Өсіңкілік қатардың түрлері

Презентация қосу

Өсіңкілік
(динамикалық)
қатарлар

Орындаған: Мақышева Аяулым
Фн-407
Өсіңкілік қатарлар дегеніміз статистикалық
көрсеткіштердің, құбылыстар мен процестердің
уақытқа
қарай өзгерісін анықтайтын сандық мәндер тізбегі
Өсіңкілік қатарлар статистикада кеңінен
қолданылады және даму немесе кему процестерінің
заңдылығы толығымен зерттеледі:

Қатардың дәрежесі
дегеніміз қоғ-қ құбылыстар мен уақыт көрсеткіші, белгісі.
процестердің шамасын мөлшерлеп
сипаттайтын көрсеткіштің белгілі-
бір уақыттағы сандық мәні.

Бір мезгілді Уақыт аралықты
өсіңкілік қатарлардың өсіңкілік қатарлар дегеніміз
нақты сандық шамалары құбылыс мөлшерінің белгілі-
құбылыстардың белгілі-бір бір уақытта (тәулік, ай,
сәтіндегі (тәуліктің, айдың, тоқсан және т.б.) қандай
жылдың) болған жағдайды шамада болғанын
сипаттайды. сипаттайтын көрсеткіштер.
Өсіңкілік қатардың түрлері:
Т о л ы қ ө с і ң к і л і к қ а т а р л а р д а көрсеткіштер уақыт мерзіміне
қарай бірінен кейін бірі үзіліссіз беріледі.

Т о л ы қ е м е с ө с і ң к і л і к қ а т а р л а р деп көрсеткіштер
уақыт мерзіміне қарай әртүрлі аралықта, яғни әртүрлі
уақыт мөлшері арқылы сипатталады.
Н а қ т ы ш а м а л а р ө с і ң к і л і к қ а т а р дәрежесі ретінде
әрбір уақыт мөлшеріне байланысты қалай өзгергендігін
көрсетеді.
О р т а ш а ш а м а л ы ө с і ң к і л і к қ а т а р л а р деп
қоғамдық құбылыстар мен процестердің белгілі-бір белгісі
бойынша уақыт мөлшеріне қарай сандық көрсеткіштердің
орташа өзгеруін сипаттауды айтады.

Қ а т ы с т ы ш а м а л ы ө с і ң к і л і к қ а т а р екі уақыттың нақты
шамаларын бір-бірімен салыстыру арқылы пайда болады, яғни әлеуметтік-
экономикалық құбылыстардың уақытқа қарай өзгеруін сипаттайтын
сандар тізбесін айқындайды. Ол өсу, кему қарқыны ретінде %-пен өлшенеді.
Өсіңкілік қатарлар көрсеткіштерін есептеуде
келесідей негізгі түрлері қолданылады:
- нақты өсім
- өсу қарқыны
- өсім қарқыны
- бір % өсімнің нақты мәні

Салыстырылатын уақыт дәрежесі а ғ ы м д а ғ ы ,
ал онымен салыстыратын уақыттың дәрежесі
б а з а л ы қ деп аталады
Нақты өсім. Бұл өсіңкілік қатардың жай т үрі. Мұнда
өсіңкілік қатарда көрсетілген көрсеткіш д әрежелеріні ң белгілі
бір уақыт аралығындағы нақты өсу немесе кему
жылдамдығының мөлшерін анықтау үшін есептеледі.
Егер әр уақыттың дәрежесінен белгілі бір тұрақты базалы қ уа қытты ң
дәрежесін шегерсек онда нақты өсім тұрақты тәсілмен есептелінеді. Ол
келесі формула бойынша есептеледі:
∆ н= Yi-Yo,
мұндағы,
∆н – нақты өсім;
Yo – тұрақты базалық уақыттың дәрежесі;
Yi – ағымдағы уақыттың дәріжесі;
i – қатардың рет нөмірі.
Егер уақыттың дәрежесінен өзінің алдында тұрған уақыт д әрежесін
шегеретін болсақ, онда тізбектелген тәсілмен есептелген на қты өсім
анықталады және келесі формуланы қолданамыз:

