Балалар психологиясының даму тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ №1

Тақырыбы: Балалар психологиясының даму
тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер

Орындаған: Төлеуханова Айдана П-407
Тексерген:Кулмышева Н.А.
Балалар психологиясының даму
тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер.
Балалар психологиясының пәні мен міндеттері

Жас ерекшеліктері психологиясы адамның бүкіл өмірі бойындағы психикалық
қасиеттері мен тұлғасының даму үдерісін зерттейді. Бізді қызықтыратыны –
бүкіл өмірлік жол емес, өте жылдам есейіп келе жатқан баланың мектепті
тәмамдап, ересек өмірге қадам басқанша жүріп өткен, туғаннан 17 жасқа дейінгі
өмірінің бастапқы кезі. Жас ерекшеліктері психологиясының бұл бөлімінде бала
дамуының заңдылықтары мен фактілері анықталады.
Жантану ғылымының негізгі салаларының бірі – жасерекшелік психологиясы.
Оның бөлімдерінің бірі -балалар психологиясы, яғни мектеп жасына дейінгі
балалар психологиясын зерттейді.
Балалар психологиясы- баланың психологиялық даму факторлары мен
заңдылықтарын, оның іс-әрекетінің дамуын, психикалық үдерістер мен
сапаларының ерекшеліктерін және жеке басының психологиялы қ
ерекшеліктерінің қалыптасуын зерттейді.
Балалар психологиясы мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық және
анатомиялық, физиологиялық даму ерекшеліктерін де жан-жақты зерттеп,
қарастырады.
Бала психологиясының негізгі зерттеу объектісі

Адамның дүниеге келген күнінен бастап қартайғанға дейінгі әр түрлі
жас кезеңдеріндегі психологиялық ерекшеліктері. М ұны ң өзі бірнеше
тармақтарға бөлінеді. Олар мектепке дейінгілер, бастауыш
сыныптағылар, жасөспірімдер, балан жастағылар, кәмелетке келген
және ересек, кәрілік, қарттық жастағылардың психологиясы. Бұлар
да жан қуаттардың дамуының жас ерекшелігіне қарай дамып,
қалыптасып отыратындығы ілім – білімді меңгеруге лайықты
мүмкіндіктер қарастырады. Балалар психологиясы балдырғандарды
зерттейді. Балдырғандардың басқа адамдармен қарым-қатынас жасай
алатын, еңбектенетін, жаңалық ашатын, өнер туындыларынан қалай
ләззат ала білетінін, ересек адамдар ға қалай айналатынын аны қтап
береді. Жас балдырған үлкен адамдарға ұқсамайды. Тек біліммен
ғана емес баланың сезінуі ойлауы үлкен кісілермен емес екендігін
білеміз. Сәбилердің сезімдері күшті, бірақ көбінесе тұрақсыз болуы
мүмкін. Құштар болған нәрсесін ертең ұмытып кетуі ғажап емес.
Астарлап сөйлегенді балалар түсіне бермейді. Өзін қызықтырма ған
істі зорлап орындай алмайды. Баланың қолынан келмейтіні к өп.
Балалар психологиясының маңызды міндеті – әр жас кезеңіндегі баланың
даму заңдылықтарын анықтау, оған әсер ететін себептерді іздестіру.
Психикалық зандылықтардың шығу тегін зерттемей т ұрып т үсіну м үмкін
емес, ал анатомия, физиология мен байланысты дейтін себебіміз баланы ң
жүйке жүйесі мен жоғарғы жүйке жүйесі психологиясыны ң негізгі міндеті –
оқу, ойын, еңбек әрекеттерінің бала психикасыны ң дамуына тигізетін әсерін
зерттеп, баланың психикалық дамуына дұрыс ба ғыт ба ғдар беріп, осы
тұрғыда тәрбие жұмысының қалай болу керектігін ата-аналар мен
тәрбиешілерге жете түсіндіру.

Баланың дамуын сипаттайтын факторлар: баланың үнемі алға қарай
ілгері ұмтылуы, оның мінез-құлқында іс-әрекетінде жа ңалы қты ң пайда
болуы. Қарапайымдылықтан неғұрлым күрделі. Ойланып ат қарылатын
қимылға ауысуы. Сөйлеуді игеру дербестілігінің ал ғаш қы к өріністеріні ң
пайда болуы.

