ҚАЙТА ӨРЛЕУ ДӘУІРІНДЕГІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ОЙЛАРДЫҢ ДАМУЫ

Презентация қосу

ҚАЙТА ӨРЛЕУ ДӘУІРІНДЕГІ
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
ОЙЛАРДЫҢ ДАМУЫ
ОРЫНДАҒАН-ТҰРСЫНҒАЛИ
АИДА
Орта ғасырлар тарихы деп
аталатын дәуірде
дүниежүзілік мәдениет пен
өнер тарихында жаңа кезең
басталды

Бұл кезең — "Қайта өрлеу
мәдениеті" деген атпен
тарихқа енді
Ренессанс немесе Қайта
өркендеу дәуірі (итал.
Rinascimento, ол итал. ri –
«қайта» және итал. nasci –
«туылу» сөздерінен құралған
тұрақты термин) — ХІV-ХVІІ
ғасырларға
аралығындағымәдениет
қозғалысы.
Қайта Өрлеу дәуірінің дүниегекөзқарасының негізгі ерекшеліктері:

1) Өнерге көп көңіл бөлінуі. Қайта Өрлеу дәуіріні көркемдік-эстетикалық сипатта болды.

2) егер Антика дәуірі табиғат-космос, ал ортағасырларда адамның құдайға қатынасы орталық мәселе
болса, Қайта Өрлеу дәуіріні адамды орталық орынға қойды, философиялық ойлауының негізгі ерекшелігі
антропоцентризм, гуманиз болды. Қайта Өрлеу дәуірініде адамды шығармашылық тұлға ретінде қарады.
Орта ғасырлық рухани түсініктерден арылуға талпыныс өнердің, әдебиеттің гүлденуіне алып келді, сөйтіп
гуманистік дүниетаным қалыптасты.

3) дүниені пантеистік тұрғыдан түсіну Қайта Өрлеу дәуірінің натурфилософиясының өзіндік ерекшелігі
болды. Пантеистік көзқарас құдайды табиғатпен теңестірді, табиғатты, адамды құдайлық дәрежеге
көтерді.

4) Натурфилософиямен қатарласа жаңа жаратылыстану ғылымы дамыды (ірі ғылыми жаңалықтар ашылды,
ол ғылыми-техникалық прогрессті көрсетті).

алғашқы капиталистік қатынастар пайда болып, ұлттық мемлекеттер қалыптасты, абсолютті монархияға
қарсы әлеуметтік конфликтілердің өршіген кезеңі болатын. Германиядағы шаруалар көтерілісі,
Франциядағы діни соғыстар, Нидерландиядағы буржуазиялық ревалюциялар.
XV ғасырдың аяғында өндірістің,
сауданың, әскери құралдың жедел
қарқынмен өсуі техниканың, табиғаттану
ғылымдарының, математиканың,
механиканың дамуына себепші болды.

қоғамдық өмірде қалыптасқан бұл жайлар
схоластикалық ой-пікірлерден тазарып, таза
табиғаттану ғылымдары тұрғысынан әлемдік
процестерді және адам табиғатын түсініп- білуге жол
ашты.

Адамдардың өмірі мен іс-әрекеттері тікелей
бағынышты табиғат заңдылықтарын танып-білуге
барлық ғылымдарға тән универсалдық (әмбебаптық)
тәсілдің маңызы зор деп есептелініп, сондай
әмбебаптық тәсілретінде көбінесе логикалық ойға
және тәжірибеге сүйенген математикалық, кейінірек
механикалық тәсіл ұсынылды.
Қайта өрлеу дәуіріндегі
қалыптасқан негізгі бағыттар:
пантеизм, натурафилософия
және гуманизм.

