Динамикалық қатарлар туралы түсінік және оның түрлері

Презентация қосу

Өсіңкілік
(динамикалық) қатарлар

Орындағандар: Мұхатбек Аида ГУ-409
Байдаулетов Жандос ФН-407
Динамикалық қатарлар туралы түсінік және оның түрлері

Өсіңкілік қатарлар
дегеніміз
статистикалық
көрсеткіштердің,
құбылыстар мен
процестердің уақытқа
қарай өзгерісін
анықтайтын сандық
мәндер тізбегі
Динамикалық қатарлар туралы түсінік және оның түрлері

Қатар деңгейінің қандай шама арқылы өрнектелгеніне байланысты
динамикалық қатарларды былай жіктейді:
Абсолютті шамалардың динамикалық қатарлары;
Қатысты шамалардың динамикалық қатарлары;
Орташа шамалардың динамикалық қатарлары.
Абсолютті шамалардың динамикалық
қатарлары
Құбылыстың дамуын мейлінше толық сипаттайды. Мысалы,
жалпы шығарылған өнімнің, бөлшек тауар айналымының
динамикасын абсолютті шамалар арқылы өрнектейді.

ҚР жалпы ұлттық табысы
Көрсеткіш 2005 2006 2007 2008 2009

ЖҰТ, млрд 6877,5 9021,8 11261, 13728,0 15115,7
теңге 9
Қатысты шамалардың динамикалық
қ
атарлары
Белгілі бір көрсеткіштің өсу қарқынын, көрсеткіш үлесінің өзгерісін,
құрылымдық өзгерістерді сипаттауға болады. Мысалы, жан басына
шаққандағы жалпы шығарылған өнім динамикасын, тауар айналымы
құрылымындағы динамикалық өзгерістерді талдау үшін қатысты
шамалардың динамикалық қатарлары қарастырылады.

ҚР жалпы ішкі өнімнің құрылымы, %
Көрсеткіш 2005 2006 2007 2008 2009
Ақырғы тұтыну 61,1 55,9 56,1 53,7 59,0
шығындары
Жалпы қорланым 30,1 33,4 37,2 26,2 32,8
Таза экспорт
8,8 10,7 6,7 20,1 8,2

барлығы 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Орташа шамалардың динамикалық қатарлары
Құбылыс деңгейінің өзгерісін көрсету үшін қолданылады.
Мұндай қатарлардың мысалы ртінде халықтың жылдық
орташа санының, экономика салаларындағы орташа
жалақының динамикасын келтіруге болады.

Қазақстандағы орташа айлық атаулы жалақы динамикасы
Жылдар 2006 2007 2008 2009 2010
Орташа 40790 52479 60734 67333 77482
айлық атаулы
жалақы,
теңге
Өсіңкілік қатарларды негізгі көрсеткіштері
бойынша есептеу тәсілдері.