Балалар психологиясының негізгі зерттеу компоненттері –
балдырғанның психикалық дамуын, психикалы қ дамуды ң әрбір сатысыны ң
ерекшеліктерін, психикалық дамудың ма ңызды жа ғын, баланы ң бойында ғы
психикалық процесстер мен сапаларды ң, қабылдауды ң, зейінні ң, қиялды ң,
есте сақтаудың, ойлаудың, сөйлеудің, сезімдердің, мінез- құлы қты ң, ерікті ң,
басқарудың бастапқы формаларының пайда болуы ж әне жетілуі
қарастырылады.
Балалар психологиясының
даму тарихы
Бала психологиясы – жас ерекшелігі
психологиясының негізгі бөлімі. Ол адам өміріндегі
тұтас бір кезең болып табылатын балалы қ шақтың
психикалық даму заңдылықтарын зерттейді. Жас
ерекшелігі психологиясының іргетасы болған бала
психологиясы XIX ғасырдың аяғында дербес пән
ретінде өмірге келді. Бала психологиясының негізін
қалаған – неміс ғалымы В.Прейер. Ол Бала
психологиясын зерттеуде тұңғыш рет интроспекция
әдісінен объективті бақылауға өтуді жүзеге асырды.
В.Прейердің «Бала жаны» атты кітабы (1882) бала
психологиясын жүйелі зерттеуді бастап берген
психологиялық еңбек болды. Бала психологиясыны ң
пәні – балалық шақтағы психикалық дамудың жалпы
заңдылықтарын онтогенезде ашу, осы дамуды ң жас
кезеңдері мен оған өту себептерін анықтау. Бала
психологиясы үшін басты мәселе – баланың
психикалық дамуының факторларын, психикалы қ
даму шарттарын түсіндіру.
Л.С.Выготскийдің психология ғылымында ерекше орын алатын
теориясы – бала дамуының жақын арада ғы айма ғы деп аталады.

Бұл теорияның түпкі мәні – баланы
тәрбиелел оқыту, оған білім беріл,
дүниетанымын қалыптастыру үнемі
онын табиғи даму деңгейінен оздырып
отыруды талап етеді. Мұндай талап
біріншіден, баланың психикасын, оның
жан дүниесінің дамуын, ақыл-ой
деңгейін өрістетіп, оны жетілдіруде
шама-шарқы жетерлік оқу-білім алуға,
оны ездігінен ойлантып-толғантуға,
әрбір зат пен құбылыстың мазмұн-
мағынасын пайымдап білуіне жетектеп
отырады. Бала оқу-тәрбие үстінде өз
санасын неғұрлым күрделендіріп, заттар
мен құбылыстар арасындағы себепті
байланыстарды зерделсп танитын
міндеттерге машықтанулары керек.
Егер баланың табиғи дамуында оның психикасы к үрделеніп, сана-сезімі жетілетін болса,
ал оқу-тәрбие жұмыстары арқылы оның дүниетанымы мен білімінің шеңбері кеңейеді.
Оның дамып жетілуі, сыртқы ортадан түйсініп, қабылдаған, көріп білгендерін ой
елегінен өткізіп санасының өрістеуіне әсер етуін сыртқы факторларды ң
(экстериоризация) ішкі факторларга (интерноризация) айналуымен белгіленеді. Осы жайт
Выготскийдің адамның мәдени-тармхи дамуы жайында ғы теориясыны ң м әнісінен
туындайды.
Л.С.Выготский теориясының енді бір ерекшелігі баланы ң айналасындары адамдармен
қарым-қатынас жасауда тарихи тәжі-рибелерді, тыныс-тіршілік шынды ғын өзгелерді ң
сөзінен, тәлім-тербие өнегесінен жанамалай үйренуі. Осылайша бала өзінін. дер-
бестігін, жеке басының психикалық қасиеттерін өрістетеді, әлеу-меттік ортадан
меңгерген білімі мен әр алуан мағлұматтары оның ішкі д үниесінің, психикасыны ң
дамуындағы ең жоғары қызмст, яғни, болмыстың бала санасындағы бейнелеуі деп
аталады.
Даму процесіндегі мұндай психикалық заңдылы қ алдымен адамдарды ң өз-ара қарым-
қатынасы арқылы өріс алса, кейіннен оның нәтижелері адамның ішкі к өңіл-к үйінен
жақсы байқалады. «Жоғары психикалық қызметтің даму тарихы» дейтін е ңбегінде
(1931) Выготскмй осы пікірін одан әрі жалғастыра түсіп, баланы ң жо ғары психикалы қ
қызметі әлеуметтік ортада ересектермен қарым-қатынас жасау ар қылы туындан
отырады осы жардайда ғана оның сана-сезімі өсіп жетіледі. Выготскийді ң б ұл
тұжырымы баланың «жақын арадағы даму аймағы» жайындағы қағидасын негідеуге
тірек болды.
Ян Амос Коменский
«Ұлы дидактика»

