Ж.Аймауытов, Ғ.Қарашев, Б.Күлеев, С.Сейфуллин. І.Жансүгіров, Б.Майлин шығармашылығы

Презентация қосу

Тақырыбы: Ж.Аймауытов, Ғ.Қарашев,
Б.Күлеев, С.Сейфуллин. І.Жансүгіров,
Б.Майлин шығармашылығы.

Орындаған: Әмиева Т.А.
Тексерген: Қанапияқызы А.
Жүсіпбек Аймауытов (1889—1931) —
қазақтың көрнекті жазушысы, драматург,
публицист, қазақ әдебиетін
қалыптастырушылардың бірі.Туып өскен жері
Павлодар облысының Баянауыл ауданына
қарасты бұрынғы «Қызыл ту», қазіргі
Жүсіпбек Аймауытов ауылы.Әкесі Аймауыт
кедей болғанымен, арғы аталары Дәндебай мен
Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті
кісілер екен.Жүсіпбек жастайынан арабша хат
тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап
Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық
мектебінде, Керекудегі (Павлодар) қазыналық
ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі
класты орыс қазақ мектебінде тиіп-қашып
оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат
табады.1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып
істейді.
1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы ая қтап
шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын
шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.Кейін Алашордадан б өлініп,
Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).Қазақстан Ке ңестеріні ң Құрылтайы съезіне
делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарыны ң
орынбасары болып тағайындалады (1920).Мұнан соң Семей губерниялы қ о қу б өліміні ң
меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы. Қарқаралыда мектеп м ұғалімі (1922
—1924), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетіні ң бөлім ме ңгерушісі (1924—1926),
Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін
атқарады.1929 ж. басталған кеңестік қу ғын-с үргін кезінде Қаза қстанда ғы ұлтшылды қ
ұйыммен байланысы бар деген жаламен т ұт қындалып, ұза қ тергеуден кейін 1931 жылы
ату жазасына сырттай үкім шығарыл ған. Шымкенттегі педагогика техникумыны ң
директорлығы - міне, мұның бәрі Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолында ғы
күрес жолын, өмір белестерін көрсетеді. 1929 ж. бастал ған зобала ң кезінде қарма ққа
ілінген Жүсіпбек 1931 ж. атылған. Астан-кестең ауыр, біра қ ерекше қуатты да қызы қ,
әлеуметтік төңкерістер, ұлы революциялар заманында өмір с үрген Аймауытов өзіні ң осы
қысқа ғұмырында артына аса бай, бағалы әдеби, ғылыми мұра қалдырып үлгірді .
Ол В. Шекспир, В. Гюго, Г. Мопассан, А. С. Пушкин, Н. В. Гоголь, Л. Н. Толстой
шығармаларын, «Интернационалды», бірқатар ғылыми е ңбектерді аударды, педагогика,
психология, методика, эстетик. тәрбие туралы зерттеулер тудырды; әдебиет, эстетика,
сын саласына араласты; сан алуан публицистик. ма қалалар жазды; « Қарт қожа»,
«Күнекейдің жазығы», «Шернияз», «Ел қорғаны», «Мансапқорлар» пьесалары,
«Комплексті оқыту жолдары», «Жан жүйесі», «Өнер таңдау», «Ма ғжанны ң а қынды ғы
туралы» еңбектері - күрделі таланттың қазақ әдебиеті тарихында ғы өлмейтін орны бар
шығармалар. 1918-19 ж. Семей қаласындағы М. Әуезовпен бірлесіп «Абай» журналын
шығарды. Осы журналда «Екеу» деген бүркеншік атпен, Әуезовпен бірлесіп, «Абайды ң
өмірі және қызметі» (1918, № 2), «Абайдан кейінгі ақындар» («Абай», 1918, № 3) деген
мақалалар жазды. Бұл мақалаларда Абай өміріні ң бірталай қыры с өз болып, оны ң
поэтик, мұрасының аса құндылығы көрсетіліп, кейінгі а қындарды ң ұлы ұстаздан
үйренуі шарт екендігі нұсқалды, Пушкин орыс әдебиетінде қандай тарихи қызмет