Өсіңкілік қатарлар көрсеткіштерін есептеуде келесідей
негізгі түрлері қолданылады:
нақты өсім
өсу қарқыны
өсім қарқыны
бір % өсімнің нақты мәні
Нақты өсім
Бұл өсіңкілік қатардың жай түрі. Мұнда өсіңкілік қатарда к өрсетілген к өрсеткіш
дәрежелерінің белгілі бір уақыт аралығындағы нақты өсу немесе кему жылдамды ғыны ң
мөлшерін анықтау үшін есептеледі.
Егер әр уақыттың дәрежесінен белгілі бір тұрақты базалы қ уа қытты ң д әрежесін шегерсек
онда нақты өсім тұрақты тәсілмен есептелінеді. Ол келесі формула бойынша есептеледі:
∆н= Yi-Yo, мұндағы,
∆н – нақты өсім;
Yo – тұрақты базалық уақыттың дәрежесі;
Yi – ағымдағы уақыттың дәріжесі;
i – қатардың рет нөмірі.
Егер уақыттың дәрежесінен өзінің алдында тұрған уақыт дәрежесін шегеретін болса қ, онда
тізбектелген тәсілмен есептелген нақты өсім анықталады ж әне келесі формуланы қолданамыз:
∆н= Yi-Yi-1, мұндағы,
               Yi-1 – ағымдағы уақыттың алдында тұрған дәрежесі.
Өсу қарқыны
Әрбір ағымдағы уақыт дәрежесінің алдыңғы уақыт дәрежесімен салыстыр ғанда қанша ға
артық не кем екенін сипаттайды, яғни осы екі уа қыт к өрсеткіштеріні ң бір-біріне қатысты екі
шамасы арқылы есептелінеді. Өсу қарқыны коэффициентін немесе %- өлшенеді. Өсу
қарқынын да екі тәсілмен есептейміз. Егер өсі ңкілік қатарда ғы әрбір уа қыт д әрежесін
тұрақты бір базалық уақыт дәрежесіне бөлсек, онда оны т ұра қты өсу қар қыныны ң
коэффициенті деп атайды және ол мына формуламен есептеледі:
Кө= Yi/Yo ,  мұндағы,
                    Кө - өсу қарқының коэффициенті
Егер өсіңкілік қатардың әрбір уақыттағы дәрежесін өзіні ң алдында т ұр ған уа қыт
дәрежесіне бөлетін болсақ, онда өсу қарқыны коэффициенті тізбектелген т әсілмен
есептелген болып саналады және мына формуламен есептелінеді :
Кө= Yi/Yi-1
Өсу қарқынының коэффициентін 100-ге көбейтіп, оның %-ін есептеуге ( Өқ) болады:
Өқ=Кө*100=(Yi/Yo)/100 – тұрақты тәсіл
Өқ= (Yi/Yi-1)/100 – тізбектелеген тәсіл
Өсім қарқыны
Нақты өсімнің салыстырмалы шамасын көрсетеді. Оны анықтау үшін
нақты өсімнің шамасын базалық ретінде алынған уақыт дәрежесіне б өлу
керек. Егер өсім қарқыны тұрақты базалық уақыт дәрежесі арқылы
есептелсе, ол тұрақты өсім қарқыны, ал егер базалық уақыт дәрежесі
өзгермелі болса, оны тізбектелген өсім қарқыны деп атайды және келесі
формулалармен есептейміз:
∆ө = (∆н/ Yo)*100 – тұрақты тәсіл;
∆ө = (∆н/ Yi-1)*100 – тізбектелген тәсіл, мұндағы,

                                                                                ∆ө - өсім қарқыны.
Егер өсу қарқынынң көрсеткіштері есептелініп берілген болса, өсім
қарқынын анықтау үшін өсу қарқынан 1-ді немесе 100-ді шегеру арқылы
табуға болады.
Бір % өсімнің нақты мәнін

