мол майда шикізаттардан (ешкі, қой, терілері)
хромдық, сонымен қатар юфть және аяқ киімнің астыңғы бөлігіне арналған былғары
өндірісінде де қолданылады.
Түк пен қыртыстың өзеңмен байланысын алдын-ала әлсірету үшін химиялық немесе
ферментативтік әдістер жүргізіледі. Химиялық әдістермен жүннен арылту кезінде,
(шикізаттарды сілтілік реагенттермен өңдеу) терінің астар жағына жағатын қоспаны немесе
жүннен арылту мен күлдеудің біріккен әдістерін пайдаланады.
Жүнсіздендірудің басқа әдісі - жүн түгін бір жола жою (еріту). Химиялық әдіс арқылы
түктің өзеңмен байланысын әлсірету немесе түкті түгел жою кезінде жүннен химиялық
реагенттермен әсер ету, түктегі кератиннің дисульфидті байланыстары арқылы жүргізіледі.
Қортынды

Былғары өндірісінің мақсаты халық тұтынатын бұйымдар
даярлауға қажетті өнімдер жасау болып табылады.
Жасанды былғары – белгілі тұтынымдық қасиеттері бар
жартылай фабрикат алғанға дейінгі жүретін химиялық ,
физикалық – химиялық және механикалық процестердің мәні
мен оларды жүзеге асырудың тәсілдері туралы өнім.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Былғары және үлбір
технологиясы (оқу құралы )
А.Рахметбай , Д. Ділдәбеков
Тараз 2003 жыл
2.Былғарыдан жасалған
бүйымдар материалдарын
танудың зертханалық
практикумы Мараджапов
И.К Тараз 2001 жыл
НАЗАРЛАРЫНЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Былғары шикізаты. Жібіту үрдісі

ЖАСАНДЫ БЫЛҒАРЫ

Тері шикізатының тауарлық қасиеттері

БЫЛҒАРЫ ШИКІЗАТЫ

Жылытқ ыш материалдар

Былғары шикізатының ақаулары

Германия мемлекетіндегі былғары шикізатын өңдеу технологиясы

Жүннің стандарты. Жүннің классификациясы. Жүн талшықтары, түрлеріне мінездемелер. Қойдың, ешкі жүндерінің түрлері

Былғары шикізатының негізгі түрлері

Былғары-тері шикізаттар микробиологиясы

Пәндер