∆н= Yi-Yi-1
мұндағы,
Yi-1 – ағымдағы уақыттың алдында тұрған дәрежесі.
Өсу қарқыны әрбір ағымдағы уақыт дәрежесінің алдыңғы
уақыт дәрежесінен салыстырғанда қаншаға артық не кем екенін
сипаттайды, яғни осы екі уақыт көрсеткіштерінің бір-біріне
қатысты екі шамасы арқылы есептелінеді.
Кө= Yi/Yo , мұндағы,
Кө - өсу қарқының коэффициенті
Егер өсіңкілік қатардың әрбір уақыттағы дәрежесін
өзінің алдында тұрған уақыт дәрежесіне бөлетін
болсақ, онда өсу қарқыны коэффициенті
тізбектелген тәсілмен есептелген болып саналады
және мына формуламен есептелінеді:
Кө= Yi/Yi-1
Өсу қарқынының коэффициентін 100-ге көбейтіп,
оның %-ін есептеуге (Өқ) болады:
Өқ=Кө*100=(Yi/Yo)/100 – тұрақты тәсіл
Өқ= (Yi/Yi-1)/100 – тізбектелегн тәсіл
Өсім қарқыны нақты өсімнің салыстырмалы шамасын көрсетеді. Оны анықтау
үшін нақты өсімнің шамасын базалық ретінде алынған уақыт дәрежесіне
бөлу керек. Егер өсім қарқыны тұрақты базалық уақыт дәрежесі арқылы
есептелсе, ол тұрақты өсім қарқыны, ал егер базалық уақыт дәрежесі
өзгермелі болса, оны тізбектелген өсім қарқыны деп атайды және келесі
формулалармен есептейміз:

∆ө = (∆н/ Yo)*100 – тұрақты тәсіл;
∆ ө = (∆ н/ Y i-1)*1 00 – т із бе ктел ген т әсі л,
мұндағы,
∆ө - өсім қарқыны.
Егер өсу қарқынынң көрсеткіштері есептелініпл берілген болса, өсім қарқынын
анықтау үшін өсу қарқынан 1-ді немесе 100-ді шегеру арұылы табуға болады.
∆ ө = К ө -1 н емесе ∆ ө = Өқ-1 00
Бір % өсімнің нақты мәнін есептеу үшін әр уақыттағы өсімнің шамасы, сол
кездегі өсім қарқынына бөледі және оның мәні тізбектелген т әсілмен келесі
формула бойынша есептеледі;

А% =∆н/∆ө немесе А% = Y i-1/100 ,
мұндағы А% - 1 процент өсімнің нақты мәні.
Өсіңкілік қатардың жалпы өзгерісінің заңдылықтарын талдау
жұмысында келесідегідей орташа көрсеткіштер қолданылады:
өсіңкілік қатардың орташа дәрежесі,
орташа нақты өсім,
орташа өсу
өсім қарқыны.
Өсіңкілік қатардың орташа дәрежесін есептеу үшін арифметикалық
орташаның жай түрінің формуласы қолданылады:
Y= (Y1+Y2+Y3+…+Yn)/n=∑Y/n,
Мұндағы, Y -өсіңкілік қатардың орнташа дәрежесі;
Y1,2,3-қатардың жеке мәндері;
n – қатар саны
Егер көрсеткіштер белгілі бір уақыттың алғашқы және соңғы мерзімі
берілсе, осы көрсеткіштердің қосындысын екіге бөлу керек:
Y= (Yi+Yi+1)/2
Егер мезгілді қатардағы көрсетілген көрсеткіштердің мезгіл
аралықтарының қашықтығы бірдей мөлшерде бірдей мөлшерде берілсе,
онда орташа дәрежесін мына формуламен есептеледі:
Y = 1/2Y1+1/2Y2+1/2Y3+…1/2Yn
n-1
немес
Y1+Y2 + Y2+Y3 +Yn-1 + Yn
Y= 2 2 2
n-1
Орташа нақты өсім.

