Дәнді дақылдар

Презентация қосу

Дәнді дақылдар

ОРЫНДАҒАН: РАҚЫМҒОЖА Е.
ТЕКСЕРГЕН: КАСЫМОВ С.К.
АСТЫҚ ДӘНДІ ДАҚЫЛ

Астық тұқымдас масақты дәнді дақылдар -
бидай, қарабидай, күріш, қарақұмық, тары, сұлы, арпа, жүгері. Дәнді
дақылдар өздерінің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктеріне
қарай екі түрге бөлінеді, бірінші топтағы және екінші топтағы дәнді
дақылдар.
БІРІНШІ ТОПТАҒЫ ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР

Бірінші топқа бидай, қарабидай, арпа және сұлы жатады. Олардың негізгі
ерекшеліктері - дәндерінің бауыр жағында тілігі
болады, дән тамыршалары 3-8 дана, масақшаның төменгі гүлдері жа қсы
дамыған. Өсіп-дамуы үшін жылуды аз мөлшерде, ал ылғалды көбірек
талап етеді, сабақтарының іші қуыс болып келеді. Олар ұзақ күннің
өсімдіктері, сондықтан вегетациясының алғашқы кезеңінде тезірек
дамып, арамшөптермен шамалы ластанады.
Бірінші топтағы дәнді дақылдардың екі түрі бар.
1) Күздік дәнді дақылдар
2) Жаздық дәнді дақылдар
КҮЗДІК ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР ЖАЗДЫҚ ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР

Күздік дәнді дақылдар - күздік Жаздық дәнді дақылдар - жаздық
бидай, қарабидай, күздік арпа. бидай, арпа, сұлы, күріш, жүгері,
Бұл дақылдардың биологиялық қарақұмық, тары, қонақ жүгері.
ерекшеліктері - алғашқы даму Жаздық дәнді дақылдар
кезеңінде оларға 1 айдай 1-10°С- өздерінің жылу сүйгіштігіне
тай төмен температура қажет. қарай екі топқа бөлінеді:
Сондықтан оларды тұрақты суық Ерте себілетін - жаздық
түскенге дейін 55-60 күн қалғанда бидай, арпа, сұлы. Оларды ерте
себу қажет. Күздік дәнді көктемде,
дақылдар жаздықтарға қарағанда топырақтың тұқым сіңірілетін
өнімді артық береді. Оның себебі, тереңдігі 5-7°С-қа жылыған кезде
олар күзгі және себеді.
көктемдегі жауын- Кеш себілетіндер
шашынды тиімді - күріш, жүгері, тары. Бұл
пайдаланады, күзде жақсы дақылдарды топырақтың тұқым
түптенеді, ал ерте көктемде тез сіңірілетін тереңдігі 10-12°С-қа
өсіп-дамып, ерте піседі. қызған кезден бастап себеді.
ЕКІНШІ ТОПТАҒЫ ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР

Екінші топтағы дәнді дақылдарға тары, жүгері, күріш, қонақ жүгері
жатады. Оларды дәндерінің бауыр жағында тілігі жоқ, масақшаны ң
жоғарғы гүлдері жақсы дамыған. Бұлар бірінші топтың дақылдарына
қарағанда жылуды көп, ал ылғалды, күріштен басқасы, аз талап етеді.
Жүгері мен қонақ жүгерінің сабақтары өзекшемен толтырылған. Екінші
топ дақылдары - қысқа күннің өсімдіктері және олардың күздік түрлері
болмайды.
АСТЫҚ ДАҚЫЛДАРЫ ДӘНДЕРІНІҢ ҚҰРАМЫ

Астық дақылдары дәндерінің құрамында су, ақуыз, май, крахмал,
жасұнық және күл болады. Олар дәндерінің химиялық құрамы жағынан
бір-бірінен ерекшеленеді. Мысалы, дәндегі ақуыз м өлшері қатты бидайда
13,8-20,0% болса, ал күріш дәнінде 6,7-7,6% ғана болады.
Астық дақылдарының дәндерінде майдың мөлшері 1,5-3,0%, ал
көмірсутегі 67,8-80,9% шамасында болады.
Дәннің химиялық құрамы аймақтың топырақ-климат жағдайына,
қолданылатын агротехникалық шараларға тікелей байланысты.
Қазақстанның қуаң далалық аймағында өсірілетін жаздық бидай
дәніндегі ақуыздың мөлшері басқа өңірлермен салыстырғанда біршама
көбірек болады, сондықтан олар жақсы бағаланады.
ДӘНДІ ДАҚЫЛДАРДЫҢ ӨСІП-ДАМУЫ
Тұқымнан өніп, көктеп шыққанна дәннің пісіп детілуіне дейінгі мерзімді
өсімдіктердің вегетациялық кезеңі деп атайды.
Дәнді масақты дақылдар өсімдіктері вегетациялық кезеңде бірнеше
фенологиялық өсу және даму сатыларынан өтеді. Олар:
тұқымның бөртуі және өнуі