XVII ғасырдың аралығында жаңа педагогиканың
негізін қалаушы көрнекті чехтың ұлы славян педагогы
Ян Амос Коменский (1592-1670ж) балаларды сезім
ерекшеліктеріне байланысты оқыту жүйесін құру
керектігі туралы ең алғаш өз пікірін ұсынып, мектепке
дейінгі тәрбиенің алғашқы жүйесін жасады. Осы
негізде «Ұлы дидактика», «Суретті көрнекі әлем»
еңбектері шықты.
«Ұлы дидактика» Коменскийдің педагогикалық
жүйесін толық және дәлелді түрде баяндаған шығарма
болды. Бұл еңбекте ақыл-ой адамгершілік тәрбиесіні ң
мәселелері сондай-ақ ұлы педагог ұсын ған жа ңа
мектепті ұйымдастыру мәселелері зерттелді. өміріні ң
соңғы жылдарын ұлы педагог Амстердамда өткізді,
оның «Ұлы дидактикасы» 1957 жылы Лешко қаласында
баспаға бастырылды. Коменский 1670 жылы
Амстердамда таяу жердегі каарденде қайтыс болды.
Орта ғасыр мен жаңа дәуірдің, феодалдық және
капиталистік формацияларының аралығында өмір
сүрген Коменскийдің көз қарасы сол дәуірдің
ерекшеліктеріне мен қайшылықтарына байланысты
қалыптасты.
Тәрбие мен білім берудің маңызын Коменский өз
заманындағы білім беру жүйесіне, мектеп құрлысына
мектептің жаңа түрі жөніндегі идеяны қарсы қойды. «Ұлы
дидактиканың» негізгі тарауларында Коменский реалистік
позицияда екендігін, педагогиканың маңызды мәселелерін
шешуді өмір тілегіне, өз қоғамының демократиялық
топтардың мұқтажына бағындыратының көрсетті. Коменский
– жас жеткіншектерге тәрбие және білім беру. Оның ойынша
адам тек тәрбие арқылы ғана адам болады. «Адам болу үшін
ол білім алуы тиіс...» «Білімділер нағыз адам...» - деді.
Бүкіл тәрбие ісі Коменскийге табиғатқа тән, жалпы
заңдылықтарға сәйкес болуы тиіс. Ол адамды табиғатты ң бір
бөлігі ретінде алып қарап, тәрбие ісін адамның табиғатына
сәйкес, оның табиғи қабілеті мен қасиеттерін дамыту ға
бағыттап жүргізу керек деп кеңес берді.
Ал Лев Семенович Выготскийдің «жоғарғы психикалық функцияның тарихи мәдени
даму теориясы», «Психикалық дамудың жас дағдарыстары» атты зерттеу жұмыстары
балалар психологиясы ғылымы үшін теңдесіз құнды материалдар болып есептелуде.
Баланың ақыл-ойының дамуының негізгі күші мен себептері жөнінде де т үрлі
педагогикалық ой-пікірлер айтылды. Мұндай негізгі себепші к үшке баланы ң
үлкендерге еліктеуі, үлкендерден оқып үйренуі жатады. Сонымен қатар баланы ң
адамгершілік сезімі мен ақыл-ойының дамуы үшін тілінің шы ғуы с өздік қорыны ң
дамуының рөлі ерекше екенін атап көрсетті.
Балалар психологиясының отандық ғалым болып бөлініп шығуына И.М.Сеченов пен
К.Д.Ушинский еңбектерінің де өзіндік үлесі бар. Мысалы, И.М.Сеченовтың 1829-
1905 «Бас миының рефлекстері» деген еңбегінде кішкентай балалардың
рефлекторлық әрекетінің алғашқы даму барысын бақылай жүріп, сезгіштігіні ң даму
бағытын, қимыл-қозғалысын, олардың ойлауының алғаш қы формасын, ес, ерік,
зейіннің сөйлеген сөзінің және өзін-өзі танып білу өзгешеліктерін көрс етіп берді.
Әр ғалым өз зерттеу мақсатарына қарай түрлі бағытта зерттеу жұмыстарын
жүргізеді. Баланың бойының өсуін, салмағының артуын, дене пропорциясыны ң
өзгеруін, нерв жүйесінің құрылымы мен жұмысының жетілуін, ішкі секреция
бездерінің жұмыс атқару өзгерістерін – жас ерекшелігі анатомиясы мен физиологиясы
зерттейді.
