Сұлтанмахмұт Торайғыров

Презентация қосу

Сұлтанмахмұт Торайғыров
(1893-1920)

Орындаған: Жағыбарова.М
Топ: ФИ-311
Тексерген: Қанапияқызы.А
Қазаққа ілгерілеу керек болса, мұны аз
қалыпта қалдырмай,көбірек т ұрсын,
бәріне таныс жетілген жұрттардың
қатарына қоск керек: олармен бірге адам
баласының жеңіл күн көруіне,тегіс
бақытты болуына жол табу керек,іздесіп
ат салысу керек...Бәзге керегі қайткенде
солардың білімін тез үйреніп,қайткенде
сол қатарға тез қосылу қамын қылу керек.
Абайдан кейінгі қазақтың жазба әдебиетінде әр жанрда
еңбек етіп, ерекше көзге түскен көрнекті ақындарының
бірі сұлтанмахмұт торайғыров болды. Ол 1893 жылдың 28
қазанында көкшетау облысының қызылту ауданында
туған. Оның әкесі шоқпыт (шын аты әбубәкір) атанған
кедей, момын шаруа адамы болған.шоқпытта екі баласы
болған: байқоңыр, сұлтанмахмұт. Сұлтанмахмұттың екі
жасында шешесі өліп, жетімдікті көріп өседі. Әкесі әйелі
өлген соң балаларын алып, өзінің туған жері павлодар
облысының баянауыл ауданына көшеді. Ақынның
балалық шағы баянауылда өтеді. Алғашқыда ол әлі,
тортай, мұқан деген ауыл молдаларында оқиды. 1908
жылы сұлтанмахмұт баянауылдағы әбдірахман деген
молданың медресесіне түсіп, одан 2-3 жыл сабақ алады.
Молданың ұрып – соғуына шыдай алмай, ол оқуды тастап
кетеді. Молданың қаталдығын, надандығын сықақ етіп
Ол 1911 жылы бір қыс бойы нұрғали бекбауов деген мұғалімнен
оқиды. Нұрғали жаңаша оқыған, көзі ашық, сауатты мұғалім болған.
Оның көмегімен сұлтанмахмұт қазақ, татар тілдерінде шыққан әдеби
кітаптарды, газет – журналдарды оқуға дағдыланады. Өзіні ң біліміні ң
саяздығын сезген сұлтанмахмұт 1912 жылы троицк қаласына барып,
ахун рахманқұли деген татардың медресесінде оқуға түседі. Біра қ
тұрмыс жағдайының ауырлығынан мұнда ұзақ оқи алмайды.
Қаржының тапшылығынан көп қиыншылық көріп, ауруға
шалдығады. Жаз шыға троицк маңындағы бір ауылға бала оқыту ға
кетеді. Ондағы ойы бала оқыта жүріп, денсаулығын түзеп, қаржы
жинап, қайта оқуға келу болады. Ол бала оқытудан бос уа қытында, өз
бетімен оқумен шұғылданады, өлеңдер жазады. Сұлтанмахмұт
торайғыров қазақтың ұлы ақыны абайға да мінездеме беріп, оны
қазақ әдебиетінің өкілдерінің бәрінен ерекше, дара тұл ға деп
бағалайды. Ол аз өмірінің ішінде (небәрі 27 жас жаса ған) әлденеше
лирикалық өлең, ондаған мақала, екі роман, 5-6 поэма жаңа сатыға
көтерген, абайдан кейінгі ірі суреткер, реалист ақын болып табылады.
“Ақын есімі – ел есінде”
Жазушының Павлодар
қаласында
орналасқан ескерткіш
Шығармашылығының
ерекшелігі
Торайғыров 1912 жылдан бастау алатын шығармашылығының жаңа
кезеңінде Абай, Ыбырай негізін қалаған ағартушылыққа бет бұрды,
жастарды оқу-білімге шақырды. “Туған айдай болып туып, күнді алуға бел
буады”, тұрмысты жеңуде жігерленіп, ақиқатты табу жолында талмай ізденуді
мұрат тұтады. Алғашқы үгіт мәндес өлеңдерінен кейін ақын лириканың
өрісін кеңейтіп, лирикалық кейіпкердің жан сырын, іс-әрекетін суреттеуге
ұмтылады. Оның жырларынан тағдырға мойынсұнбай, қасарыса алға
ұмтылатын, ауыртпалыққа қарсы тұрар өжет мінез көрінеді. Осы кезден
бастап ақын шығармаларында ескіні сынау бой көтерді. Ол қазақ арасында
көп кезігетін келеңсіз мінездер мен кертартпа әдет-ғұрып салтына қарсы
күреседі. Табиғат, махаббат тақырыбына жазған өлеңдерінде ақын адам