көктеу

түптену

түтік шығару

масақтану(шашақ бас шығару)

гүлдену

пісу(сүттеніп, қамырланып ж әне толы қ пісуі)

Өсу және даму фенологиялық сатыларда өсімдіктерде сырт қы

морфологиялық өзгерістер байқалады.
АСТЫҚТЫ ДӘНДІ ДАҚЫЛДАРДЫҢ
ШАРУАШЫЛЫҚТАҒЫ МАҢЫЗЫ
Астықты дәнді-дақылдарды тағамға, мал азығына және тамақ
өнеркәсібіне шикізат қоры ретінде пайдаланады. Бидай, қарабидай,
күріш, қарақұмық, тары, сұлы, арпа, жүгері азық-түлікке пайдаланылып,
олардан түрлі тағамдар жасалса, сонымен қатар олардың кейбіреуі
құнарлы мал азығы. Бірқатар дәнді дақылдар - тамақ өнеркәсібі үшін
шикізат қоры. Арпа - сыра, жүгері спирт өндірісінде пайдаланылады.
Осындай жан-жақты пайдаланылатын болғандықтан, оларды
Қазақстанның барлық аймақтарында өсіреді.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АСТЫҚ ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТАРЫ

Қазақстанда дәнді дақылдардың, жармалық және бұршақ
дақылдарының республика селекционерлері шығарған 70-
астам сорты мен гибриді аудандастырылған. 1980-1984 жылдары к үздік
бидайдың 10, күздік қарабидайдың 3, арпаның 3, сұлының 2 сорты,
жүгерінің 9 гибриді, күріштің 4, тарының 6, қарақұмықтың 1 сорты
шығарылды. Олардың ең бастылары - "Қызыл жұлдыз",
"Красноводопадская - 210", "Богарная 56", "Алматы аласасы", "О ңт үстік
Қазақстан 43", "Қазақстан 126", "Қызылбас", "Шортанды 25",
"Қазақстан 3", "Целинный 20", "Қазақстан 4", "Целинный 21",
"Қарағанды 2", "Эритроспермум 74", "Целинный 5", "Бәйшешек",
"Қазақстан 43 ТВ", "Қазақстан 367", "Қазақстан С 4", "Қазақстан 5 ТВ",
"Үштөбе"
ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР ЖИНАУДАН ЖЕТЕКШІ
ЕЛДЕР. 2006 Ж.
Елдің дәнді
Рет Өнім мөлшері, дақылдар
Елдер
саны млн т жинаудағы
үлесі, %
1 Қытай 480,0 21,6
2 АҚШ 306,0 16,4
3 Үндістан 230,0 10,6
4 Ресей 85,0 3,2
5 Франция 60,0 3,1
6 Канада 50,0 2,8
7 Индонезия 50,0 2,6
8 Бразилия 50,0 2,2
9 Украина 50,0 2,1
10 Аргентина 33,6 1,6
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ
АСТЫҚТЫ АЛҚАП - МАҚТАНЫМ,
ҚАМБАМЫЗДА ҚАП-ҚАП ҰН.
ҚАСИЕТТІ ҰН МЕН НАН,
ЖАСАЛАДЫ БИДАЙДАН.

Ұқсас жұмыстар

Өсімдік шаруашылығы

Ауыл шаруашылық дақылдарының егу жолдары

СПИРТ ӨНДІРІСІНДЕ БИДАЙДЫ ДАЙЫНДАУ

Дәнді тоқ әдісімен өсіру

Дәнді дақылдар туралы жалпы мәлімет

Ауыл шаруашылық дақылдарға климаттың әсері

Астық шаруашылығы - дәнді дақылдар өндіру жүйесі, Қазақстандағы егіншілік кәсібінің негізгі саласы

Ауыспалы егістік

Уыт өсірудің морфологиялық және физико-биохимиялық процесстер

Дәнді-дақылдар және олардан алынатын өнімдер

Пәндер