Жасуша және оның химиялық құрамы

Презентация қосу

Жоспар:
Жасуша туралы
ұғым
Жасуша теориясы
Жасуша
органоидтары
Жасушаның
Жасуша - тірі организмдердің құрылымының ең
қарапайым бөлігі, құрылысы мен тіршілігінің
негізі; жеке тіршілік ете алатын қарапайым тірі
жүйе. Жасуша өз алдына жеке организм ретінде
(бактерияда, қарапайымдарда,) немесе көп
жасушалы жануарлар, өсімдіктер және
саңырауқұлақтардың тіндері мен ұлпаларының
құрамында кездеседі. Тек вирустардыңтіршілігі
жасушасыз формада өтеді.
Жасушаны ң диаметрі 0,1 – 0,25 мкм-ден
(кейбір бактерияларда) 155 мм-ге (т үйе құ сты ң
ж ұ мырт қ асы) дейін жетеді. К өпшілік
эукариотты организмдер Жасушасыны ң диаметрі
10 – 100 мкм шамасында. Жа ңа ту ған жас
с ә билерде – 2×1012 Жасуша, ал ересек адамны ң
организмінде – 1014 Жасуша болса, организмні ң
кейбір тіндерінде Жасуша саны өмір бойына
т ұ ра қ ты болады. Жасушаны ң тірі заты –
протоплазма. Ол биол. мембраналармен
(жар ға қтармен) шектелген биополимерлерді ң
т ә ртіптелген құ рылымды қ ж үйелері –
цитоплазма ж әне ядродан т ұрады.
Жасуша теориясы - тіршілікті ң негізін құ райтын
жасушаларды ң құ рылымы,к өбеюі ж әне к өпжасушалы
организмдерді қ алыптастыруда ғы қызметі туралы ұғ ым.
Жасуша теориясыны ң даму тарихы 300 жыл ға созылды.Оны
зерттеуде ә рт ү рлі оптикалы қ әдістерді ң дамуы
микроскопты ң жетілдірілуіне негізделді. Ал ғаш қы
микроскопты 17 ғасырда а ғылшын физигі Роберт Гук (1635-
1703ж.) жаса ғ ан.Роберт Гук өсімдіктерді микроскоп ар қылы
қ арап отырып,оларды ң ұлпаларынан ара ұясы т әрізденген
құ рылысты тап қ ан.Ол осы ұяларды грек с өзімен
“целлюлла“- “жасуша” деп атады.. 17 ғасырды ң 70-
жылдарынан бастап голланды қ А.В.Левенгук объектіні үш
есе ү лкейтетін микроскоп жасап,оны ң к өмегімен суда ғы
біржасушалы организм-кірпікшелі кебісшені т ұңғ ыш рет
к ө рді..19 ғ асырды ң басында жануарлар мен өсімдіктерді ң
жасушалары ке ңінен зерттеліп,олардан алын ған ма ғл ұматтар
1838-1939 жж.ботаник Маттиас Шлейден мен зоолог Теодор
Шванн ғ а жасушаларды ң құ рылысы туралы орта қ қортынды
жасау ғ а м ү мкіндік берді.
Жасуша органоидтары - жасушалардың
тұрақты арнаулы бөлігі. Жасушаның қызметі тек
органоидтардың көмегімен ғана орындалады.
1.Эндоплазмалық тор (ЭПТ) - (гр. эндо - ішкі, гр.
плазма - жапсырылған) - жасушаның ішін түгелдей
бірімен-бірі тығыз байланысқан түтікшелермен торлап
жататын 2 жарғақшалы түзіліс. Сыртқы жарғақшаларына
рибосомалар бекінсе - түйіршікті ЭПТ, бекінбесе, тегіс
жарғақшалы ЭПТ дейді. Тегіс жарғақшалы ЭПТ майлар
мен полисахаридтердің алмасуына қатысады. Түйіршікті
жарғақшалы ЭПТ рибосомаларында нәруыздар
синтезделеді. ЭПТ торланған түтікшелері жасуша ішіндегі
басқа органоидтардың қатынас жасауына көмектеседі.
2.Рибосома (рибонуклеин қышқылы, лат. soma - дене) -
цитоплазмада бос күйінде, жарғақшаға (ЭПТ) бекінген
күйінде болатын нөруызды дөнек тәрізді өте ұсақ