Балалар психологиясының
теориялық және практикалық
міндеті.
Қазiргi кезеңде психология ғылымы алдында т ұр ған теориялы қ ж əне
практикалық мiндеттердiң сан қилылығына орай үлкен қар қынмен
дамуда. Психологияның негiзгi мiндетi психикалы қ iс- əрекеттi оны ң даму
барысымен байланыстыра зерттеу. Со ңғы он жылды қтарда
психологиялық зерттеулер аймағы бiршама кеңейiп, жа ңа ғылыми
бағыттар мен салалар дүниеге келдi. Психология ғылымыны ң т үсiнктер
қоры өзгердi, жаңа болжамдар мен тұжырымдар үздксiз өрiстеуде,
психология бұрын кезкпеген эмпирикалы қ деректермен толы ғуда. Б. Ф.
Ломов «Психологияның методологиялық ж əне теориялы қ проблемалары»
атты еңбегiнде қазipгi заман ғылымыны ң жа ғдайын сипаттай келе,
«бүгiнгi күнде психологияның əдiснамалы қ проблемалары мен оны ң
жалпы теориясын бұдан да былай тере ңдетiп зерттеудi ң қажеттiгi к үрт
жоғарылады», — деп жазады. Психологияны ң зерттейтiн құбылыстар
əлемi ұланғайыр. Оның iшiне күрделiлiгi əр деңгейдегi адам қалпы мен
қасиеттерi, процестерi, яғни сезiм м үшелерi не əсер етушi объектiнi ң
қарапайым жеке белгiлерiнен бастап, жеке адам мотивтерiнi ң тайталасы
кiредi.
Жантану ғылымындағы балалар психологиясы үшiн ең ма ңызды
мəселелердiң бiрi — зерттелушi құбылыстардың мəн-мағынасын ашып
беру. Осыған байланысты əдi снамалық мəселелер туындайды.
Психикалық құбылыстардың мəнiн тануда Б. Ф. Ломов өзiнiң еңбегiнде
психология ғылымының тeк категорияларын, оларды ң ж үйелi өзара
байланысын, жалпылығын, сонымен бiр б ұл категорияларды ң өзiндк
дербесткте екенiн айқындап берген. Ғалым психологияны ң келесi тiрек
категорияларын атайды: бейнелеу категориясы, iс-əрекет категориясы,
жеке адам категориясы, тiл-қатынас категориясы, сондай-ақ жалпылы қ
мағынасына орай категория санына жататын түсiнiктер — « əлеуметтiк»
жəне «биологиялық».
Адамның əлеуметтiк жəне табиғат қасиеттерiнiң объектив
байланыстарын, оның дамуындағы биологиялы қ ж əне əлеуметтiк себеп-
салдарлық қатынастарды айқындау ғылым мiндеттерiнiң ең бip қиыны.
Психология ғылымының қолданбалық мəнiн қоғам түсiнiп,
қабылдауынан халыққа бiлiм беру мекемелерiнде психологиялы қ қызмет
тармақтарын iске қосу идеясы өз қолдауын тапты. Қазiргi күнде б ұл
қызмет қалыптасып, дамуда, ол келешекте ғылым мен оны ң н əтижелерiн
практикаға ендiруде дəнекер жүйе болуы кəмiл.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология.
«Мектеп» 1981ж.
2. Дүйсенова Ж.Қ., Нығметова Қ.Н., Балалар
психологиясы, Алматы, 2012
3. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар
психологиясы. Мектеп 1986ж.

Ұқсас жұмыстар

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялар туралы негізгі түсініктер жайлы ақпарат

Балалар психологиясына кіріспе

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялары туралы негізгі түсініктер

Балалар психология пәні. Міндеттері мен жалпы мәселелері. Балалар психикасының даму заңдылықтарын зерттеу әдістері

Психологияның даму тарихы

ГЕНДЕРЛІК ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ КОНЦЕПЦИЯЛАРЫ

Өнер психология Спорт психология

Социология ғылымы және оның құрылымы

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

ЖОҒАРЫ МЕКТЕП ПСИХОЛОГИЯСЫ

Пәндер