Өсіңкілік қатарлар: анықтамасы, түрлері және динамикалық талдаудың аналитикалық көрсеткіштері

Өсіңкілік қатарлар

Слямбекова М.

ФН-407

Жоспар:

Өсіңкілік қатарлар туралы түсінік

Өсіңкілік қатардың түрлері

Динамика қатарларының аналитикалық (талдамалы) көрсеткіштері және динамика қатарларын талдау тәсілдері

I. Өсіңкілік қатарлар

Қоғамдык кұбылыстар мен процестер әрқашанда даму үстінде болады, сол себебті әр дайым өзгеріп отырады. Мысалы, халыктың саны мен оның құрамы, өндірілген өнімнің көлемі, еңбек өнімділігі, орташа еңбекакы мөлшері және т. б. көрсеткіштер уакытка байланысты өзгермелі болады. Сондыктан статистиканың алдында койған басты міндеттерінің бірі -республика өміріндегі құбылыстар мен процестердің уакытқа сәйкес өзгеруін зерттеу болып табылады. Оны өсіңкілік қатарлардың көрсеткіштеріне талдау жасау арқылы жүзеге асырылады.

Өсіңкілік қатарлар деп статистикалык көрсеткішгердің, яғни құбылыстардың, процестердің уакытқа карай өзгеруін сипаттайтын сандық мәндер тізбегін айтады.

Қоғамдық құбылыстар мен процестердің шамасын, мөлшерін сипаттайтын көрсеткіштің белгілі бір уакыттағы әрбір сандық мәнін катардың дәрежесі деп атайды.

Құбылыстар мен процестер болып өткен уақыттың мерзіміне қарай. өсіңкілік катарлар

Бір мезгілді өсіңкілік катардың накты

сандык шамалары құбылысгың белгілі бір сәттегі, яғни тәулікті, айдың, жылдың басында немесе аяғында болған жағдайыи сипаттайды.

Уакыт аралықты өсіңкілік катарлар деп құбылыс мөлшерінің белгілі бір уақыт (тәулік, ай, тоқсан және жыл) ішінде қандай шамада болғаныи сипаттайтын көрсеткіштерді айтады.

Өсіңкілік катарлар негізгі екі бөліктен (элементттен)

тұрады

қатардың дәрежесі

уақыт көрсеткіш

II. Өсіңкілік қатар түрлері

Өсіңкілік қатарлар уакыт мерзіміне және онда көрсетілген көрсеткіштерге байланысты толық және толық емес болып екіге бөлінеді. Егер өсіңкілік катардың көрсеткіштері уакыт мерзіміне карай бірінен соң бірі үзіліссіз келетін болса, онда ол толық өсіңкілік катарға жатады. Егер өсіңкілік катардың көрсегкіштері уақыт мерзіміне карай әр түрлі аралыкта берілсе, яғни әр түрлі уақыт мөлшері арқылы сипатталатын болса, онда оны' толық емес өсіңкілік қатар деп аталады. .

Өсіңкілік катарлар накты (абсолютті), катысты және орташа шамалар болып үшке бөлінеді. Нақты (абсолютті) шамалар өсіңкілік катардың дәрежесі ретінде әрбір уақыт мерзіміне байланысты оның қалай өзгергендігін көрсетеді. Нақты шамалы өсіңкілік катарға мысал ретінде жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерді алуға болады. Қатысты шамалы өсіңкілік қатар екі уақыттың нақты шамаларын бір-бірімен салыстыру арқылы пайда болады. Орташа шамалы өсіңкілік катарар деп коғамдық құбылыстар мен процестердің белгілі бір белгісі бойынша уақыт мөлшеріне карай сандык көрсекіштерінің орташа өзгеруін сипаттауды айтады.

III. Динамика қатарларының аналитикалық (талдамалы) көрсеткіштері. Қатардың бірінші мүшесінің мөлшерін көрсететін у қатарының бастапқы деңгейі, қатардың соңғы мүшесінің мөлшерін көрсететін у соңғы деңгей және қатардың у орта деңгейі болады. Динамиканың аралық және мезеттік қатарының орташа деңгейін есептеудің әр түрі әдістері қолданылады.