атқарса, Абай да қазақ әдебиеті үшін сондай тарихи іс тындыр ғаны орны қты
дәлелденген. Қазақ әдеби тілінің қалыптасуына, оны ң поэтикалы қ мәдениетіні ң
ержетуіне Абай шығармаларының қаншалықты әсері барлы ғын к өрсеткен. Абай
поэзиясының ұлттық дәстүрмен қоса Шығыс, Батыс әдебиеттерімен байланысы
қарастырылған. Аймауытов - қазақ әдебиетінде Абайдың шығармашылы қ мұраттарын
ілгері жалғастырған ең ірі тұлғалардың бірі.
Ғұмар Қараш (1875 жыл Батыс Қазақстан
облысы Жәнібек ауданы, Қырқұдық деген
жері - 12 сәуір, 1921 жыл, Батыс Қазақстан
облысы Жәнібек ауданы, Жақсыбай ауылдық
округі жеріндегі Құнаншапқан) - ақын, қоғам
қайраткері.
•Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін,
Жалпақталдағы Ғ.Ғәлікейүлы ұстаған
медреседе оқиды.
•1902-1910 жылдары жиған білімімен
ауылында, Тіленшісайда жәдитше бала
оқытады. Сол шамада әйгілі Шәңгерей
Бөкейұлының шақыруымен Көлборсыға
мүғалім болып келеді. Жаңалыққа жаны
құмар, имандылық пен дәстүрдің жібін
үзбеген әдеби орта қалыптастыруға себепші
болады.
•1911-1913 жылдары алғаш Ордада, кейін Оралда басылған «Қазақстан» газетін шы ғарысу ға, оны ң
саяси-мәдени әлуетін көтеруге атсалысты.
•Қайраткер 1916 жылы бөкейліктер атынан Петерборға барып, Астрахан қазағы басып алған жерді
және тиесілі жерді қазаққа орнымен бөліп бер деген өтініш хатты бас министрге тапсырады.
•1917 жылы мамырда Ордада өткен Бөкей қазақтарының съезіне қатысады.
•1917-1919 жылдардағы Алаш қозғалысына белсене араласады. Алаш партиясы құрылатын бірінші
жалпықазақ съезіне қатысады.
•1917 жылдың 5-13 желтоқсанда Орынборда өткен Алаш автономиясы жарияланатын екінші
жалпықазақ съезінің ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене қатысаып, баяндама жасайды.
Өмірлік мәселелер мен діни ахуалды күн тәртібіне қойған Алаш Орда үкіметі - Ұлт ке ңесі
анықталатын екінші сиезде қази болып сайланды.
•1918 жылы Ордадағы педагогика техникумында сабақ береді. Сол жылы қыркүйекте Бөкей
губерниясының мүғалімдерінің бірінші съезіне (24 қыркүйек, 1918) қатысады.
•1918-1920 жылдары губерниялық кеңестердің 1, 2, 3, 4-съездеріне делегат болады. Мұнда ма ғыналы
сөз айтады.
•1919 жылы Бөкей губаткомында істейді. Ордада ұйымдастырылған айына екі рет шығатын,
қазақтың тұңғыш педогогика журналы «Мұғалімге» басшылық етеді.
•1919 жылы «Дұрыстық жолы» газетінің алқа мүшесі әрі тілшісі болады.
•1920 жылы маусымда Бөкейдің II губерниялық коммунистік партиясы конференциясында губкомны ң
пленум мүшесі, ал сол жолы I пленумда губкомның үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болып
сайланды.
•1921 жылы 12 сәуірде Құнаншапқан деген жерде қашқын әскерилер қолынан қапияда мерт болды.
•Қайраткер 1907 жылдан бастап татар және қазақ тіліндегі мерзімді басылымдар ға ма қала жариялай
бастайды.
Бернияз Күлеев (1899-1923) - ақын.
Ақынның өз шығармашылығының кей мезеттерін атамастан б ұрын мынадай бір
жайды айта кету шарт. Қазақстан Оқу халық комиссариаты Абайды ң өле ңдер
жинағын даярлауды Берниязға тапсырады. Осыған даярлық ретінде ол «А қ жол»
газетіне арнайы мақала бастырады. К үлеевті ң өз айтуынша ол Абайды ң т ұңғыш
жинағына енбеген өлеңдерін толық қамтуды, оның қарасөздерін енгізуді, а қын
өміріне байланысты иллюстрациялар беруді, өмірбаянын толы қтырып, ке ңінен
қамтып жазуды мақсат етеді. «Абай кітабын бастыру ма ған тапсырыл ғанды қтан,
мен жәрдемді шеттегі азаматтардан сұраймын. Тізбегін әдемілеп, емлесін т үзету
сияқты ұсақ-түйегіне мұқтаж болмасақ та, түсіп қалған жерлерін қосып,