Пантеизм (гр. рап- бәрі және tcheos
-құдай) – құдай табиғаттан тыс
болмайды, құдайдан тыс табиғат жоқ,
құдай бәрін жаратушы бастама деп
есептейтін философиялық ілім.
Пантеизм құдайды табиғатпен
тұтастай алып құрайды, табиғаттан
тыс бастаманы теріске шығарады.
Терминді Толанд енгізген (1705).
Пантеизм Н. Кузанский мен Дж.
Бруноның еңбектерінде көп кездеседі.
Натурафилософия (табиғат туралы
философия). Алғашында магиямен
әуестенумен пайда болып дамыған лім.
Магия мен ғылымды жаратушы күш
туралы ұстаным байланыстырады.
Натурфилософтар қатарына Теофраст
Гогенгеим (Парацелес), Бернардино
Телезио саналады.
Гуманизм (лат. humanus — иманды) –
адамның қадір қасиеті мен хұқын
құрметтеді, оның жеке тұлға ретіндегі
бағасын, адамның иелігіне, оның жан-
жақты дамуына, адам үшін қолалы
қоғамдық өмір жағдайын жасаған
қамқорлықты білдіретін
көзқарастардың жиынтығы.
Қайта өрлеу кезеңі
философияның
гуманистік сарында
болуына католиктік
шіркеудің рухани
қыспағынан құтылуға
ұмтылған адамдардың
еркіндік, бостандық
туралы идеялары
ықпал жасады.
Гуманистер шіркеудегі
схоластикалық рухта білім
алуға қарсы болды, олар
шіркеумен ешбір
байланыспады.
Ортағасырлық
концепцияларға
қарсыболды. Орта ғасырда
адам жанына көп мән
беріп, тәнін тысқары
қалдырса, гуманистер
гуманистер адамның
тәндік бастауларына көп
көңіл бөлді. Адамдағы
рухани-тәндік сипатты
жоғарлатты, біріктірді.
Осы тұрғыда эпикуршілдік
Томас Гоббс (1588-1679 ж.ж.) Бэконның ілімін жалғастырушы және бір жүйеге
түсіруші. Ол механикалық тәсіл арқылы әлемдік құбылыстармен қатар таным
процесінде, қоғамдық құбылыстарды да қарастырып, жүйеленген
механикалықкөзқарастың негізін қалады. Негізгі еңбектері: «Адамзат туралы
философиялық бастапқы негіздеме», «Левиафан — материя, форма, мемлекеттік, діни
және азаматтық билік».

Гоббстың пікірінше, объективтік шындық дегеніміз денелер жиынтығы. Материя мен
дене синонимдер. Бейзаттық құбылыстар болмайды.

Денелер кеңістікте көсіледі және салыстырмалы қозғалыста болады. Олар түйсіктер
арқылы қабылданып, санамызда ұғымдар қалыптастырады. Материя, денелер,
өздерінің геометриялық сипаттары арқылы ажыратылады. Сондықтан, геометрия ең
басты ғылыми ойлау тәсілі. Ойлау дегеніміздің өзі — есептеу, математикалық
амалдардың жиынтығы.

Барлық денелер, әлем себептілікке байланысты болғандықтанжігер де себептілікке
бағынышты. Ал жігер мен бостандық адам табиғатының нәтижесі болғандықтан,
қажеттілікке байланысты еркін бола алады. Алғашқы қауым кезінде адамның
табиғаты өзін- өзі сақтау, ләззатқа ұмтылу сияқты эгоизмге негізделген
қажеттіліктен туатын еді де, қалыптасқан әлеуметтікжағдайға қарап өз іс-әрекетін
ерікті түрде таңдайтын. Ал әрқайсысының еріктері бір-біріне қарама-қайшы
келгендіктен, сол кездегі адамдардың табиғи көрінісі барлығының барлығына күресі
болатын.
Джон Локк (1632-1704 ж.ж.) ағылшын философы, психологі, педагогі.
Негізгі еңбектері: «Адамның ақыл-ойы туралы тәжірибе»т.б. Таным
концепциясын психологиялық теория тұрғысынан негіздеп,
психологияның ғылым ретінде қалыптасуына жол ашты. Егер Бэкон
білім-тәжірибеден шығады десе, Локк оғанқосымша тәжірибенің өзі
сезімдік түйсінулер арқылықалыптасқан деді. Локктың танымтеориясы
негізінен үш қағидадан тұрады:

1. адамда «туа біткен идеялардың» болуы мүмкін емес, себебі
идеялардың өзі тәжірибе арқылы пайда болады;

2. адамның дүниеге келгенкездегі ақыл-ойыештеңе жазылмаған таза
тақта немесе «ақ қағаз» сияқты, ло тек тәжірибе арқылы мазмұнға
толады.

3. ақыл-ойда тек сезімдік түйсіктер арқылы қабылданған
мәліметтерден басқа ештеңе жоқ, себебі дүниеге шығатын терезе —
түйсік.
Психиканың қалай қалыптасқанын түсіндіру
мақсатында Локк идеялардың екі түрін қарастырады.
Олар: бірінші сапалы идеялар және екінші сапалы
идеялар. Бірінші сапалы идеяларға дененің түр, сан,
орын, қозғалыс, тыныштық т.б. сол сияқты қасиеттері
жатады, біз оларды шындығында қандай болса, тура
сол күйінде қабылдаймыз. Ал екінші сапалы идеяларға
денелердің иіс, бояу, дәм т.б. сол сияқты қасиеттері
жатады, оларды біз субъективтік тұрғыдан
қабылдаймыз.Осы екі сапалы идеялардың түйсіктерге
әсер етуі арқасында біздің санамызда екі түрлі
ұғымдар мен пайымдаулар қалыптасады. Біріншісі —
күрделі пайымдаулар ұғымдар. Олар тек тәжірибе
арқылы қалыптасады да, ой белсенділігін талап етеді.
Осы негізде ғылымдар дамиды. Ал екіншісі — сыртқы
денелердің түйсіктерге әсер етуінен, не болмаса
рефлексия арқылы пайда болған қарапайым ұғымдар,
пайымдаулар.
Беркли Джордж (1684-1753 жж)
ағылшын философы.