сезімін қоғамдық көзқараспен, әлеумет өмірімен байланыста қарайды.
Ескіге қарсы көзқарас оны қоғамдағы әділетсіздікпен қақтығысқа алып
келеді (“Осы да әділдік пе?”, “Бір адамға”, т.б.). Ол өмір шындығын көркем
бейнелей келе, қазақ өлеңінің мазмұнын кеңейтті, сырға толы лирикалық
жырлар туындатты. Көптеген әңгіме, очерктер, әдеби-сын мақалалар жазды,
екі роман (“Қамар сұлу”, “Кім жазықты?”), төрт поэмасын “Таныстыру” (1917
– 18), “Адасқан өмір” (1918), “Кедей” (1919), “Айтыс” жариялады
Торайғыров “Қамар сұлуда”
әйел теңсіздігі мәселесін
көтере отырып, дәуір
шындығын әлеум. тұрғыда
талдаса, “Кім жазықты?”
романында ауыл өмірінің
шындығын жан-жақты
суреттей келе, қазақ
халқының шаруашылық
тұрғыдан дамымағанын,
талапсыздық пен шаруаға
қырсыздықты,
жалқаулықты, алауыздықты
сынайды.
Поэма жанрына
қосқан үлесі
Торайғыров поэма жанрын жаңа арнада дамытты . Ол сюжетсіз
поэмаларында өмірдегі сан түрлі мәселелерді кеңінен қамтып, өршіл
ой-түйіндерін бүкпестен, өткір де ашық насихаттауға тырысты.
Алғашқы поэмасы “Таныстыруда” Алашорда қозғалысы өкілдерін
елге таныту мақсатын көздеді. Ә.Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы,
М.Дулатовтарды таныстырып, олардың “бірі – күн, бірі – шолпан, бірі
– ай” екендігін жазады, алаштықтардың қазақ халқының тәуелсіздігі
жолындағы еңбектерін саралайды. Алаш өкілдерімен қоса, қазақтың
көрнекті тұлғалары Абай мен Шәкерімді ерекше атап көрсетеді.
“Адасқан өмір”, “Кедей” поэмаларының негізгі сарыны қоғамдағы
әділетсіздік себептерін ашу, теңдікті іздеу болып табылады. Ақын
бұл жайларды қазақ ауылы шеңберінен шығып, капиталистік
қоғамға тән мәселелер ретінде қозғайды. “Адасқан өмір” –
Торайғыров шығармашылығының зор табысы. Мұнда ақын аз
ғұмырында көзімен көріп, ойымен түйген, білім-білігімен таныған
тұрмыс өткелдерін өзіне ғана тән асқақ үнмен ашына, ақтара
жырлайды. Поэманың лирикалық кейіпкері түрлі кәсіппен
шұғылданса да, ешбірінен қанағат, теңдік таппай, әділетті қоғамды
аңсайды. Шығармада ақын түсінігіндегі болашақ жаңа қоғамның
бейнесі жасалады.
Шығарманың негізгі идеясы адам өмірді өз тілегіне
бағындыра алады және соған ұмтылуға тиіс деген
оптимистік қорытындыға саяды. “Кедей” поэмасының
бас кейіпкері де өз ортасынан әділдік таппайды, қоғам
мен адам арасындағы қайшылықты бітіспес күреске
ұластырады. “Айтыс” поэмасы толық аяқталмаған,
онда Торайғыров қала ақыны мен дала ақынын
айтыстырып, екі ортаның қайшылықты жақтары мен
адамға пайдалы тұстарын қатар алып суреттейді.
Торайғыров шығармалары – 20 ғасырдың басындағы
қазақ қоғамы шындығын, ондағы жаңашыл ой-пікірдің
дамуын танытатын үлкен белес. Оның ізденістері
“шындықтың ауылын іздеумен” байланысты, оның
реализмі бұлтақсыз, жалтақсыз айтылған шындыққа,
әлеуметтік тіршіліктің шынайы суреттеріне
негізделген, оның тенденциясы да сыншыл. [1]
Назарларнызға
рахмет

Ұқсас жұмыстар

СҰЛТАНМАХМҰТ ТОРАЙҒЫРОВ (1893 - 1920)

Торайғыров Сұлтанмахмұт (1893—1920)

Шығамын тірі болсам, адам болып өлеңі

LOGO САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ

XIX ғасырдағы және XX ғасырдағы қазақ әдебиетінің ақындары

Сұлтанмахмұт Торайғыров ӨМІРБАЯНЫ

Бір адамға

Жүрек концептісінің схемалық құрылымы

Ахмет Байтұрсынов "Қара бұлт"

Әдеби сын

Пәндер