қарасөзін Һәм басылмай қалған өлеңдерін тіркеп, тәржіме халін толы қтыру ға
қиналып тұрмыз». Бұдан біз Күлеев Абай мұрасын жинап бастыру ға айры қша
еңбек сіңірген деп қорытынды жасаудан аулақпыз. Біра қ оның Абай
шығармаларымен мол таныс болғаны дау ту ғызбаса керек. Б ұған тіпті К үлеевті ң
өз өлеңдері де куә бола алады. Ол бірталай өле ңін Абай өле ңдеріні ң ұй қас,
өлшемдерімен жазған. Мысалы, оның «Жазғы дала»атты өле ңі «Сегіз ая қты ң»
өлшем, ұйқасымен жазылған.
Бернияз Күлеев (1899-1923) - ақын.Ақынның өз шығармашылығының кей мезеттерін
атамастан бұрын мынадай бір жайды айта кету шарт. Қаза қстан О қу халы қ комиссариаты
Абайдың өлеңдер жинағын даярлауды Берниязға тапсырады. Осыған даярлық ретінде ол
«Ақ жол» газетіне арнайы мақала бастырады. К үлеевті ң өз айтуынша ол Абайды ң
тұңғыш жинағына енбеген өлеңдерін толық қамтуды, оның қарасөздерін енгізуді, а қын
өміріне байланысты иллюстрациялар беруді, өмірбаянын толы қтырып, ке ңінен қамтып
жазуды мақсат етеді. «Абай кітабын бастыру ма ған тапсырыл ғанды қтан, мен ж әрдемді
шеттегі азаматтардан сұраймын. Тізбегін әдемілеп, емлесін т үзету сия қты ұса қ-т үйегіне
мұқтаж болмасақ та, түсіп қалған жерлерін қосып, қарас өзін Һәм басылмай қал ған
өлеңдерін тіркеп, тәржіме халін толықтыру ға қиналып тұрмыз». Б ұдан біз К үлеев Абай
мұрасын жинап бастыруға айрықша еңбек сіңірген деп қорытынды жасаудан аула қпыз.
Бірақ оның Абай шығармаларымен мол таныс болғаны дау ту ғызбаса керек. Б ұған тіпті
Күлеевтің өз өлеңдері де куә бола алады. Ол бірталай өле ңін Абай өле ңдеріні ң ұй қас,
өлшемдерімен жазған. Мысалы, оның «Жазғы дала»атты өле ңі «Сегіз ая қты ң» өлшем,
ұйқасымен жазылған.
• «Қол бұлғап күліп,
•Керілген тұнық,
•Даланы жарып бұландар.
•Толықсып тасқан,
•Тасқанын басқан,
•Дариядай зырғар, сылаңдар.
•Шын сұлудай албырап,
Көрінер сағым бұлдырап...»
Сәкен (Сәдуақас) Сейфуллин - 1894 жылы Жезқазған өңіріндегі
бұрынғы Ақадыр ауданындағы Қарашілік қыстауында дүниеге
келген. Қазақ әдебиетінің негізін салушы, мемлекеттік қайраткер.
Нілдідегі орыс-қазақ, Ақмоладағы бастауыш приход мектебінде,
Омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқыған. "Өткен күндер"
атты тұңғыш өлеңдер жинағын 1914 жылы Қазан қаласында
бастырып шығарған. Омбыдағы қазақ жастары ұйымдастыр ған
"Бірлік" қауымы басшыларының бірі болған. 1916 жылы ұлт-
азаттық көтеріліске тілектес өлеңдерін жазған. 1917 жылы
Бұғылыда мектеп ашып, орыс тілінен дәріс берген. Осы жылы
"Асығып тез аттандық" өлеңін жазды. Кешікпей Ақмола
қаласына ауысып, "Жас қазақ" революциялық ұйымын құрған.
"Тіршілік" газетін шығару ға ат салысқан. 3 айлық педкурста
мұғалім болған. 1917 жылы қарашада "Кел, жігіттер" өлеңін
жазып, Қазан төңкерісін қуана қарсы алады. Осы жылы Ақмола
Совдепінің президиум мүшелігіне сайланды. 1918 жылы "Жас
қазақ марсельезасын" жазды, "Бақыт жолында" атты пьесасыны ң
премьерасы көрсетілді. 1918 жылдың 4 маусымында а қтарды ң
көтерілісі болып, Ақмола Совдепі тұтқындалған. Атаман
Анненковтың азап вагонында 47 күн ажалмен арпалысып, С әкен
1919 жылғы 3 сәуірде Колчактың Омбыдағы түрмесінен қашып
шығады.
Сәкен - қазақ маңдайына біткен біртуар дара тұлғалардың бірі. Ол өз
ұлтын қалтқысыз сүйіп, халқына айрықша еңбек сіңірді. Бұл жолда Сәкен
социалистік жүйені оның идеялық дем берушісі, коммунистік партияны
халықтарға бақыт пен бостандық әкелуші деп сенді. Тіпті, сенбеген к үнде,
сөз жүзінде мейлінше тартымды коммунистік партияның саяси