Негізгі еңбегі: «Танымның бастамасы туралы
трактат».
Берклидің ілімі бойынша «жалпы материя» деген бос сөз. Үшбұрыш
деген жалпы ұғымның дүниеде болмайтыны сияқты, «жалпы материя»
да болмайды. Ал жеке материялдық денелер құдайдың ойында идея
ретінде өмір сүреді. Олай болса, шынайы өмір сүретін заттар емес,
рухтың, жанның және «меннің» түпнегіздері. Адамдар үшін нағыз
объективтік шындық — біздің санамыздағы құдіреттің белгісі — «еске
алу». Демек, жеке денелердің өмір сүруі дегеніміз, олардың түйсіктер
арқылы қабылдануы
Қозғалыс арқасында
деп жүргеніміз «меннің» идеяларына
— құдайдың айнала алуы.
үздіксіз белсенділігі.
Кеңістік пен уақыт та сезімдік «еске алудың» бір түбірлері.
Мысалы, уақыт — түйсіктердің бірінің соңынан бірінің ауысып
отыру дәйектігі. «Меннің» жойылуымен бірге бұл аталған
құбылыстар мен денелердің жойылмайтын себебі, өзіндік
«меннен» басқа «бөтен меннің» болуы.
Таным процесінде БЕркли
басты рөлді «тікелей
сезімге» береді. Ол —
сезімдік тәжірибенің
нәтижесі, ал сезімдік
тәжірибенің өзі санамыздағы
құдіреттің белгісі — «еске
алудың» жиынтығы. Сөйтіп,
«тікелей сезім» арқылы
қалыптасқан ұғымдар
объективтік шыңдықтың
субъективтік кескіні емес,
түйсіктердің «еске алудың»
жиынтығы. Демек, біздің
танып-білі жүргеніміз нақты
денелердің өзі емес,
түйсіктердің жиынтығы ғана
екен.
ағылшын ағартушылық кезеңінің көрнекті өкілі
Давид Юм (1711-1776 жж) болды. Негізгі еңбектері:
«Адамның ақыл-ойы туралы зерттеулер», «Діннің
табиғи тарихы», «Табиғи дін туралы пікірлер», т.б.

Юм ешқандай түпнегізді мойындамайды. Себебі, лол үшін шын мәніндегі
түпнегіз емес, идея ғана. Ал идеяны тудыру үшін объективтік шындықта
өздеріне сәйкес келетін заттардың болуы міндет емес. Түпнегіз идеясы
сезім мүшелерімен тәжірибе арқылы алынған деректерді көбейту, азайту,
байланыстыру сияқты ой күшінің қабілеті арқылы қалыптасады. Мысалы,
құдай идеясы адамдарға тән ақыл, данышпандық, қайырымдылық,
көрегенділік т.б. с.с қабілеттіерді жинап, оларды адамның өзінен тыстатып,
табиғатта жоқ құбылысқа телуінен пайда болады. Тәжірибенің өзі Юмның
түсінігінше, себептері белгісіз және түсінуге болмайтын «әсерлердің
үздіксіз қимылы». Ал фактілердің себептері мен салдарын қайталанып
қойылған тәжірибе және өз алдына дербестігін «ойлауға әдеттену» арқылы
танып-білуге болады. Бұл жерде «ойлауға әдеттену» — өзіне себептілік
инстинктінің көмегінің арқасында, себептілік заңы ретінде өмір сүретін
құбылыс. Демек, Юм объективті себептілікті жоққа шығара отырып, сезім
«әселерінен» туындаған идеяларды субъективтік себептілік ретінде
мойындайды. Себептілік заңы тек қана жүргізіліп жатқан тәжірибе
шеңберінде үстемдік ете алады, ал оны тәжірибелік деректерден
транценденттік идеяларға таратуға болмайды. Таным процесінің ең басты
мақсаты — тәжірибе арқылы айқындалған табиғи құбылыстардың
себептерін жиынтықтап, олардан туындайтын көптеген салдарды сан
жағынан аз жалпы себептерге бағындыру.

Ұқсас жұмыстар

Әлемдегі саяси ойлардың дамуының негізгі кезеңдері

Қайта Өрлеу философиясының орталық ұғымдары

Қайта өрлеу мәдениеті

Мемлекетті басқару қағидаттары

Саяси ғылымның даму тарихы және негізгі кезеңдері

Қайта өрлеу дәуірі

Қайта өрлеу дәуірінің негізгі принциптері

Еуропада феодализмнің құлдырап және алғашқы буржуазиялық қоғамның қалыптасуы кезінде дамыған философиялық социологиялық ілім

Қайта өрлеу философиясы

Реформация философиясы

Пәндер