2-тәсіл: Әр жылдың нақты өсімі
есептелген болса, тізбектелген
тәсілмен есептелген нақты өсімнің
1-тәсіл: Егер нақты өсім тұрақты базалық өсімге тең болады
тізбектелген тәсілмен есептелсе, деген анықтамаға сүйене отырып,
орташа дәрежесін табу үшін нақты өсімнің орташа дәрежесін
нақты өсімнің жеке мәндерінің мына формуламен табуға болады:
қосындысын олардың санына бөлу
керек, ол келесі формуламен ∆н = Yn-Y1/n-1
есептеледі: Yn – қатардың соңғы дәрежесі
∆н=Σ∆н/n, Y1 – бастапқы уақыттағы дәрежесі
∆н – тізбектелген тәсілмен Орташа өсу қарқынының
есептелген нақты өсімнің жеке өлшемдері коэфицентпен немесе %-пен
мәндері; беріледі.
n – нақты өсім саны. Орташа өсу қарқынын есептеу
үшін орташа өсу қарқынының
көрсеткішінен 1-ді немесе 100-ді
шегереміз.
Қоғамдық құбылыстар мен процестердің сандық көрсеткіштерінің
өзгеруін зерттеуде және өндеуде, талдауда келесідей есептеу т әсілдері
қолданылады:
Біртектес өсіңкілік қатарларды салыстырмалы тәсілмен талдауды қолдану
кезінде
біртектес қоғамдық құбылыстар мен процестердің белгілі-бір уақыт
кезеңіндегі көрсеткіштердің өзгергендігін көрсетеді. Ол көрсеткіштер өз
мағынасы және уақыт мерзімі бойынша әртүрлі аумақтардағы
құбылыстардың қаншалықты өзгергендігін салыстыру арқылы сипаттайды
және қорытынды жасауға көмектеседі.
Өсіңкілік қатарларды бір негізге келтіру тәсілі негізінде
бір-бірімен әртүрлі өлшем бірліктері, әртектес құбылыстар мен процестерден
тұратын көрсеткіштерді салыстыруға келмейтіндерді салыстырмалы түрге
келтіреді. Мұнда базалық кезең үшін бір жылдық көрсеткіш 100% есебімен
алынады, ал қалған жыл көрсеткіштері осы жылғы өсу қарқыны арқылы
есептеледі.
Уақыт аралығын үлкейтуде өсіңкілік қатарлар дәрежесі уақытына қарай
бір-бірімен жақын болса, олардың даму, кему бағытын анықтау үшін, уақыт
аралығының шамасы үлкейтіледі және жаңа қатарлар құрылады. М-ы, ай-
сайынғы берілген өндірілген өнім саны көрсеткішіне талдау жасау үшін,
уақыт аралығының шамасын тоқсандарға бөліп үлкейтіп аламыз, одан кейін
орташа айлық дәрежесін есептеп, салыстырып, қорытынды жасауға болады.
Жылжымалы орташа тегістеу тәсілін қолданғанда
есептеуге алынған өсіңкілік қатарлардың сандық мәндері уақыт
аралықтарына қарай бірдей мөлшерде болады және көп жағдайда тақ
сандық мүшелері бойынша есептеледі. Оны есептеу үшін жылжымалы
түрде қатардың алғашқы мүшесін қосып отырады. Оны былай жазып
көрсетуге болады:бірінші қатардың аралығы Y1+Y2+…Ym.Екінші
қатардың аралығы Y1+Y2+…Ym+1 және т.с.с. жылжымалы түрде жалғаса
береді. Осыдан шыққан қосындыны сол мүшенің санына бөлу арқылы
жылжымалы орташаның тегістелген мәні анықталады және сол
қатардың ортасына жазылады.

Аналитикалық тегістеу тәсілінің негізгі мақсаты
бірқалыпты жылжымалы қатардың дәрежесін анықтау арқылы және
бастапқы қатар дәрежесіне оны жақындастыра отырып, сол құбылыстың
даму немесе кему процесін толық айқындай білу, өзара байланыстылығын
табу. Бұл тәсілде түзү сызықты, екінші және үшінші ретті парабола,
гипербола және т.б. теңдеулер жиі қолданылады.
Назарларыңызға
Рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Өсіңкілік (динамикалық) қатарлар

Өсіңкілік қатарлары

Динамикалық шама түрлері

Өсіңкілік қатарлар

Абсолютті шамалар

Өсіңкілік қатарлар статистикада

Динамикалық қатарлар туралы түсінік және оның түрлері

ДИНАМИКАЛЫҚ ҚАТАРЛАР

Динамикалық қатарлар туралы ақпарат

Механикалық іріктеу тәсілі

Пәндер