платформасын ұлттың көгеріп-көктеуіне пайдаланбақшы болып, жан-
тәнімен қимылдады. Алайда, мемлекеттік төңкерістер мен идеологиялы қ
өзгерістерге қарамастан Ресейде өзгеріссіз қалған империялық озбырлық
Сәкеннің де, Сәкен сияқты жүздеген-мыңдаған боздақтардың да, керек
десеңіз, мүлде басқа жолдарды таңдаған ұлтжандылардың да армандарын
қиялға айналдырып, өмірлерін қасіретке тап қылды. Демек, тарихи
тұлғалардың тағдырын парықтағанда олар қандай жолды таңдағаны
бойынша бағаланбау керек, халқына қаншалықты қызмет еткені,
қаншалықты еңбек сіңіргені, қаншалықты жілігі татитын мұра қалдыра
алғаны бойынша лайықты бағасы берілуге тиіс. Тарихи әділдіктің де,
ғылыми-әдіснамалық объективті ұстанымның да қисыны осы. Бұл
тұрғыдан келгенде, Сәкен - халқымен мәңгі бірге жасайтын, халқының
мәңгі сый-құрметіне лайық біртуар тұлған.
Ілияс Жансүгіров (5 мамыр 1894 жыл, Алматы облысы Ақсу ауданы -
1938 жыл) — ақын ,қоғам қайраткері.Алғашында өз әкесінен, ауыл
молдаларынан сауат ашқан. Қарағаш ауылында жәдитше бастауыш
мектепті бітіреді. Болашақ ақынның бұдан соңғы біраз уақыты ауылда
өтеді.
•1919 жылы. Ташкенттегі екі жылдық мұғалімдік курсқа түседі.
•Оны бітірген соң өз ауылында мұғалім болып, кейін «Тілші» газетінде
қызмет атқарады.
•1922 жылыВерныйдағы (Алматыдағы) Қазақ ағарту институтының
меңгерушілігіне тағайындалады.
•1925 жылы Мәскеудегі Журналистика институтына оқуға түсіп;
•1928 жылы бітіріп шыққан соң, «Еңбекші қазақ» газетіне қызметке
жіберіледі. Жансүгіров шығармалық жұмыспен қатар Қазақстан
Жазушылар одағын ұйымдастыру ісіне де белсене қатысқан.
•Бұрынғы ҚазАПП (1926) таратылған соң 1932 жылы Жазушылар
одағын ұйымдастыру комиссиясының төрағасы болып сайланып;
•1934 жылы өткен 1-съезге дейін қызмет істейді. Съезде Қазақстан
жазушылар одағының алғашқы төрағасы болып сайланды.
•1934–1937 жылдары Қазақ саяси баспасының редакторы, сонымен бір
мезгілде;
•1933–1936 жылдары Қазақ АКСР-і ОАК-нің мүшесі болды.
•1937 жылы жалған саяси айыппен тұтқындалады.
•1938 жылы ату жазасына кесілген.
•1958 жылы ақталды.
Қазақтың Абайдан кейінгі замандағы аса дарынды да арынды
ақыны Ілияс Жансүгіровті, әдетте, өзі шалқар шабыт, керемет
құштарлықпен көсіле жырлаған Ақан серінің Құлагеріне
ұқсастырады. Айтты-айтпады, екеуінің дүлдүлдігінде ғана емес,
тағдыр-талайында, қайғылы өлімдерінде де ұқсастық бар.
Бәйгенің алдын бермейтін қас жүйріктерге ғана тән
намыскерлікпен жанын сала зымырап бара жатқан Көктұйғынды
омыраулап, кең тыныспен жүйткіп келе жатқан Құла пырақ межелі
жер -Жыландысайға еңкейісте, үстіндегі баланың тізгінін босатып,
тақымын сәл қымтып қалуы мұң екен, жұлдыздай аға жөнеледі.
Сол сәтте қалтарыстан тап берген қарақшы кер құланы маңдайдан
айбалтамен періп өтеді де, қайран тұлпар қара жер қақ
айырылғандай гүрс етіп құлап қала береді. Кемеліне келіп,
ақындық бәйгесінде арындап алға шыққан шағында Ілияс та
тоталитарлық жүйенің құрбаны болып, мұрттай ұшты. Әйтсе де
әмбебап дарын айналасы 10 жылда проза мен драматургияда,
әсіресе поэзияда әдебиетіміздің алтын қорына жататын айтулы
туындылар беріп, артына аса мол көркем мұра қалдырды.
• Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин (15.11.1894, Таран
ауданы - 10.11.1938) — қазақтың көрнекті жазушысы, қаза қ
әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.Сауатсызды қты
толық жою ұранын алға тартты «Сауаттылығы т өмендерге
арналған оқу кітабын» (1929); «Күш» - сауаттылығы
төмендерге арналған оқулықты (1930); «Жаңаша оқы және