Бір % өсімнің нақты мәнін есептеу үшін әр уақыттағы
өсімнің шамасы, сол кездегі өсім қарқынына бөледі
және оның мәні тізбектелген тәсілмен келесі формула
бойынша есептейді:
А%=∆н/∆ө немесе А%= Yi-1/100 ,
мұндағы А% - 1 процент өсімнің нақты мәні.
Өсіңкілік қатарларды талдау және
аналитикалық тегістеу тәсілдері.
Қоғамдық құбылыстар мен процестердің сандық көрсеткіштерінің
өзгеруін зерттеуде және өндеуде, талдауда келесідей есептеу тәсілдері
қолданылады:
біртектес өсіңкілік қатарларды салыстырмалы тәсілмен талдау;
өсіңкілік қатарларды бір негізге келтіру;
уақыт аралығын үлкейту;
жылжымалы орташа тегістеу тәсілі.
Біртектес өсіңкілік қатарларды салыстырмалы тәсілмен талдауды қолдану кезінде біртектес
қоғамдық құбылыстар мен процестердің белгілі-бір уақыт кезеңіндегі к өрсеткіштердің
өзгергендігін көрсетеді. Ол көрсеткіштер өз мағынасы және уақыт мерзімі бойынша әрт үрлі
аумақтардағы құбылыстардың қаншалықты өзгергендігін салыстыру арқылы сипаттайды ж әне
қорытынды жасауға көмектеседі.
Өсіңкілік қатарларды бір негізге келтіру тәсілі негізінде бір-бірімен әртүрлі өлшем бірліктері,
әртектес құбылыстар мен процестерден тұратын көрсеткіштерді салыстыру ға келмейтіндерді
салыстырмалы түрге келтіреді. Мұнда базалық кезең үшін бір жылдық көрсеткіш 100% есебімен
алынады, ал қалған жыл көрсеткіштері осы жылғы өсу қарқыны ар қылы есептеледі.
Уақыт аралығын үлкейтуде өсіңкілік қатарлар дәрежесі уақытына қарай бір-бірімен жақын
болса, олардың даму, кему бағытын анықтау үшін, уақыт аралығыны ң шамасы үлкейтіледі ж әне
жаңа қатарлар құрылады. М-ы, ай-сайынғы берілген өндірілген өнім саны көрсеткішіне талдау
жасау үшін, уақыт аралығының шамасын тоқсандар ға б өліп үлкейтіп аламыз, одан кейін орташа
айлық дәрежесін есептеп, салыстырып, қорытынды жасауға болады.
Жылжымалы орташа тегістеу тәсілін қолданғанда есептеуге алынған өсіңкілік қатарлардың
сандық мәндері уақыт аралықтарына қарай бірдей м өлшерде болады ж әне к өп жа ғдайда та қ
сандық мүшелері бойынша есептеледі. Оны есептеу үшін жылжымалы т үрде қатарды ң ал ғаш қы
мүшесін қосып отырады. Оны былай жазып көрсетуге болады:бірінші қатарды ң аралы ғы
Y1+Y2+…Ym.Екінші қатардың аралығы Y1+Y2+…Ym+1 және т.с.с. жылжымалы түрде
жалғаса береді. Осыдан шыққан қосындыны сол м үшенің санына б өлу ар қылы жылжымалы
орташаның тегістелген мәні анықталады және сол қатардың ортасына жазылады.
Интерполяция және экстраполяция. Маусымдық ауытқу
Интерполяция дегеніміз Экстраполяция тәсілі деп белгілі бір
өсіңкілік қатардың
ішінде көрсетілмеген, уақыттағы өсіңкілік қатардың
яғни жетіспейтін көрсеткіштерін қолдана отырып, келешекке
сандық көрсеткішті болжам жасауды, яғни осы уақыттан кейінгі
жуық шамамен
есептеп табу. М-ы, мерзімдердің сандық мәндерін жуық
бірнеше жылдарға шамамен есептеп табу болып табылады.
халық саны берілген Болжам жасау кезінде сол уақытқа дейінгі
болып, онда бір
жылдың көрсеткіші әлеуметтік экономикалық құбылыстар мен
белгісіз болса, оны процестердің даму немесе кему жағдайы,
есептеу үшін
болжам жасалатын кезеңдерде өзгермейді деп
арифметикалық
орташа шама, нақты есептелуі тиіс. Сонда ғана есептелген
шама өсім, орташа мәліметтер арқылы белгілі бір тұжырымды
нақты өсім, орташа
өсу қарқыны тәсілдерін
қорытынды жасауға мүмкіндік туады.
қолданамыз.
Интерполяция және экстраполяция. Маусымдық ауытқу

Арифметикалық орташа шаманы қолдану арқылы есептеуді келесі формуланы қолданады:
Y = Yi+Yi+1
Нақты өсімді қолдану арқылы есептеуде келесідей формула қолданылады:
Y = Yi+1+Y1 +Yi
Орташа нақты өсім арқылы есептегенде келесі формуламен аны қталады:
∆н = Yi+Y0 +Yi
n-1
Интерполяция және экстраполяция. Маусымдық ауытқу
Маусымдық ауытқу деп әлеуметтік экономикалық құбылыстар мен
процестер жыл ішінде мезгілдің қайталамалы ауысуына
байланысты өзгеруі болып табылады.
Маусымдық ауытқуды анықтау үшін және пәрменділігін білу үшін
маусымдық индекс көрсеткіші қолданылады, оның сандық мәндерінің
жиыны маусымдық толқынды құрайды.
Маусымдық индексті анықтауда жай орташа әдісті қолдану ға
болады және мына формула қолданылады:
Маусымдық = (Yi / Y0)*100 , мұндағы
    Yi- жылдардың әрбір айының орташа дәрежесі.
    Y0- осы көрсеткіштердің орташа айлық мөлшері.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Динамикалық қатарлар туралы ақпарат

Абсолютті шамалар

ДИНАМИКАЛЫҚ ҚАТАРЛАР

Өсіңкілік (динамикалық) қатарлар

Динамикалық шама түрлері

СТАТИсКАЛЫҚ мәліметтерді топтау, жинақтау

Өсіңкілік қатардың түрлері

Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі ұқсас қатарлар заңы

Статистикалық кестелер

Жалпы ұлпа туралы түсінік

Пәндер