органоид. Ол нәруыз синтезіне қатысады
3.Митохондрия (гр. mitos - жіпше, гр. chondrion -
дәнек) - барлық тірі жасушаларда болады. Пішіні
таяқша, жіпше, дәнек тәрізді түзіліс. Жасушада
ондаған, мыңдаған митохондриялар кездеседі. Сыртын
2 қабатты жарғақша қаптайды. Сыртқы жарғақшасы
тегіс, ішкі жарғақшасы қатпарлы. Митохондриялар -
май қышқылдарьш синтездеп, жасушаларды
энергиямен қамтамасыз ететін энергия жинақтаушы
құрылым. ішкі жарғақшадағы ферменттер глюкоза мен
аминқышқылдарды ыдыратып, май қышқылдарын
тотықтырады.
4.Лизосома (гр. mitos - еріту, гр. soma - төн) - домалақ немесе
сопақша пішінді, бір қабатты жарғақшалы түзіліс. Құрамындағы
ферменттердің әсерінен нәруыз молекулаларымен полисахаридтерді
ыдыратады. Жасушаға түскен бөгде заттарды ерітеді.
5.Гольджи жиынтығы - ядроға жақын, жасуша орталығын
(центриоль) айнала қоршап жататын көпіршік, түтікше тәрізді
түзіліс. Жасушада заттардың тасымалдануына, қажетсіз соңғы
өнімдердің жасушадан шығарылуына қатысады.
6.Жасуша орталығы - центриоль (лат.centrum - орталық нүкте,
орталық) Гольджи жиынтығына жақын орналасқан цилиндр пішінді
2 денешік. Жасуша бөлінуінің алғашқы кезеңінде 2 центриоль
бірінен-бірі екі полюске карай ажырайды. Ортасында ұршықша
жіпшелер пайда болады. Жасушалардың бөлінуіне қатысады.
Жасушаны ң құ рамында 80-нен астам химиялы қ элементтер
кездеседі. Олар жасушада ғы зат алмасу процестеріне қатысады.
Ә рбір жасушаны ң құ рамы агзалы қ ж ә не бейагзалы қ
қ осылыстардан т ұ рады. А ғзалы қ қосылыстар ға: н әруыздар
(а қ уыз), майлар, к ө мірсулар ж әне нуклеин қыш қылдары жатады.
Бейа ғ залы қ қ осылыстар: су ж ә не минералды т ұздар. А ғзалы қ
қ осылыстар жасуша құ рамыны ң 20-30% үлесіне те ң.
1. Н ә руыздар - к ө міртегі, сутегі, оттегі, азот
к ү кірт ж ә не т. б. элементтерден т ұратын к үрделі а ғзалы қ заттар.
Н ә руыздар 45°-80° С-да ұйиды. Оларды ң құ рамы 20
амин қ ыш қ ылынан т ұ рады.
2. Майлар ү ш элементтен құ рал ғ ан,
олар: к ө міртегі, сутегі, оттегі. Майлар судан же ңіл, суда ерімейді.
Май глицерин мен май қ ыш қылынан т ұрады.
. 3.К ө мірсулар - майлар ғ а ұқ сас, к ө міртегі, сутегі,
оттегіден т ұ рады. К ө мірсу деп аталу себебі, сутегі мен оттегіні ң
ара қ атынасы сумен бірдей. Демек, сутегі атомы оттегі атомынан 2
есе к ө п деген с ө з. К ө мірсулар ға ә р т үрлі суда тез еритін т әтті
(кристаллы) қ анттар жатады. Б ұларды ң ішінде к өбірек
тарал ғ андары - глюкоза (ж ү зім қанты) мен гликоген(жануарлар
крахмалы). Гликоген бауыр мен б ұлшы қеттер жасушаларында
кездеседі.

Ұқсас жұмыстар

Жасушаның химиялық элементтері

Клетканың химиялық құрамы

Рибосомаларды кіші тығыз денешіктер түрінде 1955 жылы

БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР

Жасуша туралы мәлімет

Жасуша жайында

Жасушалар мен тіндердің патологиясы

Митахондрия - мембараналы оргоноид

Жасуша қызметі мен құрылысы

АШЫТҚЫ ЖАСУШАЛАРЫ

Пәндер