жаз» құралын (1931) және Ғабит Мүсіреповпен және А.
Ситдықовпен бірге «Сауатсыздарға арналған әліппені»
(1935-1936) жазып шығарды.
•Туып-өскен жері — қазіргі Қостанай облысыны ң Таран
ауданы. Бір жасқа толмай жатып әкесінен, алтыға шы ғарда
шешесінен айрылған. Жетімдік зардабын шегіп, байлар ға
жалданады. Алғаш ауыл молдасынан оқып сауат аш қан.
•1911-1915 жылдар аралығында Троицк қаласындағы
Уәзифа медресесінде, Қостанайдағы орысша қазақша
мектепте, Уфадағы Медресе Ғалияда оқып білім алған.
•1916-1919 жылдары мұғалім болады, жазушылықпен
шұғылдана бастайды. «Қазақ», «Ауыл» газеттері мен
«Айқап», «Садақ» ( Садақ журналы ) журналдарына жазып
тұрады.
Бейімбет поэзия, проза, драма саласында бірдей өнімді е ңбек еткен қаламгер. Ол
«Садақ» қолжазба журналында (1913), «Айқап» журналында (1914), « Қаза қ»
газетінде (1915) жарияланған алғашқы өлеңдеріне ден қояды. Сахара ж ұртыны ң
мұң мұқтажын, арман аңсарын, әсіресе азаттық теңдік тақырыбын тілге тиек
етеді. Бейімбеттің поэзиялық шығармаларындағы Мырқымбай типтік кейіпкер
деңгейіне көтерілген жиынтық бейне. Мырқымбай бейнесі арқылы Бейімбет сол
кездегі қазақ кедейлерінің болмыс бітімін, уақыт, қоғам аясындағы тіршілік
тынысын суреткерлік шыншылдықпен бедерлей алған.Бейімбет қазақ
поэзиясында поэма жанрының өрісін ұзартып, өресін биіктетуге қомақты үлес
қосқан. Оның «Байдың қызы», «Рәзия қызы», «Қашқын келіншек», «Зайкүл»,
«Маржан», «Өтірікке бәйге», «Хан күйеуі» «Кемпірдің ертегісі», «Бөліс»,
«Мырқымбай» поэмалары тақырыбының әр алуандығымен, оқиғалы қ
тартымдылығымен, өзіндік тіл стилімен қазақ поэзиясының көрнекті
үлгілерінің бірі болып табылады.Бейімбет Майлы дарыны оның прозалы қ
шығармаларында айрықша жарқырап көрінген. Әсіресе, қазақ прозасында
әңгіме жанры Бейімбет шығармалары арқылы кемелдене түсті. Оны ң
әңгімелері өмір шындығын дөп басып көрсететін реалистік тегеурінімен,
көркемдік биік өресімен, тақырыбының әр алуандығымен дараланады. Ол
көркем әңгімелері арқылы өзі өмір сүрген заман тынысы мен қо ғам өмірін
энциклопедиялық кемелдікпен сомдай алған ұлы суреткер.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
•1. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010
ISBN 9965-26-322-1
•2. «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7
•3.Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002
жыл. ISBN 9965-607-02-8
•4.Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме с өздігі. — Алматы:
Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
•5.Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас
редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
•6.Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, м әдениет
және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509
бет. ISBN 5-7667-2616-3
•7."Қазақ Энциклопедиясы"
•8.Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.”
ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
•9.Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят,
Жұмашева Қайырниса — Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл

Ұқсас жұмыстар

С.Сейфуллин. І.Жансүгіров, Б.Майлин, Ж.Аймауытов, Ғ.Қарашев, Б.Күлеев шығармашылығы

Ілияс Жансүгіровтің туған жылы

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Халыққа білім беру

XX ғасыр әдебиеті

Ілияс Жансүгіров лирикасының көркемдігі, сөз жасамы

Бейімбет Майлин “Шұғаның белгісі”

Шұғаның белгісі

Қазақ АКСР

Қазақстанда саяси қуғын - сүргін құрбандарын еске алу күні 1997 жылдан бері

Пәндер