Аңдардың тыныс алу жүйесі

Орындаған: Советбаева Ж

Тобы: ОЗ-407

Тексерген: Сатиева Ғ. Р

Тыныс алу жүйесі мүшелері өзінің тарихи даму жолында (филогенезде) әр түрлі құрылымдық өзгерістерден өтеді. Бүл өзгерістер жануарлардың тіршілік ортасының жағдайларына және сол ортадағы олардың тыныс алу сипатының калыптасуына тікелей байланысты

Мұрын қуысы

Жұтқыншақ

Көмекей

Кеңірдек

Бронхылар

Өкпелер

Тыныс алу жүйесіне жатады:

Мұрын мен мұрын қуысы

Мұрын (НОС) - nasus - және мұрын куысы (носовая полость) - cavum nasi - тыныс жолдарының басталар бөлігі. Мүрын қуысында ауа жылынады, дымқылданады, қүрамындағы шаң-тозаңнан тазаланады және иіс сезімі мүшесінің қатысуымен ауа қүрамындағы заттардың иістері анықталады. Кейбір жануарларда мұрын дыбыс шығаруға да қатысады.

Мұрын ішкі жағынан мұрын пердесі (septum nasi) арқылы екі мұрын қуысына (cavum nasi) бөлінеді. Мүрын қуыстарының кіреберіс және шығаберіс тесіктері болады. Кіреберіс тесіктерін мұрын тесіктері (nares), ал мүрын қуыстарынан жүтқыншаққа шығатын шығаберіс тесіктерін хоана (сһоапа) тесіктері - деп атайды. Мүрын қуысы тиісті тесіктер арқылы мүрынның маңында орналасқан мұрын қойнауларымен қатысады.

Мұрын қуысының құрылысы-ауа танау тесіктері арқылы кеңсірікке барады. Кеңсіріктің қабырғаларын эпилелий ұлпасынан түзілген кірпікшелері мен түктері бар кілегейлі қабықша қаптайды.

Әрбір мүрын қуысында ауа жүретін төрт мүрын жолы болады. Олар мүрын қуысының бүйір қабырғасындағы дорсальды және вентральды мұрын кеуілжірлерінің қатысуымен белінеді. Олар:

1. Дорсальды мұрын жолы (meatus nasi dorsalis) көлемі жағынан жіңішке келген өтіс. Ол мүрын куысының төбесі мен дорсальды кеуілжірдің арасында жатқан жіңішке жол. Дорсальды мүрын жолымен ауа торлы сүйек шытырманы бетінде орналасқан иіс сезімі мүшесіне өтеді. Сондықтан, бүл жолды иіс сезімі жолы - деп атайды.

2. Оргаңғы мұрын жолы (meatus nasi medius) дорсальды және вентральды кеуілжірлер аралығында болады. Ортаңғы мүрын жолымен ауа мүрын маңындағы қойнауларға арнайы тесіктер арқылы өтеді.

3. Вентральды мұрын жолы (meatus nasi ventralis) вентральды кеуілжір мен мұрын куысының түбі аралығында жатады. Вентрачьды мүрын жолымен ауа хоана тесіктері арқылы аңқаға етеді.

4. Жалпы мұрын жолы (meatus nasi) мүрын пердесі мен кеуілжірлердің және иіс сезімі шытырмандарының медиальды беті аралығында орналасады. Жалпы мүрын жолы алдыңғы үш өтісті жалғастырып, артқа қарай аңқа жолына (nasopharynx) айналады да, хоаналар арқылы ауаны аңқаға өткізеді.

Кеңсіріктегі ауаны кілегейлі қабықшадан бөлінген заттар ылғалдандырады; капилляр қантамырлары ауаны жылытады; лейкоциттер микробтарды жояды

КӨМЕКЕЙ

Көмекей (гортань) - larynx - аңқаны кеңірдекпен жалғастыратын түгікше мүше. Ол тіласты сүйекке бекіп түрады. Көмекей тыныс алуға қажетті ауаны екі бағытта өткізеді; жұтыну кезінде тыныс жолын жауып, азықгың кеңірдекке түспеуін қамтамасыз етеді; кеңірдекті тіласты сүйекке бекітеді; жүтқыншақтың каудальды тарылтқыш бүлшық еттері мен өңешке тірек қызметін атқарады; жануарлардың дыбыс шығару мүшесі.

Көмекей- мойынның алдыңғы жағында орналасқан іші қуыс шеміршекті мүше. Оның ішкі қабаты кілегейлі қабықша астарлап жатады

Кеңірдек- көмекейдің жалғасы, іші қуыс түтік пішінді шеміршекті мүше. Ол өңештің алдыңғы жағында орналасады, ұзындығы шамамен 9-12 см, диаметрі 15-18 мм.

Кеңірдек 5-інші арқа омыртқасының тұсынан оң және сол жақ өкпеге баратын 2 бронхыға жалғасады.

Бронхы- тыныс алқымы д/н мағ. білдіреді. Ішкі беті кілегейлі қабықшамен қапталған. Бронхылар өкпеде өте көп тармақтарға бөлінген. Ең жіңішке тармақтары бронхиолалар. Бронхиолдың ұштары шоғырланып, іші ауаға толы өкпе көпіршіктерімен аяқталады.